Hubert Górnowicz urodził się 7 XI 1922 r. w Gdańsku-Wrzeszczu jako syn Borowiaka i Kaszubki z Cisowej (Gdynia). Szkołę podstawową ukończył w Czersku (1935), potem dwa lata chodził do Państwowego Gimnazjum w Chojnicach, ale tzw. małą maturę zdał w Poznaniu (1939). Dalszą naukę w bydgoskim Państwowym Liceum Humanistycznym przerwała wojna, na początku której był aresztowany i został osadzony w niemieckich obozach, później zaś pracował jako robotnik w bydgoskiej fabryce, gdzie ponadto nielegalnie kolportował prasę podziemną. Po znalezieniu się we Francji wstąpił w sierpniu 1944 r. do Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie. Został ranny w bitwie pod Falaise. Po ukończeniu podchorążówki (1946) dowodził plutonem łączności. Do Polski wrócił w 1948 r. Zdał maturę w Liceum dla Dorosłych w Bydgoszczy (1950), a potem w Toruniu na UMK ukończył polonistykę (1953). Już jako student, a następnie pracownik terenowy PAN w Toruniu zbierał (od 1952) materiały dialektologiczne do Małego atlasu gwar polskich i dwa lata kierował Kołem Naukowym Naukowców Polonistów przy UMK. W 1955 r. wraz z żoną Janiną z domu Sikora osiadł w Gdańsku, wiążąc się na stałe z WSP, potem z UG. W gdańskiej WSP na podstawie pracy Fonetyka dialektu malborskiego zrobił magisterium u Ludwika Wierzbowskiego (1955), doktoryzował się zaś na podstawie pracy Dialekt malborski, napisanej pod kierunkiem Pawła Smoczyńskiego, na UMCS w Lublinie (1960), gdzie się również później habilitował, przedstawiając monograficzną rozprawę Studia nad rodowymi nazwami miejscowymi w języku polskim na tle innych języków słowiańskich (1969), po opublikowaniu wielu szczegółowych studiów z tego tematu. W tymże roku został etatowym docentem w Katedrze Języka Polskiego WSP w Gdańsku. Tytuł profesora nadzwyczajnego otrzymał w 1974 r., a zwyczajnego w 1985 r.
Był odznaczony Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski (1975), Medalem Komisji Edukacji Narodowej (1979), odznakami Zasłużonym Ziemi Gdańskiej (1970), Zasłużony Pracownik Morza (1973), Medalem Uniwersytetu Gdańskiego (1984) i trzema odznaczeniami wojskowymi. Trzykrotnie otrzymał nagrodę Ministra Szkolnictwa Wyższego i Techniki. Był sekretarzem Gdańskiego Koła TMJP, sekretarzem Komisji Filologicznej GTN, sekretarzem Komitetu Redakcyjnego Wydawnictw Filologicznych GTN, przewodniczącym I Wydziału Nauk Społecznych GTN (1975-1981), członkiem Komitetu Językoznawstwa PAN (od 1972), delegatem Polski w International Committe of Onomastic Sciences (Lowanium, Belgia), wicedyrektorem IFP UG (1970–1975), kierownikiem Zakładu Języka Polskiego (1978–1981), kierownikiem Studium Doktoranckiego (1975–1978).
Brał żywy udział w organizacji życia dydaktycznego i naukowego. Należał do aktywnych członków TMJP, PTJ, GTN, KJ PAN. Wchodził w skład redakcji „Onomasticów” i „Poradnika Językowego” czy rady naukowej Muzeum Piśmiennictwa i Muzyki Kaszubsko-Pomorskiej w Wejherowie. Interesował się poprawnością nazw geograficznych, m.in. współpracując z Komisją Ustalania Nazw Miejscowych. W latach 1980–1981 występował jako kombatant PSZ na Zachodzie i jako pierwszy naukowiec pisał o nazwie „Solidarność”.
Rozpoczęta dość późno i trwająca tylko trzydzieści dwa lata działalność naukowa H. Górnowicza była niezwykle intensywna i bogata, znajdując wyraz w 9 książkach i ok. 250 rozprawach, niektórych bardzo obszernych. Jak najściślej wiązała się ona z Pomorzem, zawsze jednak problematyka pomorska ujmowana była na szerszym tle polskim i słowiańskim. Szczególnie skupiała się na dialektologii i onomastyce. Zdołał też zgromadzić wokół siebie grono młodszych badaczy i stworzyć szkołę onomastyczną.
Najpierw podjął badania gwar malborskich (inaczej: mowy sztumskiej). Dzięki wieloletnim badaniom (1953–1959) dialekt malborski otrzymał nowoczesny monograficzny opis, w postaci 2-tomowej książki pt. Dialekt malborski (t. 1, 1967 to opis fonetyki, fleksji i składni; 2 zeszyty tomu 2. (1973–1974) to słownik obejmujący ponad 10 tys. wyrazów, frazeologizmów i przysłów), artykułów poświęconych słowotwórstwu (1967–1970), książki pt. Toponimia Powiśla Gdańskiego (1980), artykułów o germanizmach w dialekcie malborskim i o zoonimach (1959), Słownika nazwisk mieszkańców Powiśla Gdańskiego (1992).
Od 1966 r. w zainteresowaniach i dorobku naukowym H. Górnowicza zaczęła dominować tematyka onomastyczna. Zrazu interesowały go zagadnienia relacji między nazwami własnymi a wyrazami pospolitymi, o czym świadczą pionierskie w słowiańskiej literaturze onomastycznej artykuły o nazwach zwierząt (zoonimy), nazwach statków, nazwach jednostek wojskowych i wydarzeń historycznych czy o powiązaniach między herbami miast a etymologią ich nazw. Górnowicz zaproponował oryginalny podział nazw toni jeziornych, rozpatrując materiały nazewnicze z jezior borzechowskich na Kociewiu (1971), jak też własną systematykę sposobów asymilacji nazw zapożyczonych (1977). W toponomastyce stworzył własną metodę badawczą, przejmując najlepsze elementy metod W. Taszyckiego, S. Rosponda, V. Šmilauera i innych. Ta postawa badawcza łączy różnie w szczegółach wykonane monografie toponomastyczne samego Górnowicza i jego uczniów w serii Pomorskie monografie toponomastyczne (GTN). Poza samą koncepcją serii i naukową opieką nad poszczególnymi jej pozycjami Górnowicz wykonał w tym zakresie wręcz gigantyczną pracę, opracowując monografie nazewnicze Powiśla (1980) i powiatu starogardzkiego (1985), nazwy z Pomorza Gdańskiego z zakończeniami ‑ec, ‑ica, ‑stwo, ‑jь, ‑no, typu Załęże, typu Podlas itd. Rozwiązywał trudne kwestie z zakresu substytucji i interferencji językowych w nazewnictwie czy etymologie szczególnie trudnych nazw (np. Swelinia, Wolental). Wizytówką gdańskiej szkoły onomastycznej i dobrej popularyzacji wiedzy jest książka Nazwy miast Pomorza Gdańskiego (1978, wyd. 2.: 1998), a samej nauki – Gewässernamen im Flussgebiet der unteren Weichsel (Nazwy wodne dorzecza dolnej Wisły, 1985), wydana w Getyndze jako 1. w serii Hydronymia Europaea, prowadzonej przez Akademię Nauki i Literatury w Moguncji. Wcześniej H. Górnowicz przeprowadził czasochłonne i efektywne badania nazw rodowych na obszarze całej Słowiańszczyzny, czyniąc je podstawą habilitacji i prezentując w kilkunastu artykułach i dwu książkach. Metodologii onomastyki jako nauki poświęcał m.in. wydany pośmiertnie skrypt Wstęp do onomastyki (1988).
Przez ponad 30 lat pracy akademickiej wykształcił wiele roczników gdańskiej polonistyki, w tym ok. 100 magistrów i 12 doktorów (chronologicznie od 1972 r.: E. Breza, J. Treder, U. Kęsikowa, H. Bugalska, J. Łuszczyńska, E. Jakus-Dąbrowska (potem: Borek, dziś: von Lochner), A. Belchnerowska, M. Biolik, W. Iwicki, K. Makowska, G. Surma, M. Michalczyk, potem Haxa).
Bibliografię prac H. Górnowicza do 1981 r., opracowaną przez Zygmunta Brockiego, wydrukowano w ZNWH UG. Prace Językoznawcze 8, Gdańsk 1982.
Jego pamięci poświęcone są organizowane co dwa lata jesienią Gdańskie Sympozja Dialektologiczno-Onomastyczne pt. Nazwy i dialekty Pomorza dawniej i dziś; pierwsze spotkanie odbyło się w 1. rocznicę śmierci, następne organizowane są co dwa lata w listopadzie; por. o nich J. Treder, Gdańskie Sympozja Dialektologiczno-Onomastyczne, w: Nazwy i dialekty Pomorza dawniej i dziś, red. J. Treder, Gdańsk 1995, s. 153–158 – i właśnie serię wydawniczą GTN Nazwy i dialekty..., t. 2–6 (1997–2006), red. R. Wosiak-Śliwa.
Literatura poświęcona Hubertowi Górnowiczowi to: H. Borek, Hubert Górnowicz (1922–1986), „Onoma” XXVIII, 1985–1986, s. 52–53; E. Breza, Bibliografia prac Profesora Huberta Górnowicza od roku 1982, ZNUG. Prace Jęz. 12 1987, s. 17–19; tegoż, Dialektalne prace prof. Huberta Górnowicza, [w:] Nazwy i dialekty Pomorza dawniej i dziś. Materiały z sympozjum, red. J. Treder, Gdańsk 1995, s. 15–25; tegoż, Górnowicz Hubert, [w:] Język kaszubski. Poradnik encyklopedyczny, Gdańsk 2002, s. 61–62; tegoż, Górnowicz Hubert, [w:] Słownik biograficzny Pomorza Nadwiślańskiego, t. II, red. Z. Nowak, Gdańsk 1994, s. 91–92; tegoż, Hubert Górnowicz (7 XI 1922 – 2 V 1986), Biul. Polonist. XXX/1, 1987, s. 146–149; tegoż, Hubert Górnowicz (7 XI 1922 – 2 V 1986), Por. Jęz. 1987 (1988), s. 321–323; tegoż, Hubert Górnowicz (7 XI 1922 – 2 V 1986). Wspomnienie pośmiertne, GSJ IV, 1988, s. 215–219; tegoż, Hubert Górnowicz, „Jantarowe Szlaki”, XXIX/3, 1986, s. 22–23; tegoż, Prace Prof. Huberta Górnowicza z dziedziny antroponimii, Rocz. Gd. LI, 1991, s. 141–146; tegoż, Profesor Doktor Hubert Górnowicz, Por. Jęz. 1985, s. 477–481; tegoż, Przemówienie nad grobem prof. dra hab. H. Górnowicza, ZNUG. Prace Jęz. 12, 1986, s. 15–16; tegoż, Toponimiczne prace Huberta Górnowicza, Rocz. Gd. LIV/2, 1994, s. 91–98; tegoż, Z historii językoznawstwa na Pomorzu Gdańskim, Rocz. Gd. XLIX/1, 1989, s. 175–189; tegoż, Życie i prace Profesora Doktora Habilitowanego Huberta Górnowicza, ZNUG. Prace Jęz. 8, 1982, s. 7–18; Z. Brocki, Bibliografia prac Profesora Huberta Górnowicza za lata 1954–1981, ZNUG. Prace Jęz. 8 Gdańsk 1982, s. 19–33; E. Eichler, E. Sass, Hubert Górnowicz zum 60. Geburstag. Namenkundliche Veröffentlichungen (Auswahl), NI 42, 1982, s. 53–59; E. Eichler, Hubert Górnowicz zum Gedanken, Namen Informationen 50, 1986, s. 51–53; E. Jakus-Dąbrowska, Jubileusz Prof. dra hab. H. Górnowicza, Słupskie Prace Humanistyczne. WSP w Słupsku 4, 1985 s. 318–320; B. Kreja, Śp. Hubert Górnowicz (7 XI 1922 – 2 V 1986), Jęz. Pol. LXVI, 1986, s. 321–325; K. Rymut, Hubert Górnowicz (7 XI 1922 – 2 V 1986), „Onomastica” XXXI, 1986, nlb. (przed spisem treści); niewykazana w Bibliografii onomastyki polskiej od roku 1981 do roku 1990 włącznie, prac. R. Przybytek i K. Rymut, Kraków 1992; G. Surma, Problematyka badawcza w pracach magisterskich wykonanych pod kierunkiem prof. H. Górnowicza, [w:] Nazwy i dialekty Pomorza dawniej i dziś. Materiały z sympozjum, pod red. J. Tredera, Gdańsk 1995, s. 129–134; R. Šrámek, M. Nováková, Hubert Górnowicz (7.11.1922–2.5.1986), Zpravodaj Místopisné Komise ČSAV, XXVIII, 1987, s. 7–8; J. Treder, Prof. Hubert Górnowicz (1922–1986), „Pomerania”, R.XXIII 1986 nr 9 (161), s. 15–16; J. Treder, Hubert Górnowicz (7 XI 1922 – 2 V 1986), [w:] Z dziejów językoznawstwa polonistycznego w Wyższej Szkole Pedagogicznej w Gdańsku i na Uniwersytecie Gdańskim (1947–2005), pod red. J. Maćkiewicz, E. Rogowskiej-Cybulskiej i J. Tredera, Gdańsk 2006, s. 336–342.
JT, ERC
Skróty bibliograficzne:
Abh. Sächs. Akad.·Wiss. Leipzig Philol.-Hist. Kl. – Abhandlungen der Sächsischen Akademie der Wissenschaften zu Leipzig. Philologisch-historisches Klasse Bd. 61: 1970, Bd. 67: 1977.
ABS – Acta Baltico-Slavica [t.] 10: 1976 [t.] 13: 1980, [t.] 14: 1981, druk 1982.
Biul. ZK – Biuletyn Zrzeszenia Kaszubsko-Pomorskiego R. 5: 1968.
Dz. B. – „Dziennik Bałtycki” R. 11: 1955, R. 14–15: 1958–1959, R. 28: 1972, R. 31: 1975.
GSJ – Gdańskie Studia Językoznawcze [t. 1]: 1975, [t.] 2: 1978, druk 1979.
GZH – Gdańskie Zeszyty Humanistyczne [nr 6/7]: 1961, nr 8/10: 1962, druk 1963, nr 11 1963, druk 1964.
GZH Pr. Jęz. – Gdańskie Zeszyty Humanistyczne. Prace Językoznawcze nr 2: 1967, nr 4: 1969.
GZH Pr. Pom. – Gdańskie Zeszyty Humanistyczne. Prace Pomorzoznawcze nr 15: 1967.
GłosP – „Głos Pomorza” R. 24: 1976.
GłosW – „Głos Wybrzeża” 1962, 1973, 1980.
Jant. Szl. – „Jantarowe Szlaki” R. 24: 1981
JPol – „Język Polski” R. 34: 1954, R. 37–38: 1957–1958, R. 40: 1960, R. 42: 1962, R. 47: 1967, R. 49–53: 1969–1973, R. 55–56: 1975–1976.
„Językoznawca” nr 16/17: 1967, nr 26/27: 1973.
Kom. Maz.-War. – Komunikaty Mazursko-Warmińskie 1965.
Linguist. Stud. – Linguistische Studien Reihe A 1981.
„Morze” R. 52: 1976.
NI – Namenkundliche Informationen 1973.
„Onoma” vol. 17: 1972/1973, vol. 21: 1977, vol. 23–24: 1979–1980.
„Onomastica” R. 5: 1959, R. 10: 1965, R. 12–16: 1967–1971, R. 19–21: 1974–1976, R. 23–25: 1978–1980, R. 26: 1981, druk 1982.
OSG – „Onomastica Slavogermanica” [Bd.] 5: 1970, [Bd.] 7: 1973, [t.] 8: 1973, [Bd.] 9: 1974, [t.] 10: 1976, [Bd.] 11: 1976, [t.] 12: 1979.
„Pomerania” R. 16–17: 1979–1980.
PorJ – „Poradnik Językowy” 1965–1966, 1969–1972, 1976–1979.
Pr. Fil. – „Prace Filologiczne” t. 17 cz. 3: 1963, t. 24: 1973, druk 1974, t. 25: 1974, druk 1975.
RElb – „Rocznik Elbląski” t. 8: 1979.
RGd – „Rocznik Gdański” t. 19/20: 1960/1961, t. 21: 1962, druk 1963, t. 23: 1964, druk 1965, t. 24: 1965, druk 1967, t. 26: 1967, druk 1968, t. 28: 1969, druk 1970, t. 29/30: 1970, druk 1971, t. 31: 1971, t. 33: 1973, druk 1975, t. 41: 1981.
RS – „Rocznik Slawistyczny” t. 32: 1971.
RSop – „Rocznik Sopocki” [t. 1]: 1976, [t. 5]: 1980, druk 1981.
RKJ ŁTN – Rozprawy Komisji Językowej Łódzkiego Towarzystwa Naukowego t. 7–9: 1959–1963, t. 11: 1965, t. 13–15: 1967–1970, t. 17: 1971.
RKJ WrTN – Rozprawy Komisji Językowej Wrocławskiego Towarzystwa Naukowego t. 7: 1969.
SlAnt – „Slavia Antiqua” t. 22: 1975.
SO – „Slavia Occidentalis” t. 28/29; 1971, t. 31: 1974, t. 38: 1981.
Spr GTN – Sprawozdania Gdańskiego Towarzystwa Naukowego [t.] 1–6: 1975–1980.
SFPS – Studia z Filologii Polskiej i Słowiańskiej [t.] 5: 1965.
Stud. Śl. – Studia Śląskie t. 26: 1974.
„Wiarus” [R. 1]: 1981.
ZNWH UG. Pr. Jęz. – Zeszyty Naukowe Wydziału Humanistycznego. Uniwersytet Gdański, Filologia Polska. Prace Językoznawcze nr 1: 1972, druk 1973, nr 2: 1973, nr 3: 1975, druk 1976, nr 4: 1976, druk 1977, nr 6: 1979, druk 1980, nr 7: 1980, druk 1981.
Z.f.Slaw. – Zeitschrift für Slawistik Bd. 19: 1974.
Zprav. – „Zpravodaj Místopisné komise ČSAV” R. 16: 1975, R. 21: 1980.
1954
1955
1956
1957
1958
1959
1960
1961
1962
1963
1964
1965
1966
1967
1968
1969
1970
1971
1972
1973
1974
1975
1976
1977
1978
1979
1980
1981
1982
1983
1984
1985
1986
Prace wydrukowane po roku 1986
JT na podstawie zestawień Z. Brockiego i E. Brezy