Hubert Górnowicz

Hubert Edward Górnowicz
(7 XI 1922 – 2 V 1986)

Biografia

Hubert Górnowicz urodził się 7 XI 1922 r. w Gdańsku-Wrzeszczu jako syn Borowiaka i Kaszubki z Cisowej (Gdynia). Szkołę podstawową ukończył w Czersku (1935), potem dwa lata chodził do Państwowego Gimnazjum w Chojnicach, ale tzw. małą maturę zdał w Poznaniu (1939). Dalszą naukę w bydgoskim Państwowym Liceum Humanistycznym przerwała wojna, na początku której był aresztowany i został osadzony w niemieckich obozach, później zaś pracował jako robotnik w bydgoskiej fabryce, gdzie ponadto nielegalnie kolportował prasę podziemną. Po znalezieniu się we Francji wstąpił w sierpniu 1944 r. do Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie. Został ranny w bitwie pod Falaise. Po ukończeniu podchorążówki (1946) dowodził plutonem łączności. Do Polski wrócił w 1948 r. Zdał maturę w Liceum dla Dorosłych w Bydgoszczy (1950), a potem w Toruniu na UMK ukończył polonistykę (1953). Już jako student, a następnie pracownik terenowy PAN w Toruniu zbierał (od 1952) materiały dialektologiczne do Małego atlasu gwar polskich i dwa lata kierował Kołem Naukowym Naukowców Polonistów przy UMK. W 1955 r. wraz z żoną Janiną z domu Sikora osiadł w Gdańsku, wiążąc się na stałe z WSP, potem z UG. W gdańskiej WSP na podstawie pracy Fonetyka dialektu malborskiego zrobił magisterium u Ludwika Wierzbowskiego (1955), doktoryzował się zaś na podstawie pracy Dialekt malborski, napisanej pod kierunkiem Pawła Smoczyńskiego, na UMCS w Lublinie (1960), gdzie się również później habilitował, przedstawiając monograficzną rozprawę Studia nad rodowymi nazwami miejscowymi w języku polskim na tle innych języków słowiańskich (1969), po opublikowaniu wielu szczegółowych studiów z tego tematu. W tymże roku został etatowym docentem w Katedrze Języka Polskiego WSP w Gdańsku. Tytuł profesora nadzwyczajnego otrzymał w 1974 r., a zwyczajnego w 1985 r.

Był odznaczony Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski (1975), Medalem Komisji Edukacji Narodowej (1979), odznakami Zasłużonym Ziemi Gdańskiej (1970), Zasłużony Pracownik Morza (1973), Medalem Uniwersytetu Gdańskiego (1984) i trzema odznaczeniami wojskowymi. Trzykrotnie otrzymał nagrodę Ministra Szkolnictwa Wyższego i Techniki. Był sekretarzem Gdańskiego Koła TMJP, sekretarzem Komisji Filologicznej GTN, sekretarzem Komitetu Redakcyjnego Wydawnictw Filologicznych GTN, przewodniczącym I Wydziału Nauk Społecznych GTN (1975-1981), członkiem Komitetu Językoznawstwa PAN (od 1972), delegatem Polski w International Committe of Onomastic Sciences (Lowanium, Belgia), wicedyrektorem IFP UG (1970–1975), kierownikiem Zakładu Języka Polskiego (1978–1981), kierownikiem Studium Doktoranckiego (1975–1978).

Brał żywy udział w organizacji życia dydaktycznego i naukowego. Należał do aktywnych członków TMJP, PTJ, GTN, KJ PAN. Wchodził w skład redakcji „Onomasticów” i „Poradnika Językowego” czy rady naukowej Muzeum Piśmiennictwa i Muzyki Kaszubsko-Pomorskiej w Wejherowie. Interesował się poprawnością nazw geograficznych, m.in. współpracując z Komisją Ustalania Nazw Miejscowych. W latach 1980–1981 występował jako kombatant PSZ na Zachodzie i jako pierwszy naukowiec pisał o nazwie „Solidarność”.

Rozpoczęta dość późno i trwająca tylko trzydzieści dwa lata działalność naukowa H. Górnowicza była niezwykle intensywna i bogata, znajdując wyraz w 9 książkach i ok. 250 rozprawach, niektórych bardzo obszernych. Jak najściślej wiązała się ona z Pomorzem, zawsze jednak problematyka pomorska ujmowana była na szerszym tle polskim i słowiańskim. Szczególnie skupiała się na dialektologii i onomastyce. Zdołał też zgromadzić wokół siebie grono młodszych badaczy i stworzyć szkołę onomastyczną.

Najpierw podjął badania gwar malborskich (inaczej: mowy sztumskiej). Dzięki wieloletnim badaniom (1953–1959) dialekt malborski otrzymał nowoczesny monograficzny opis, w postaci 2-tomowej książki pt. Dialekt malborski (t. 1, 1967 to opis fonetyki, fleksji i składni; 2 zeszyty tomu 2. (1973–1974) to słownik obejmujący ponad 10 tys. wyrazów, frazeologizmów i przysłów), artykułów poświęconych słowotwórstwu (1967–1970), książki pt. Toponimia Powiśla Gdańskiego (1980), artykułów o germanizmach w dialekcie malborskim i o zoonimach (1959), Słownika nazwisk mieszkańców Powiśla Gdańskiego (1992).

Od 1966 r. w zainteresowaniach i dorobku naukowym H. Górnowicza zaczęła dominować tematyka onomastyczna. Zrazu interesowały go zagadnienia relacji między nazwami własnymi a wyrazami pospolitymi, o czym świadczą pionierskie w słowiańskiej literaturze onomastycznej artykuły o nazwach zwierząt (zoonimy), nazwach statków, nazwach jednostek wojskowych i wydarzeń historycznych czy o powiązaniach między herbami miast a etymologią ich nazw. Górnowicz zaproponował oryginalny podział nazw toni jeziornych, rozpatrując materiały nazewnicze z jezior borzechowskich na Kociewiu (1971), jak też własną systematykę sposobów asymilacji nazw zapożyczonych (1977). W toponomastyce stworzył własną metodę badawczą, przejmując najlepsze elementy metod W. Taszyckiego, S. Rosponda, V. Šmilauera i innych. Ta postawa badawcza łączy różnie w szczegółach wykonane monografie toponomastyczne samego Górnowicza i jego uczniów w serii Pomorskie monografie toponomastyczne (GTN). Poza samą koncepcją serii i naukową opieką nad poszczególnymi jej pozycjami Górnowicz wykonał w tym zakresie wręcz gigantyczną pracę, opracowując monografie nazewnicze Powiśla (1980) i powiatu starogardzkiego (1985), nazwy z Pomorza Gdańskiego z zakończeniami ‑ec, ‑ica, ‑stwo, ‑jь, ‑no, typu Załęże, typu Podlas itd. Rozwiązywał trudne kwestie z zakresu substytucji i interferencji językowych w nazewnictwie czy etymologie szczególnie trudnych nazw (np. Swelinia, Wolental). Wizytówką gdańskiej szkoły onomastycznej i dobrej popularyzacji wiedzy jest książka Nazwy miast Pomorza Gdańskiego (1978, wyd. 2.: 1998), a samej nauki – Gewässernamen im Flussgebiet der unteren Weichsel (Nazwy wodne dorzecza dolnej Wisły, 1985), wydana w Getyndze jako 1. w serii Hydronymia Europaea, prowadzonej przez Akademię Nauki i Literatury w Moguncji. Wcześniej H. Górnowicz przeprowadził czasochłonne i efektywne badania nazw rodowych na obszarze całej Słowiańszczyzny, czyniąc je podstawą habilitacji i prezentując w kilkunastu artykułach i dwu książkach. Metodologii onomastyki jako nauki poświęcał m.in. wydany pośmiertnie skrypt Wstęp do onomastyki (1988).

Przez ponad 30 lat pracy akademickiej wykształcił wiele roczników gdańskiej polonistyki, w tym ok. 100 magistrów i 12 doktorów (chronologicznie od 1972 r.: E. Breza, J. Treder, U. Kęsikowa, H. Bugalska, J. Łuszczyńska, E. Jakus-Dąbrowska (potem: Borek, dziś: von Lochner), A. Belchnerowska, M. Biolik, W. Iwicki, K. Makowska, G. Surma, M. Michalczyk, potem Haxa).

Bibliografię prac H. Górnowicza do 1981 r., opracowaną przez Zygmunta Brockiego, wydrukowano w ZNWH UG. Prace Językoznawcze 8, Gdańsk 1982.

Jego pamięci poświęcone są organizowane co dwa lata jesienią Gdańskie Sympozja Dialektologiczno-Onomastyczne pt. Nazwy i dialekty Pomorza dawniej i dziś; pierwsze spotkanie odbyło się w 1. rocznicę śmierci, następne organizowane są co dwa lata w listopadzie; por. o nich J. Treder, Gdańskie Sympozja Dialektologiczno-Onomastyczne, w: Nazwy i dialekty Pomorza dawniej i dziś, red. J. Treder, Gdańsk 1995, s. 153–158 – i właśnie serię wydawniczą GTN Nazwy i dialekty..., t. 2–6 (1997–2006), red. R. Wosiak-Śliwa.

Literatura poświęcona Hubertowi Górnowiczowi to: H. Borek, Hubert Górnowicz (1922–1986), „Onoma” XXVIII, 1985–1986, s. 52–53; E. Breza, Bibliografia prac Profesora Huberta Górnowicza od roku 1982, ZNUG. Prace Jęz. 12 1987, s. 17–19; tegoż, Dialektalne prace prof. Huberta Górnowicza, [w:] Nazwy i dialekty Pomorza dawniej i dziś. Materiały z sympozjum, red. J. Treder, Gdańsk 1995, s. 15–25; tegoż, Górnowicz Hubert, [w:] Język kaszubski. Poradnik encyklopedyczny, Gdańsk 2002, s. 61–62; tegoż, Górnowicz Hubert, [w:] Słownik biograficzny Pomorza Nadwiślańskiego, t. II, red. Z. Nowak, Gdańsk 1994, s. 91–92; tegoż, Hubert Górnowicz (7 XI 1922 – 2 V 1986), Biul. Polonist. XXX/1, 1987, s. 146–149; tegoż, Hubert Górnowicz (7 XI 1922 – 2 V 1986), Por. Jęz. 1987 (1988), s. 321–323; tegoż, Hubert Górnowicz (7 XI 1922 – 2 V 1986). Wspomnienie pośmiertne, GSJ IV, 1988, s. 215–219; tegoż, Hubert Górnowicz, „Jantarowe Szlaki”, XXIX/3, 1986, s. 22–23; tegoż, Prace Prof. Huberta Górnowicza z dziedziny antroponimii, Rocz. Gd. LI, 1991, s. 141–146; tegoż, Profesor Doktor Hubert Górnowicz, Por. Jęz. 1985, s. 477–481; tegoż, Przemówienie nad grobem prof. dra hab. H. Górnowicza, ZNUG. Prace Jęz. 12, 1986, s. 15–16; tegoż, Toponimiczne prace Huberta Górnowicza, Rocz. Gd. LIV/2, 1994, s. 91–98; tegoż, Z historii językoznawstwa na Pomorzu Gdańskim, Rocz. Gd. XLIX/1, 1989, s. 175–189; tegoż, Życie i prace Profesora Doktora Habilitowanego Huberta Górnowicza, ZNUG. Prace Jęz. 8, 1982, s. 7–18; Z. Brocki, Bibliografia prac Profesora Huberta Górnowicza za lata 1954–1981, ZNUG. Prace Jęz. 8 Gdańsk 1982, s. 19–33; E. Eichler, E. Sass, Hubert Górnowicz zum 60. Geburstag. Namenkundliche Veröffentlichungen (Auswahl), NI 42, 1982, s. 53–59; E. Eichler, Hubert Górnowicz zum Gedanken, Namen Informationen 50, 1986, s. 51–53; E. Jakus-Dąbrowska, Jubileusz Prof. dra hab. H. Górnowicza, Słupskie Prace Humanistyczne. WSP w Słupsku 4, 1985 s. 318–320; B. Kreja, Śp. Hubert Górnowicz (7 XI 1922 – 2 V 1986), Jęz. Pol. LXVI, 1986, s. 321–325; K. Rymut, Hubert Górnowicz (7 XI 1922 – 2 V 1986), „Onomastica” XXXI, 1986, nlb. (przed spisem treści); niewykazana w Bibliografii onomastyki polskiej od roku 1981 do roku 1990 włącznie, prac. R. Przybytek i K. Rymut, Kraków 1992; G. Surma, Problematyka badawcza w pracach magisterskich wykonanych pod kierunkiem prof. H. Górnowicza, [w:] Nazwy i dialekty Pomorza dawniej i dziś. Materiały z sympozjum, pod red. J. Tredera, Gdańsk 1995, s. 129–134; R. Šrámek, M. Nováková, Hubert Górnowicz (7.11.1922–2.5.1986), Zpravodaj Místopisné Komise ČSAV, XXVIII, 1987, s. 7–8; J. Treder, Prof. Hubert Górnowicz (1922–1986), „Pomerania”, R.XXIII 1986 nr 9 (161), s. 15–16; J. Treder, Hubert Górnowicz (7 XI 1922 – 2 V 1986), [w:] Z dziejów językoznawstwa polonistycznego w Wyższej Szkole Pedagogicznej w Gdańsku i na Uniwersytecie Gdańskim (1947–2005), pod red. J. Maćkiewicz, E. Rogowskiej-Cybulskiej i J. Tredera, Gdańsk 2006, s. 336–342.

JT, ERC