prof. dr hab. Grażyna Tomaszewska
dr hab. Grażyna Bożena Tomaszewska, prof. zw.
dr hab. Grażyna Bożena Tomaszewska, prof. zw.
Kierownik Zakładu Polonistyki Stosowanej w Instytucie Filologii Polskiej UG, kierownik Pracowni Badań Edukacyjnych i Innowacji Dydaktycznych; prowadzi zajęcia z Dydaktyki literatury, Dydaktyki kształcenia kulturowego i medialnego/Dydaktyki tekstów kultury, Estetyki, Kategorii estetycznych we współczesnej kulturze, Stylistyki; jej oferta fakultetowa dotyczy sztuki interpretacji związanej z literaturą oraz innymi tekstami kultury na różnych poziomach edukacji polonistycznej; prowadzi seminaria magisterskie, doktorskie, seminaria otwarte (np. w ramach projektu „Pośród nas”, współprowadziła seminarium poświęcone promocji twórców i twórczyń pomorskich związanych z Uniwersytetem Gdańskim).
Interesuje się również filmem, muzyką, plastyką, turystyką (góry – jakiekolwiek…)
Zainteresowania naukowe:
- Literatura XIX wieku i różne formy jej kontynuacji w literaturze XX i XXI wieku.
- Sztuka interpretacji.
- Metodyka literatury i tekstów kultury.
- Estetyka.
- Relacje między literaturą a innymi tekstami kultury.
- Naukowe badania edukacyjne związane z poziomem kompetencji uczniowskich i nauczycielskich na różnych etapach kształcenia oraz koncepcje wykorzystywania współczesnej wiedzy literaturoznawczej w edukacji polonistycznej/ kulturowej, związanej również z promocją literatury i kultury polskiej poza granicami kraju.
Jest członkiem międzynarodowych stowarzyszeń naukowych: Międzynarodowego Instytutu Adama Mickiewicza w Grodnie (Białoruś – od 2009 r.), Polskiego Towarzystwa Studiów nad Europejskim Romantyzmem (od 2014, członek Zarządu), Międzynarodowego Stowarzyszenia Studiów Polonistycznych (od 2014)
oraz Członkiem Rady Naukowej ds. Polonistycznej Edukacji Szkolnej i Akademickiej przy Centrum Badań Edukacyjnych i Kształcenia Ustawicznego Wydziału Polonistyki Uniwersytetu Jagiellońskiego (od 2020; przedtem członek sekcji dydaktycznej przy KNoL PAN).
Dorobek naukowy:
Monografie:
1. Mickiewicz – Krasiński. O wyobraźni utopijnej i katastroficzne, Wyd. UG, Gdańsk 2000.
2. Jak widzi dusza? Estetyka i metafizyka światła w „Panu Tadeuszu”, Wyd. UG, Gdańsk, 2007.
3. Zagubiona przestrzeń i co dalej…., Wyd. UG, Gdańsk 2013.
4. Praktyki czytania. Ponowoczesna interpretacja a szkoła, Wyd UG, Gdańsk 2019.
https://wydawnictwo.ug.edu.pl/wp-content/uploads/2021/11/Tomaszewska-Praktyki-czytania-do-druku.pdf
5. Przeciw gotowym odpowiedziom. Literatura i dydaktyka literatury w czytelniczych spotkaniach, Wyd. UG, Gdańsk 2021.
Współredakcja naukowa książek:
- 4 x Nobel, Wyd. STENTOR, Warszawa 2002 (współredakcja z F. Tomaszewskim)
- Jestem – więc piszę. Między rzemiosłem a wyobraźnią, Wyd. UG, Gdańsk 2009
(współredakcja z B. Kapelą-Bagińską, Z. Pomirską).
- Skoro i tak gram… Edukacja kulturowa poprzez teatr, Wyd. UG, Gdańsk 2009 (współredakcja z D. Szczukowskim).
- Jestem – więc czytam. Między pragmatyzmem a wolnością, Wyd. UG, Gdańsk 2012 (współredakcja z B. Kapelą-Bagińską, Z. Pomirską).
- Jestem – więc mówię. Między niebytem a formami istnienia, Wyd. UG, Gdańsk 2014 (współredakcja z B. Kapelą-Bagińską, Z. Pomirską).
- Sztuka interpretacji. Polska poezja XX i XXI wieku, fundacja terytoria książki, Gdańsk 2014 (współredakcja z D. Szczukowskim).
- Adaptacje. Szkolne użycia ponowoczesnych (anty)teorii literatury, Wyd. UG, Gdańsk 2018 (współredakcja z D. Szczukowskim).
- Pośród nas. Twórcy pomorscy i gdańscy. Rozmowy niedokończone, Wyd. UG, Gdańsk 2016 (współredakcja z F. Tomaszewskim oraz M.S. Modrzewskimi).
- Pośród nas II. Spotkania z twórcami pomorskimi i gdańskimi. Rozmowy niedokończone, Wyd. UG, Gdańsk 2018 (współredakcja z F. Tomaszewskim oraz M.S. Modrzewskimi).
- Pośród nas III. Twórcy pomorscy i gdańscy. Rozmowy niedokończone, Gdańsk 2019 (współredakcja z F. Tomaszewskim oraz M.S. Modrzewskimi).
Udział w Komitecie Redakcyjnym opracowującym podręcznik do literatury polskiej na Białorusi: Historia literatury polskiej. Podręcznik – wypisy dla klas 10 – 11 na Białorusi, Mińsk 1997.
Współautorstwo podręcznika do szkoły ponadgimnazjalnej: Między tekstami. Część 3. Romantyzm (echa współczesne), słowo/obraz terytoria, Gdańsk 2003.
Naukowe projekty badawcze:
- Ekspert w projekcie związanym z modernizacją podstawy programowej (2008).
- Ekspert w projekcie badawczym „Modernizacja egzaminu maturalnego z języka polskiego”, finansowanym z funduszy Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego (za pośrednictwem Centralnej Komisji Egzaminacyjnej); październik 2010- grudzień 2011).
- Kierownik merytoryczny Zespołu badawczego projektu IBE „Dydaktyka literatury i języka polskiego w gimnazjum w świetle nowej podstawy programowej”, realizowanego we współpracy z Przedsiębiorstwem Badań Społecznych w Sopocie, obejmującego region I (województwa: pomorskie, warmińsko-mazurskie, kujawsko-pomorskie, zachodniopomorskie, podlaskie), realizowanego w ramach projektu „Badanie jakości i efektywności edukacji oraz instytucjonalizacja zaplecza badawczego” współfinansowanego z Europejskiego Funduszu Społecznego w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki, Priorytet III – Wysoka jakość systemu oświaty, Działanie 3.1 – Modernizacja systemu nadzoru i zarządzania w oświacie, Poddziałanie 3.1.1 – Tworzenie warunków do monitorowania ewaluacji i badań systemu oświaty (2012 -2015).
- Kierownik projektu Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego w ramach Narodowego Programu Rozwoju Humanistyki: „Ponowoczesna dydaktyka polonistyczna. Teoria i praktyka” nr 0183/NPRH4/H2a/83/2016.
Efektem projektu jest m.in. publikacja pięciotomowej serii „Ponowoczesna Dydaktyka Polonistyczna. Teoria i Praktyka”:
t. 1: Laura Szczepaniak-Sobczyk, E-learning w edukacji humanistycznej, Wyd. UG, Gdańsk 2016
t. 2: Adaptacje. Szkolne użycia ponowoczesnych (anty)teorii literatury, red. G. B. Tomaszewska, D. Szczukowski, Wyd. UG, Gdańsk 2018
https://wydawnictwo.ug.edu.pl/wp-content/uploads/2021/11/Adaptacje.pdf
t. 3: Maria Szoska, Trudna obecność. Film w edukacji polonistycznej a interpretacja, Wyd. UG, Gdańsk 2019
https://wydawnictwo.ug.edu.pl/wp-content/uploads/2021/11/Szoska-Maria-trudna-obecnosc.pdf
t. 4: Grażyna B. Tomaszewska, Praktyki czytania. Ponowoczesna interpretacja a szkoła, Wyd. UG, Gdańsk 2019
https://wydawnictwo.ug.edu.pl/wp-content/uploads/2021/11/Tomaszewska-Praktyki-czytania-do-druku.pdf
t. 5: Dariusz Szczukowski, Praktykowanie lektury, Wyd. UG, Gdańsk 2019
https://wydawnictwo.ug.edu.pl/wp-content/uploads/2021/11/szczukowski-praktyk_lektury_8_11.pdf
Serię „Ponowoczesnej Dydaktyki Polonistycznej” można pobrać na stronie: https://wydawnictwo.ug.edu.pl/kategoria-produktu/serie-wydawnicze/p/ponowoczesna-dydaktyka-polonistyczna-teoria-i-praktyka/
Wybrane artykuły i rozdziały:
Zabawa w gości czyli uroki zniewolenia, [w:] Grass. Punkty widzenia, oprac. M. Janion, S. Rosiek, W. Maksymowicz, Warszawa 1984.
Prowincja uczy pokory i trzeźwości, „Polonistyka” 1997, nr 9.
Utrata niewinności. Reymontowe wygnanie z Sienkiewiczowego raju, „Język Polski w Szkole Średniej” 1998/99, z. 4.
Nie rozstrzygnięty sąd... Hiobowe dylematy Mickiewicza, „Tytuł” 1999, nr 2-3.
Między stratą a cudem. O rzeczywistości „tymczasem”. A. Mickiewicz, „Pan Tadeusz” – „Inwokacja”, „Warsztaty Polonistyczne” 2000, nr 1/32/.
„I popłoch i przepych i kłopot...”, „Warsztaty Polonistyczne” 2000, nr 4.
Albo miecz albo krzyż... S. Grochowiak – „Święty Szymon Słupnik”, „Tytuł” 2000, nr 3/39/.
Tylko w obcości nadzieja: Cz. Miłosz, „Zaklęcie”, w: Od romantyzmu do współczesności. W kręgu historii i dydaktyki literatury. Tom poświęcony Profesorowi Mieczysławowi Inglotowi z okazji 70. rocznicy urodzin, pod red. W. Dynaka, Wyd. UW, Wrocław 2001.
Potrzeba magii a projekty nowych matur, w: Nowa matura a egzamin wstępny z języka polskiego, pod red. R. Pawłowskiej, Wyd. UG, Gdańsk 2001.
Może odejdziemy spokojnie... Ariana Nagórska „u progu (propozycja metodyczna), „Język Polski w Liceum” 2001/2002, nr 4.
Utrata niewinności. Reymontowe wygnanie z Sienkiewiczowego raju, w: 4 X NOBEL, Wyd. STENTOR, Warszawa 2002.
Między hukiem a ciszą apokalipsy – barwa, akustyka, koncepcja proroka (cykl lekcji), „Język Polski w Liceum” 2004/2005, nr 3.
Pochwała znudzenia, „Zeszyty Szkolne. Edukacja humanistyczna” 2005, nr 2.
Sacrum i wykroczenie, „Kresy” 2003, nr 53.
Przymus turystyki zbiorowej a potrzeba pielgrzymowania, „Zeszyty Szkolne. Edukacja humanistyczna” 2003, nr 2.
Co widzi Hrabia w ogrodzie, czyli współczesne kłopoty z rzeczywistością, w: Relacje między kulturą wysoką i popularną w literaturze, języku i edukacji pod red. B. Myrdzik, M. Karwatowskiej, Wyd. UMCS, Lublin 2005.
O tajemnicach harmonii: Adam Mickiewicz i Günter Grass, w: Metodyka a nauka o literaturze i nauka o języku, pod red. D. Michułki i K. Bakuły, Wyd. UWr, Wrocław 2005.
Pasmo barw tęsknoty: A. Mickiewicz, „Pan Tadeusz”, w: „Z kraju nawagrudskawa...”. Małaja ajczyna w życci i tworczasci Adama Mickiewicza). Zbornik nawukowych prac, pod red. S. P. Musijenki, Wyd. Uniwersytetu w Grodnie, Grodno 2006.
I nienawiść jest z Boga. O „ponownie narodzonych’ bohaterach Mickiewicza, w: Mickiewicz w Gdańsku. Rok 2005, pod red. J. Bachórza i B. Oleksowicza, Fundacja Rozwoju UG, Gdańsk 2006.
Wysoka nieobecność. O Zosi w „Panu Tadeuszu” i kobiecej tożsamości, w: Księga Janion, oprac. Z. Majchrowski i S. Rosiek, słowo/obraz terytoria, Gdańsk [2007].
Odmienni w „Panu Tadeuszu”. O rozmowie różnych estetyk w poemacie Mickiewicza, w: Czytanie tekstów kultury. Metodologia. Badania. Metodyka, pod red. B. Myrdzik, I. Morawskiej, Wyd. UMCS, Lublin 2007.
Światło i dynamizm czerni w “Panu Tadeuszu”, w: Miełodii, kraski, zapachi „małoj rodiny” Adama Mickiewicza, red. S. Musijenko, Wyd. Uniwersytetu w Grodnie, Grodno 2008.
Dante a Mickiewicz. „Boska Komedia” a III część „Dziadów”, w: Album Gdańskie. Prace ofiarowane Profesorowi Józefowi Bachórzowi na siedemdziesiątą piątą rocznicę urodzin i pięćdziesięciolecie pracy nauczycielskiej, pod red. J. Daty i B. Oleksowicza, Wyd. UG, Gdańsk 2009.
Dwuznaczna lekcja pisania, w: Jestem – więc piszę. Między rzemiosłem a wyobraźnią, pod red. G. Tomaszewskiej, B. Kapeli-Bagińskiej, Z. Pomirskiej, Wyd. UG, Gdańsk 2009.
Romantyczny ogród Mickiewicza w „Panu Tadeuszu” i III części „Dziadów”, w: Tworczestwo Adama Mickiewicza i sowriemiennaja mirowaja kultura, pod red. S. Musijenko, Wyd. Uniwersytetu w Grodnie, Grodno 2010.
Jak patrzeć w dwa okna? „Niebo” Wisławy Szymborskiej a szkolne interpretacje, w: „Annales Uniwersitatis Pedagogicae Cracoviensis (71) Studia at Didacticam Litterarum Polonarum et Lingue Polonae Pertinentia I”, pod red. M. Jędrychowskiej, M. Sienko, J. Waligóry, Wyd. Naukowe UP, Kraków 2010.
Katedry, nenufary i mięso, w:]Horyzonty polonistyki. W kręgu edukacji, języka i kultury. Księga dedykowana Profesor Barbarze Myrdzik, red. M. Karwatowska, M. Latoch-Zielińska, I. Morawska, Wyd. UMCS, Lublin 2010.
Etyka i tożsamość. Szkoła i uniwersalia, w: Etyka nauczyciela, red. M. Bajan, S. J. Żurek, Wyd. KUL, Lublin 2011.
Gdzie jest Północ? Miłoszowy spór o Istnienie, w: Czesława Miłosza „północna strona”, red. M. Czermińska, K. Szalewska, Wyd. Bernardinum, Pelplin 2011.
Prawdy nieszczęścia a nowoczesna podmiotowość (na podstawie III części „Dziadów” Adama Mickiewicza). w: Romantyczne repetycje i powroty, pod red. A. Czajkowskiej i A. Żywiołka, Wyd. im. S. Podobińskiego Akademii im. Jana Długosza w Częstochowie, Częstochowa 2011.
Wędrująca dusza. „Pan Tadeusz” a szabat, w: Literatura polsko-żydowska. Studia i szkice, pod red. E. Prokop-Janiec i S. J. Żurka, Wyd. Księgarnia Akademicka, Kraków 2011.
Czytanie i nieszczęście, w: Jestem – więc czytam. Między pragmatyzmem a wolnością, Wyd. UG, Gdańsk 2012.
Mickiewicza i Miłosza tańce miłości-nicości, w: Taniec w literaturze polskiej XIX i XX wieku, red. S. Karpowicz-Słowikowska, E. Mikiciuk, Gdańsk 2012.
Bliskość i obcość w lekturze. „Do Robinsona Jeffersa” Czesława Miłosza, w: Doświadczenie lektury. Między krytyką literacką a dydaktyką literatury, red. K. Biedrzycki i A. Janus-Sitarz, Kraków 2012.
Kobiety – przedmioty – demony w „Nie-boskiej komedii” Z. Krasińskiego, w: Nowe odsłony klasyki w szkole. Literatura XIX wieku, pod red. E. Jaskółowej i K. Jędrych, Wyd. UŚ, Katowice 2013.
(współautorstwo z D. Szczukowskim), Sztuka interpretacji a lekcja polskiego. Uwagi wstępne, w: Sztuka interpretacji. Poezja polska XX i XXI wieku, red. D. Szczukowski, G. B. Tomaszewska, Wyd. fundacja terytoria książki, Gdańsk 2014.
Władza białej magii. Czesław Miłosz, „Zaklęcie”, w: Sztuka interpretacji. Poezja polska XX i XXI wieku, red. D. Szczukowski, G. B. Tomaszewska, Wyd. fundacja terytoria książki, Gdańsk 2014.
Potrzeba wielości, w: Jestem – więc mówię. Między niebytem a formami istnienia, red. G. B. Tomaszewska, B. Kapela-Bagińska, Z. Pomirska, Wyd. UG, Gdańsk 2014.
Światło, które niczego nie oświeca. Obraz Boga w „Nie-Boskiej komedii”, w: Zygmunt Krasiński. Światy poetyckie i artystowskie, pod red. A. Markuszewskiej, Wyd. UMK, Toruń 2014.
Wielkość i błąd, w: Zygmunt Krasiński. Dylematy egzystencji – problemy biografii, pod red. M. Bizior-Dombrowskiej, WN UMK, Toruń 2014.
Opukiwanie Niewiadomej. Reinterpretacje romantycznego mitu północy w «Mojej Europie» Jurija Andruchowycza i Andrzeja Stasiuka [w:] Ucrainistica, Збірник наукових праць, том 12; за ред. Миколи Вербового, Ярослава Поліщука, Кривий Ріг 2014.
Zamknięcie w opozycjach. Studenckie wprawki interpretacyjne na studiach licencjackich, w: Polonistyka dziś – kształcenie dla jutra, t. 1, red. K. Biedrzycki, W. Bobiński, A. Janus-Sitarz, R. Przybylska, UNIVERSITAS, Kraków 2014.
O czytaniu romantycznych arcydzieł, [w:] Polonistyka wobec wyzwań współczesności, red. S. Gajda, I. Jokiel, Opole 2014.
O zagrożeniach świata zamkniętego w jednoznacznych opozycjach na podstawie gimnazjalnych wypowiedzi interpretacyjnych, „Edukacja” 2015, nr 2.
Miejsce dwuznaczne – Grodno Zofii Nałkowskiej, w: Choriewskije czytenija. Pamiać kultury: Grodno w żyzni i tworczestwie Zofii Nałkowskoj, t. 1, pod red. S. Musijenko, Grodno 2015.
„Pan Tadeusz” a pochwała niedoskonałości. Komunikacja między sprzecznościami, w: „Pan Tadeusz”. Poemat – Postacie – Recepcja, red. E. Hoffmann-Piotrowska, A. Fabianowski, Wyd. UW, Warszawa 2016.
Motyli przystanek. Odessa Mickiewicza („Dumania w dzień odjazdu”), w: Odessa w literaturach słowiańskich. Studia, red. J. Ławski, N. Maliutina, Wyd. PRYMAT, Białystok-Odessa 2016.
Mickiewicza i Miłosza polowania na Rzeczywistość, w: Dydaktyka i łowy. Księga Jubileuszowa dedykowana Profesorowi Władysławowi Dynakowi, pod red. R. Waksmunda i D. Michułki, Oficyna Wydawnicza ATUT, Wrocław 2016.
Miłość w kontekście symboliczno-alegorycznych uwikłań, „Prace Filologiczne. Literaturoznawstwo”, 2016, nr 6.
Działania na górze Syzyfa. Przeciw „brykom” z człowieka. O książce Anny Janus-Sitarz W poszukiwaniu czytelnika. Diagnozy, inspiracje, rekomendacje”, „Wielogłos. Pismo Wydziału Polonistyki UJ” 2016 nr 2.
Dar sprzeczności a dwuznaczność szczęścia: Stefan Chwin, „Kartki z dziennika” i Krystyna Lars, „Proste wiersze o szczęściu”, w: Pośród nas. Twórcy pomorscy i gdańscy. Rozmowy niedokończone, red. G. F. Tomaszewscy, S. M. Modrzewscy, Wyd. UG, Gdańsk 2016.
A Word locked In simplistic oppositions. The interpretivestatements of Lower secondary school students, “Edukacja” 2017, nr 2.
Melancholia przejścia: Julia Hartwig, Odchodzisz z krainy kwiatów, w: Przestrzenie spotkania. Tom dedykowany Profesor Ewie Jaskółowej w czterdziestolecie pracy naukowej i dydaktycznej, red. K. Jędrych, D. Krzyżyk, M. Ochwat, M. Wójcik-Dudek, Wy d UŚ, Katowice 2018.
(współautorstwo z D. Szczukowskim), Szkolne laboratorium – uwagi wstępne, w: Adaptacje. Szkolne użycia ponowoczesnych (anty)teorii literatury, red. G. B. Tomaszewska, D. Szczukowski, Wyd. UG, Gdańsk 2018.
(współautorstwo z D. Szczukowskim), Utwory elektroniczne a interpretacja. Uwagi obserwatorów, w: Adaptacje. Szkolne użycia ponowoczesnych (anty)teorii literatury, red. G. G. Tomaszewska, D. Szczukowski, Wyd. UG, Gdańsk 2018.
Nowe media i technologie cyfrowe a kształcenie interpretacji, „Jednak książki”, nr 10 (2018): Ponowoczesne lekcje polskiego-rozpoznania i propozycje. https://czasopisma.bg.ug.edu.pl/index.php/JednakKsiazki/issue/view/155
Miłości spopielałe: „Koronczarka” Andrzeja Kasperka, w: Pośród nas II. Spotkania z twórcami pomorskimi i gdańskimi. Rozmowy niedokończone, red. G. F. Tomaszewscy, M. S. Modrzewscy, Wyd. UG, Gdańsk 2018.
Kategoria doświadczenia a III cz. „Dziadów” w szkole, [w:] Polonistyka XXI wieku. Diagnozy. Koncepcje. Perspektywy, red. całości J. Tambor, t V: W kręgu (glotto)dydaktyki, red. A. Achtelik, K. Graboń, Wyd. UŚ, Katowice 2018.
Co mówi święto? „Nad Niemnem” Elizy Orzeszkowej i „Kamień na kamieniu” Wiesława Myśliwskiego, w: Eliza Orzeszkowa. Pamięć kultury. Studia i głosy, red. J. Ławski, S. Musijenko, Białystok-Grodno 2019.
(Współautorstwo z F. Tomaszewskim), Wspólnota porozumienia. Wprowadzenie, w: Pośród nas III. Twórcy pomorscy i gdańscy. Rozmowy niedokończone, Wyd. UG, Gdańsk 2019.
Kłopoty „świadomej osobliwości”. Ryszard Horodecki i gwiazdy, w: Pośród nas III. Twórcy pomorscy i gdańscy. Rozmowy niedokończone, Wyd. UG, Gdańsk 2019.
Drogi proste i kręte. Mickiewicz a wartości i niepokoje współczesnej młodzieży, w: Studia Polonica. Tom Jubileuszowy poświęcony Swietłanie Musijenko, pod red. M. M. Chmialnickiego, A. U. Brazgunowa, Wyd. Knigazbor, Mińsk 2019.
(Współautorstwo z M. Modrzewską), The Institution of Romanticism in Polish Culture: Trends and Politics, in: The Politics of Romanticism, Pascal Fischer, Christoph Houswitschka (Eds.), WVT Wissenschaftlicher Verlag Trier, 2019.
Wygnanie i wdzięczność: Czesław Miłosz „Po wygnaniu” i Józef Chełmoński – „Bociany”, [w:] Polonistyka i świat wartości. Edukacja polonistyczna jako wartość, red. M. Marzec-Jóźwicka, A. Karczewska, S. J. Żurek, przy współpracy M. Nowak, Wyd. KUL, Lublin 2019.
Że nienawiść jest… Ojczyzna i obczyzna w kręgu wzajemnych podejrzeń: Stefan Chwin, „Srebrzysko”, Hieronim Bosch, „Niesienie krzyża”, „Polonistyka. Innowacje” 2020, nr 11; rozwinięty wariant tekstu w: Lekcja POLSKI(ego). Praktyki edukacyjne wobec niepokojów XXI wieku, t. II, red. A. Gis, K. Koc, M. Kwiatkowska-Ratajczak, M. Wobalis, Poznań 2021.
Robinson Cruzoe i problem bohatera: opowieść obrazkowa Ajubela, „Filoteknos” 2020, nr 10.
Męka dwuznaczności i egzorcyzmy, „Annales N - Educatio Nova” 2020, nr 5.