Jerzy Treder
Prof. dr hab. Jerzy Treder
Prof. dr hab. Jerzy TREDER
Ur. 1942 r. w Białej Rzece (Rumia) w woj. pomorskim. W Liceum Pedagogicznym w Wejherowie zdał maturę, zdobywając kwalifikacje nauczycielskie (1961), które po rocznej pracy w szkole podstawowej (Ciechocino, Reda) poszerzył na WSP w Gdańsku, uzyskując tytuł magistra filologii polskiej (1967). Od 1 X 1967 r. pracował w WSP, a od 1970 r. do dziś jest zatrudniony w Uniwersytecie Gdańskim. Stopień doktora nauk humanistycznych otrzymał na podstawie rozprawy Toponimia byłego powiatu puckiego (promotor prof. H. Górnowicz) na Wydziale Humanistycznym UG (1973). Tutaj także się habilitował z językoznawstwa na podstawie pracy Ze studiów nad frazeologią kaszubską (na tle porównawczym) (1987), awansując potem na stanowisko docenta (1987) i prof. nadzw. UG (1 II 1992). Tytuł profesora otrzymał 24 I 1994, a stanowisko prof. zwyczajnego 1 III 2002 r.
Jest członkiem Towarzystwa Miłośników Języka Polskiego (1962), Polskiego Towarzystwa Językoznawczego (1971) i Gdańskiego Towarzystwa Naukowego (1978), członkiem Komisji Frazeologicznej Komitetu Językoznawstwa PAN (od 1979) i Komisji Słowiańskiej Frazeologii przy Międzynarodowym Komitecie Slawistów (od 1992). Należy do Zrzeszenia Kaszubsko-Pomorskiego (od 1973) i do członków-założycieli Instytutu Kaszubskiego w Gdańsku (1996).
Zajmuje się językoznawstwem polonistycznym. Bibliografia jego prac (od 1966 r., zob. rastko.kaszuby.pl; ułożona według roku druku) liczy ok. 370 pozycji, w tym 18 książek: 10 własnych oraz współautorskich, np. z E. Brezą Zasady pisowni kaszubskiej (Wyd. ZK-P, 1975,1984) i Gramatyka kaszubska. Zarys popularny (Wyd. ZK-P, 1981), z H. Popowską-Taborską: Słownik Floriana Ceynowy. Biblioteka Kaszubska (Muzeum Piśmiennictwa i Muzyki Kaszubsko-Pomorskiej w Wejherowie, 2001).
Jest redaktorem i współautorem innych publikacji zwartych, m.in. odczytanej z rękopisu Tragedii o bogaczu i Łazarzu (Wyd. UG, 1999). Zredagował Słownik polsko-kaszubski A. Labudy (Wyd. ZK-P, 1980) i dwutomowy Słownik polsko-kaszubski J. Trepczyka (Wyd. ZK-P, 1994. W obszernych studiach językowych o F. Ceynowie (1995,1997) i K.C. Mrongowiuszu (2000) na nowo ocenił wagę ich dokonań.
Aktywność i różnorodność badań naukowych ukazuje statystyczne ujęcie pozostałych jego publikacji, dotyczących bowiem: onomastyki (ok. 75), w tym większość toponomastyki, gdyż antroponomastyki (5); etymologii (ok. 5); historii języka (ok. 10); frazeologii (ok. 50), zwłaszcza kaszubskiej na tle porównawczym (ok. 35); dialektu kaszubskiego (ok. 20) i kaszubszczyzny literackiej (ok. 40); stylistyki, zwłaszcza dialektyzacji (ok. 15); historii nauki i badań, m.in. w zakresie slawistyki (ok. 15); kultury języka, m.in. ochrony nazewnictwa (ok. 10), i edukacji regionalnej (ok. 5). Onomastyczne prace dotyczą zwłaszcza toponimii Pomorza, dialektologiczne zaś przeważnie kaszubszczyzny. Pomorską problematykę onomastyczną, dialektologiczną i frazeologiczną rozpatruje na tle polskim i zachodniosłowiańskim. Wyzyskuje najnowsze osiągnięcia teoretyczne i metodologiczne tych dyscyplin.
Najpierw badał toponimię Kaszub i Pomorza (Gdańskiego), opracowując z tego zakresu m.in. monografie nadmorskich powiatów: Toponimia powiatu wejherowskiego (praca magisterska, 1967; druk: GTN, 1997) i Toponimia byłego powiatu puckiego (praca doktorska 1973; druk: GTN, 1977). Wyzyskując znajomość autentycznego nazewnictwa (z dokumentów i eksploracji terenowej), zbadał źródła nazw występujących w trylogii morskiej Żeromskiego (1979,1980), w poezji J. Stępowskiego (1979) czy w publicystyce B. Chrzanowskiego (1980). Równolegle zajmował się badaniem kaszubskiej stylizacji w literaturze pięknej. Wiele publikacji poświęcił frazeologii, zwłaszcza dialektalnej. Zajmuje się wcześniej niebadaną frazeologią kaszubską, ujmując ją na tle polskiej gwarowej i polskiej literackiej, a także zachodniosłowiańskiej. Od dawna pracuje nad dyferencyjnym słownikiem idiomatyki kaszubskiej w układzie onomazjologicznym (semantycznym), rozpatrywanej na tle polskiej gwarowej i literackiej oraz szerzej zachodniosłowiańskiej. Zajmuje się również współczesną polską frazeologią potoczną (2002,2005) i historyczną (2002). W dialektologii uznaje wyniki dotychczasowych badań nad kaszubszczyzną, jeszcze silniej wszakże akcentując fakt językowej odrębności kaszubszczyzny, która wytworzyła – przynajmniej od F. Ceynowy (poł. XIX w.) – odmianę literacką in statu nascendi, o ograniczonych funkcjach. Napisał studia poświęcone językowi piśmiennictwa Ceynowy (2005), Derdowskiego (2004), Majkowskiego (1997,1998), J. Trepczyka (1987), zrzeszeńców (1992,1994, 2005), A. Łajming (1999) i S. Pestki (2002).
Badanie nazewnictwa geograficznego Pomorza i Kaszub, a także dialektów pomorskich, zwłaszcza gwar kaszubskich, a szczególnie języka kaszubskiego piśmiennictwa dawało mu okazję do bezpośredniego uczestnictwa w życiu środowiska, tj. miasta Wejherowa i Kaszub, m.in. jako normalizatora pisowni wielu wydawnictw kaszubskojęzycznych oraz jako członek jury konkursów: recytatorskiego Rodny mòwë w Chmielnie, gawędziarzy w Wielu, prozy kaszubskiej w Wejherowie. Towarzyszy temu m.in. wydawanie antologii kaszubskiej literatury pięknej, jak np. Domôcé słowò zwãczné. Antologia tekstów kaszubskich dla recytatorów (1994; por. nową edycję w: rastko.kaszuby.pl); B. Bòrk, Lesôcczé pòwiôstczi ë jiné dokôzë (2002); Kaszëbsczé dzeje ë dzysészé żëcé. Dokôzë kaszëbsczi prozë (2004).
Odnosi się to również do niektórych jego obciążeń dydaktycznych, m.in. organizacji nauki języka kaszubskiego, np. kilka razy pisał m.in. o możliwościach i sposobach przekazywania wiedzy o kaszubszczyźnie na lekcjach języka polskiego (1993), opisywał inicjatywy w dziedzinie edukacji regionalnej (1999), kierował Studium Podyplomowym Wiedzy o Pomorzu (1982/83 i 1993/93), organizował kształcenie kadr do nauczania języka kaszubskiego w szkołach (np. studia podyplomowe metodyczne dla nauczycieli zakończone w 2001 i 2004), recenzował dla MEN podręczniki do nauki tego przedmiotu i wymagania nowej matury i redagował materiały metodyczne pt. Ùczba kaszëbsczégò w szkòle […] Programy, rozkłady, konspekty i scenariusze (2001). Od lat angażuje się w działania zmierzające do uruchomienia na UG kaszubistyki. W słupskiej WSP prowadził konwersatorium pt. Kultura i język Kaszubów (1992-1997), kontynuowane na studiach podyplomowych w Bałtyckiej Wyższej Szkole Humanistycznej w Koszalinie (1998-2001).
Wyedukował ponad 100 magistrów (w UG i WSP Słupsk), nadto 17 licencjatów (w WSP Słupsk i w BWSH w Koszalinie). Wypromował 2 doktorów (2001) i opiekuje się kilkoma dalszymi doktorantami, w tym 1 z otwartym przewodem. Recenzował łącznie 15 prac doktorskich (w Gdańsku, Poznaniu, Katowicach, Wrocławiu) i pracę habilitacyjną dr Bożeny Szczepińskiej (UG, 2005).
Był wicedyrektorem Instytutu Filologii Polskiej UG (1987-1990). Prowadzi(ł) regularnie wykłady i ćwiczenia z gramatyki języka staro-cerkiewno-słowiańskiego, wykłady i ćwiczenia z językoznawstwa diachronicznego, a w zależności od potrzeb wykłady monograficzne i seminaria magisterskie; w przeszłości: wykłady i ćwiczenia z dialektologii, konwersatoria z kultury języka polskiego, ćwiczenia z leksykografii i onomastyki itd. Miał też zajęcia na studiach podyplomowych i z metodologii onomastyki na studium doktoranckim IFP UG (1978-1980). Pełnił dyżury w Telefonicznej Poradni Językowej WSP w Gdańsku, potem UG (1968-2001). Od 2002 r. jest kierownikiem Zakładu Historii Języka Polskiego, Dialektologii i Onomastyki, a od 2003 r. recenzentem wniosków o granty na badania własne z zakresu językoznawstwa.
Pracował ponadto w WSP w Słupsku (1988-1999), potem w Bałtyckiej Wyższej Szkole Humanistycznej w Koszalinie (1998-2002), gdzie był też kierownikiem Katedry Językoznawstwa.