Zespół Badań nad Inskrypcjami Greckimi i Łacińskimi

Skład osobowy

dr Grzegorz Kotłowski – kierownik Zespołu (ZFK ISKIS UG)

prof. dr Gregor Pobežin (Instytut Archeologii i Dziedzictwa Kulturowego, Uniwersytet w Primorsce – Słowenia)

mgr Elżbieta Starek (ZFK ISKIS UG)

kontakt

e-mail: inscriptiones@ug.edu.pl

tel.: +48 58 523 25 62

Zakres działań badawczych i popularyzatorskich

Badania obejmują okres od starożytności po wiek XX, terytorialnie zaś zarówno obszary śródziemnomorskie, jak i ziemie dawnej Rzeczypospolitej i te, które były położone w jej najbliższym sąsiedztwie i są w różnoraki sposób z nią związane. W pierwszej kolejności zadaniem Zespołu jest systematyczne opracowanie i wydanie inskrypcji łacińskich znajdujących się na Pomorzu Gdańskim, Warmii, Mazurach i szerzej na północy Polski. Drugą dziedziną zainteresowań są badania nad inskrypcjami greckich miast Azji Mniejszej powstałymi w okresie hellenistycznym i później. W ramach współpracy z uniwersytetem w Primorsce na Słowenii planowane są również badania tamtejszych inskrypcji łacińskich.

Wynikiem dotychczas prowadzonych prac są cztery wydane już pozycje książkowe prezentujące inskrypcje, ich tłumaczenie na język polski oraz interpretację z takich miejsc, jak bazylika Mariacka w Gdańsku, kościoły gdańskiego Śródmieścia oraz katedr we Fromborku czy w gdańskiej Oliwie. W najbliższym czasie wysiłki Zespołu skupią się na opracowaniu inskrypcji łacińskich z terenów Pomorza Gdańskiego oraz Warmii.

W celu krzewienia znajomości języka łacińskiego i uświadamiania jego doniosłej roli w kształtowaniu kultury Gdańska i całej Polski członkowie Zakładu już obecnie prowadzą warsztaty edukacyjne i lekcje dla szkół średnich.

Nagroda naukowa im. Mikołaja Kopernika

Rada Polskiej Akademii Umiejętności w dniu 22 IX 2020 r. podjęła uchwałę o przyznaniu Nagrody naukowej im. Mikołaja Kopernika w 2020 r.

Nagrodę w dziedzinie filologii klasycznej otrzymali dwaj członkowie naszego Zespołu,czyli mgr Elżbieta Starek i dr Grzegorz Kotłowski za opracowane i opublikowanie zbiorów inskrypcji łacińskich z przekładami polskimi oraz fotografiami: Łacińskie inskrypcje w kościołach Gdańska. Śródmieście, Pelplin 2015; Łacińskie  inskrypcje w kościołach Warmii. Katedra we Fromborku, Pelplin 2017; Łacińskie inskrypcje w kościołach Gdańska. Katedra w Oliwie, Pelplin 2019.

I Konferencja epigraficzna Lapides clamabunt

Zespół Badań nad Inskrypcjami Greckimi i Łacińskimi oraz Zakład Filologii Klasycznej UG serdecznie zapraszają wszystkich zainteresowanych do udziału w międzynarodowej konferencji epigraficznej Lapides clamabunt, która odbędzie się 5 XI 2020 r (czwartek).

Działalność edukacyjna

Ciekawostki o inskrypcjach gdańskich z serii "Z łaciną przez Gdańsk"

zajęcia dla szkół średnich

Dawne epigrafy na obszarze Głównego Miasta i Starego Przedmieścia (próby czytania i interpretacji) - warsztaty dla uczniów klas pierwszych I LO, Kościół Św. Trójcy (3.06.2016)

Dawne epigrafy na obszarze Głównego Miasta i Starego Przedmieścia (próby czytania i interpretacji) - warsztaty dla uczniów I LO (klasy I), Kościół św. Jana (19.05.2017)

Dawne epigrafy na obszarze Głównego Miasta i Starego Przedmieścia (próby czytania i interpretacji) - warsztaty dla uczniów klas pierwszych I LO, Kościół Św. Trójcy (28. 05. 2018)

warsztaty dla studentów

Historie zamknięte w kamieniu - I warsztaty epigraficzne, Frombork 2018  (16.11.2018)

Historie zamknięte w kamieniu - II warsztaty epigraficzne, Pelplin 2019  (29.03.2019)

działalność popularyzatorska

Szlak kulturowy Reformacji w Gdańsku. Tajemnice gdańskich epitafiów - spacer edukacyjny dla mieszkańców Trójmiasta; Organizator: Nadbałtyckie Centrum Kultury; kuratorzy: Klaudiusz Grabowski, Monika Łajming (20.05.2017).

Noc Muzeów we Fromborku. Spacer edukacyjny po zabytkach katedry we Fromborku. Organizator: Muzeum Pomnika Historii Frombork Zespół Katedralny (16.05.2018).

Publikacje

• Grzegorz Kotłowski, Elżbieta Starek, Łacińskie inskrypcje w kościołach Gdańska. Bazylika Mariacka, Wydanie I, Pelplin 2013, ISBN 978-83-7823-215-5.

Publikacja Łacińskie inskrypcje w kościołach Gdańska. Bazylika Mariacka zawiera opracowanie i tłumaczenie inskrypcji łacińskich znajdujących się na zachowanych do dzisiaj w murach bazyliki epitafiach dawnych mieszkańców Gdańska. Byli to najczęściej przedstawiciele patrycjatu gdańskiego, który wykształceni na zagranicznych uczelniach powracali do swego rodzinnego miasta, aby służyć jako rajcy miejscy, ławnicy, burmistrzowie i burgrabiowie królewscy całej społeczności, profesorowie dawnego Gdańskiego Gimnazjum Akademickiego, lekarzy miejskich, czy przedstawiciele arystokracji szwedzkiej pozostający w służbie królów polskich. Zatem możemy tu znaleźć między innymi epitafium wielce zasłużonego dla miasta burmistrza Bartłomieja Schachmanna (1559-1614) i jego rodziny, rodziny Brandesów, Schumannów, Chöne-Jaski, Ferberów, Zierenbergów, von Kempen, Bahrów, Zimmermannów, Guldensternów, profesora Jana Botsacka (1600-1674), lekarzy Bartłomieja Wagnera (zm. 1571) i Jakuba Schadiusa (1529-1588), dworzanina króla Zygmunta III Wazy, Jerzego Posse (1556-1616) i sekretarza królewskiego Jerzego Wildtbergera (1550-1593). Każda inskrypcja, przybliżona czytelnikowi na pięknych zdjęciach, została wzbogacona o krótką biografię osoby lub rodu, jego dokonania i zasługi położone w służbie miasta i ojczyzny. 

Jako dodatek na końcu książki znajduje się również krótki passus omawiający najczęściej stosowane sposoby określania czasu i zapisywania dat, najczęściej stosowane skróty oraz bibliografia.

• Grzegorz Kotłowski, Elżbieta Starek, Łacińskie inskrypcje w kościołach Gdańska. Bazylika Mariacka, Pelplin 2014, wyd. II, ISBN 978-83-7823-450-0.

Z Recenzji dr Barbary Hartleb-Kropidło (Collectanea Philologica XVII, 2014, s. 167-170):

(…) Autorzy pracę swoją wykonali z wielką znajomością warsztatu filologa i epigrafika, umiejętnością zdobytą dzięki wieloletniemu doświadczeniu. Zadbali zarówno o dokładność opracowania, jak i atrakcyjną formę książki. (…) Warto nadmienić, że trud opracowywania i publikowania łacińskich inskrypcji, obecnych w wielu obiektach świeckich i sakralnych w całej Polsce, którego owocem jest niniejsza publikacja, podejmuje bardzo niewielu autorów, przeważnie historyków. (…) Książka Grzegorza Kotłowskiego i Elżbiety Starek będzie z pewnością wielką pomocą w pracy bibliotekarzy, filologów, historyków i historyków sztuki, a także umożliwi każdemu zwiedzającemu Bazylikę Mariacką w Gdańsku zapoznanie się z treścią znajdujących się w niej inskrypcji. Miło stwierdzić, że również w tym wypadku Exitus acta probat (Ovidius, Her. 2, 85).

Z recenzji dr Katarzyny Madejskiej (Res Historica XXXVII, 2014, s. 245-246): 

(…) Grzegorz Kotłowski i Elżbieta Starek we Wstępie książki zwracają uwagę na fakt, że inskrypcje rzadko stają się przedmiotem zainteresowania turystów – odstrasza ich język i niezrozumiałość przekazu. Aby zatem wyjść naprzeciw współczesnemu odbiorcy, Autorzy zdecydowali się przybliżyć treść inskrypcji rozlokowanych w przestrzeni gdańskiej Bazyliki Mariackiej, dodatkowo każdą z nich opatrując tłumaczeniem. (…) Niewątpliwie praca G. Kotłowskiego i E. Starek to pomoc dla przewodników wycieczek, nie zawsze z wykształcenia historyków, historyków sztuki czy filologów – dla których pismo, a i język napisów wielokrotnie stanowią obszar nieznany i tym samym pomijany.

 

• Elżbieta Starek, Grzegorz Kotłowski, Łacińskie inskrypcje w kościołach Gdańska. Śródmieście, Pelplin 2015, ISBN 978-83-7823-636-8.

W kolejnej publikacji zatytułowanej Łacińskie inskrypcje w kościołach Gdańska. Śródmieście zostały opracowane, przetłumaczone i, podobnie jak w poprzedniej, zaopatrzone w życiorysy poświęconych im osób inskrypcje łacińskie z pozostałych kościołów Gdańska znajdujących się w obrębie Śródmieścia, a więc z kościołów pw. Bożego Ciała, św. Elżbiety, św. Katarzyny, św. Brygidy, św. Mikołaja, św. Jana, Św. Piotra i Pawła oraz Św. Trójcy. Tym razem jednak na warsztat zostały wzięte nie tylko inskrypcje łacińskie umieszczone na epitafiach, ale również na płytach nagrobnych, ołtarzach, organach etc. Zatem jak bogata i długa jest historia Gdańska możemy znaleźć tu napisy upamiętniające zacnych obywateli i uczonych jak Daniela Gralatha Starszego (1708-1767), Jana Heweliusza (1611-1687), Emanuela Davissona (1692-1743), profesorów Gdańskiego Gimnazjum Akademickiego, czyli Jana Mochingera (1603-1652), Bartłomieja Keckermanna (1572-1609), Henryka Möllera (1528-1567), Jana Piotra Titiusa (1619-1689), Gottlieba Wernsdorfa (1717-1774), kosmopolity Jana Bernarda Bonifacia (1517-1597), lekarzy i fizyków miejskich, Jana Ernesta Schefflera (1604-1673) i Jana Joachima Posseliusa (1574-1624), teologów protestanckich, Tomasza Moviusa (1543-1571), Jana Jakuba Kramera (1599-1659), Jana Hutzinga (1515-1607), Samuela Schelwiga (1643-1715) i wielu innych.        

Oprócz bibliografii, na końcu publikacji znajduje się Indeks miejscowości i Indeks urzędów oraz najczęściej stosowane skróty.

Z recenzji prof. Stanisława Stabryły (Symbolae Philologorum Posnanensium Graece et Latinae, XXVI/1, 2016, s. 185-188):

(…) Wypada poświęcić również uwagę filologicznej stronie książki Elżbiety Starek i Grzegorza Kotłowskiego. Nie ulega wątpliwości, że zarówno poprawne odczytanie, jak i przetłumaczenie wielu spośród tych inskrypcji wymagało wysokich kwalifikacji w zakresie epigrafiki łacińskiej, doskonałej znajomości języka łacińskiego oraz umiejętności oddawania ducha oryginałów w języku polskim. Wydaje się, że autorzy zdołali dobrze wykonać te zadania. Opracowana przez nich książka stanowi wartościowy dokument historyczny i literacki.

• Elżbieta Starek, Grzegorz Kotłowski, Łacińskie inskrypcje w kościołach Warmii. Katedra we Fromborku, Pelplin 2017, ISBN 978-83-8127-025-0.

Monografia zatytułowana Łacińskie inskrypcje w kościołach Warmii. Katedra we Fromborku podobnie jak poprzednie może posłużyć naukowcom różnych specjalności, nie tylko filologom klasycznym, ale również historykom, historykom sztuki, jednym słowem wszystkim poświęcającym się badaniom nad dziejami i kulturą Warmii i Pomorza od XIV do XVIII wieku, czy dziejami kościoła katolickiego na Warmii. Zostały tu opracowane, uzupełnione, a często i po raz pierwszy przetłumaczone na język polski, inskrypcje łacińskie umieszczone na epitafiach, płytach nagrobnych, ołtarzach czy obrazach upamiętniające gospodarzy tego miejsca, czyli biskupów i kanoników warmińskich, z których wielu odegrało znaczącą rolę w dziejach nie tylko Warmii, ale i całej Rzeczypospolitej. Do takich osobistości, które spoczęły w murach tej świątyni, należeli m.in. biskupi, Szymon Rudnicki (1552-1621), Mikołaj Szyszkowski (1590-1643), Jan Stanisław Zbąski (1639-1697), Krzysztof Andrzej Jan Szembek (1680-1740) i Adam Stanisław Grabowski (1698-1766), czy niemal najsławniejszy z tutejszych kanoników, astronom Mikołaj Kopernik (1473-1543). Nie sposób wymienić tu jednak wszystkich kanoników, którzy pozostawili po sobie ślad w dziejach tego miejsca i naszej historii, a są pośród nich m.in. Bartłomiej z Boroszewa (1360-1426), Joachim Pastorius von Hirtenberg (1611-1682), Wawrzyniec Ludwik von Demuth (1616-1680), Tomasz Treter (1547-1610), Paweł (1548-1632) i Łukasz (1585-1651) Górniccy, Przecław Szemborowski (1586-1664) czy Stefan Sadorski (1581-1640).      

W końcowej części publikacji została umieszczona bibliografia oraz indeksy: Indeks biskupów warmińskich, kanoników fromborskich i wikariuszy katedralnych oraz Indeks miejscowości i najczęściej stosowanych skrótów.

Z recenzji wydawniczej prof. Lucyny Stankiewicz:

(…) Książka Elżbiety Starek i Grzegorza Kotłowskiego to niezwykłe kompendium wiedzy na temat losów ludzi zamieszkujących Warmię, Pomorze i całą Rzeczypospolitą. O ich życiu i działalności, nie tylko religijnej, świadczą umieszczone w katedrze fromborskiej liczne inskrypcje (m. in. epitafia, płyty nagrobne, napisy fundacyjne), które mogą zrozumieć i skomentować przede wszystkim filologowie klasyczni. Humaniści, mgr E. Starek (latynistka) i dr Grzegorz Kotłowski (hellenista), posiadający gruntowne wykształcenie w tym zakresie, podjęli się niezwykle trudnego zadania. Po przetłumaczeniu wszystkich napisów, a nawet często po zrekonstruowaniu ich treści, każdą z inskrypcji osadzili we właściwym kontekście czasowym, historycznym, społeczno-politycznym i naukowym. (…) Autorzy dowiedli również, że nie ma powodu zastanawiać się, czy łacina żyje, czy może już umarła.

Z recenzji dr Barbary Hartleb-Kropidło (Collectanea Philologica, (22), 2019, s. 153-158):

(…) Wymienione wyżej przykłady to tylko niewielka część inskrypcji umieszczonych we fromborskiej katedrze, które Autorzy prezentują w swojej rzetelnie i starannie przygotowanej publikacji. Trzeba zwrócić uwagę na fakt, że wydanie takiego opracowania wymaga od autora umiejętności zarówno z zakresu epigrafiki, obejmujących umiejętność poprawnego odczytania tekstu, a niekiedy jego właściwego uzupełnienia lub poprawienia i umiejętnego rozwinięcia skrótów. Równie ważna jest znajomość języka łacińskiego na poziomie umożliwiającym zrozumienie treści inskrypcji oraz ekwiwalentne oddanie jej w polskim tłumaczeniu. Należy podkreślić, że jest to możliwe tylko przy gruntownej znajomości postaci upamiętnionych w inskrypcjach, ale także innych osób w nich wymienionych, oraz kontekstu historycznego, politycznego i społecznego. Z wyznaczonego sobie zadania Autorzy wywiązali się znakomicie, tworząc nie tylko rejestr inskrypcji z katedry fromborskiej wraz z przekładem, ale także dając współczesnemu czytelnikowi obszerne opracowanie różnych aspektów związanych z działalnością wybitnych mieszkańców Fromborka, którzy niejednokrotnie pełnili ważne funkcje państwowe, zasłużyli się dla nauki, kultury itp. (…)

• Grzegorz Kotłowski, Elżbieta Starek, Łacińskie inskrypcje w kościołach Gdańska. Katedra w Oliwie, zdjęcia Lucyna Lewandowska, Gdańsk, Bernardinum, 2019, ISBN 978-83-8127-316-9.

Kolejny zbiór inskrypcji zatytułowany Łacińskie inskrypcje w kościołach Gdańska. Katedra w Oliwie zawiera opracowanie i tłumaczenie inskrypcji łacińskich zachowanych w przestrzeni oliwskiego kościoła na epitafiach, płytach nagrobnych, ołtarzach czy obrazach. Tym razem zgromadzony przez nas materiał przywołuje do życia sylwetki fundatorów i dobrodziejów tego miejsca, czyli namiestników i książąt pomorskich czy królów, ale również gospodarzy, czyli opatów i zakonników, oraz osoby świeckie, które swoimi darowiznami przyczyniły się do uświetnienia tej świątyni. Do takich osobistości, które spoczęły w murach tej świątyni, należą m.in. książęta pomorscy, zasłużeni również dla Rzeczypospolitej opaci oliwscy jak Kaspar Geschkau (1520/1521-1584), Dawid Konarski (1564-1616), czy Józef Jacek Rybiński (1702-1782).

Książka ta, podobnie jak poprzednie, może posłużyć naukowcom różnych specjalności, nie tylko filologom klasycznym, ale i historykom, historykom sztuki, jednym słowem wszystkim poświęcającym się badaniom nad dziejami i kulturą Gdańska i Pomorza od XII do XXI wieku oraz dziejami cystersów i kościoła katolickiego na Pomorzu.

Z recenzji dr. hab. Marka Smolińskiego, prof. UG

(…) Inicjatywa przetłumaczenia łacińskich inskrypcji związanych z działalnością najstarszego na Pomorzu Gdańskim klasztoru w Oliwie i istniejącego przy nim kościoła oraz zakonu cysterskiego, nie jest nowa. (…) Książkę G. Kotłowskiego i E. Starek na tle tego typu opracowań wyróżnia jednak przede wszystkim to, że oprócz samych inskrypcji autorzy podjęli próbę opisu tła historycznego towarzyszącego zarówno powstaniu poszczególnych łacińskich napisów, jak osobom, którym zostały one poświęcone. Tak zarysowany plan pracy wymaga od autorów sporej erudycji i orientacji w dziejach klasztoru oliwskiego, związanych z nim ludzi, czy też ogólnie historii Pomorza. Ponieważ zwłaszcza początki klasztoru oliwskiego, jego fundatorów i benefaktorów toną w mrokach dziejów, a nasza wiedza o tych wydarzeniach jest raczej produktem znajomości hipotez stawianych przez historyków, niż rzeczywistych faktów historycznych, autorzy recenzowanego opracowania musieli wykazać się znajomością dyskusji, która od lat toczy się w środowisku historyków na wspomniane wyżej tematy. (…)

• Elżbieta Starek, Grzegorz Kotłowski, Łacińskie inskrypcje w kościołach Gdańska. Płyty nagrobne Bazyliki Mariackiej, Pelplin 2021, ISBN 978-83-8127-657-3.

W kolejnym zbiorze Łacińskich inskrypcje w kościołach Gdańska. Płyty nagrobne Bazyliki Mariackiej, wracamy do Bazylik Mariackiej, aby zaprezentować płyty nagrobne, ale tylko takie, których treść została sporządzona w języku łacińskim albo równocześnie w języku łacińskim i niemieckim. Ponieważ wszystkie te płyty wkomponowane są w posadzkę, niektóre z tych napisów są albo niemal całkowicie zatarte, albo w dużym stopniu nieczytelne. Dlatego też, aby szczątkowe napisy były zrozumiałe, podjęliśmy się ich rekonstrukcji.

 Znalazły się tu zatem informacje o taki osobistościach jak m.in. Janie Filipie Breyne (1680-1764), Janie Hamerze (ok. 1365-1433), Jerzym Widerze (1591-1623), Henryku Nicolai (1605-1660), Konradzie Leczkowie (ok. 1350-1411) i Arnoldzie Hechcie (ok. 1360-1411) czy Karolu Fryderyku Conradim (1742-1798).

Oprócz bibliografii na końcu znajduje się indeks osób pochowanych w murach bazyliki, ale tylko tych, którzy pojawiają się na łamach tej publikacji.