Inne zasady ortograficzne
Która forma jest poprawna: „nagornokarabachski” czy „nagornokarabaski”?
Chodzi tu o przymiotnik pochodzący od nazwy kaukaskiego regionu, który w języku angielskim nazywa się Nagorno-Karabakh. W języku polskim poprawna nazwa tego terytorium (które od lat jest przedmiotem konfliktu między Armenią a Azerbejdżanem) to Górski Karabach (por. Wielki słownik ortograficzny PWN). Przymiotnik od nazwy regionu powinno utworzyć się zatem od polskiej wersji językowej.
W artykułach poświęconych geopolityce w odniesieniu do Górskiego Karabachu można spotkać przymiotnik karabaski (por. www.geopolityka.org) lub rzadziej górsko-karabachski (por. Przegląd Geograficzny, Instytut Geografii PAN, 1966 r.). Obydwie te formy można uznać za poprawne.
Dodatkowym problemem może być jednak nazwa autonomicznego obwodu w Związku Radzieckim, który funkcjonował na terenie regionu w latach 1923–1991 i jego pełna nazwa w języku rosyjskim to Нагорно-Карабахская автономная область. W języku polskim występują dwa ekwiwalenty tej nazwy: Autonomiczny Obwód Górskiego Karabachu (por. Nowe spojrzenie w naukach o polityce, Uniwersytet Warszawski, 2012) lub – częściej – Nagorno-Karabachski Obwód Autonomiczny (spopularyzowana na portalach historycznych, a także przez Wikipedię). Wydaje się więc, że można zastosować określenie Nagorno-Karabachski (w rozpowszechnionej pisowni), ale tylko w sytuacji, gdy odnosimy się nie do regionu, a do obwodu z czasów ZSRR.
Magda Buchowska
Wprawdzie zgodnie z regułą [40] Zasad pisowni „przymiotnikowy przyrostek -ski, dodany do rzeczowników o temacie zakończonym na: g, ch, z, s, sz, ż, c, szcz, śl, rk, rg, tworzył na granicy rdzenia i przyrostka różnego rodzaju grupy spółgłoskowe, które w przeszłości ulegały uproszczeniu, doprowadzając do współczesnej postaci tych przymiotników”, np. Czech – czeski (nie: czechski), Włoch – włoski (nie: włochski), a zatem od postaci Nagorny Karabach powinien powstać przymiotnik nagornokarabaski, ale od niektórych rzeczowników o tematach zakończonych na ch przyrostek ‑ski tworzy również od pełnego tematu, por. Kazach – kazaski i kazachski. Formę nagornokarabachski można zatem zaakceptować.
Należałoby jednak polecić pisownię bez łącznika: nagornokarabachski, bowiem zgodnie z zasadą [43] Zasad pisowni „od dwuczłonowych nazw miejscowych składających się z przymiotnika i rzeczownika tworzymy przymiotniki pisane bez łącznika”, np. Jelenia Góra – jeleniogórski, Nowa Huta – nowohucki.
Ewa Rogowska-Cybulska
Ile „i” (jedno czy dwa) należy zapisać w dopełniaczu liczby pojedynczej rzeczownika „Tania”?
Rzeczowniki obcego pochodzenia zakończone w mianowniku liczby pojedynczej na -nia w dopełniaczu liczby pojedynczej zapisujemy z podwójnym -i (-nii), ponieważ zakończenie to wymawiamy jako [ńji]. Jednak słowiańskie imię Tania wymawiamy zazwyczaj jako [Tańa], a nie [Tańja], jak wymawialibyśmy to imię, byłoby pochodziło z języków zachodnioeuropejskich. W dopełniaczu liczby pojedynczej zapisujemy zatem to imię z jednym ‑i: Tani. Taką formę zawiera m.in. Wielki słownik ortograficzny PWN pod red. Edwarda Polańskiego.
Dobrawa Kozłowska
Jak piszemy poprawnie: „kopalni” czy „kopalnii”?
Jeśli litera i w zakończeniu ‑nia oznacza głoskę zapisywaną zwykle literą j, np. opinia – [op’ińja], begonia – [begońja], Dania – [Dańja], rzeczowniki o tym zakończeniu mają w dopełniaczu liczby pojedynczej -ii, np. opinii, begonii, Danii. Jeśli natomiast litera i oznacza wyłącznie miękkość spółgłoski [ń], np. Ania – [Ańa], piekarnia – [p’jekarńa] kopalnia – [kopalńa], to w dopełniaczu należy pisać ‑i. Poprawna jest więc forma kopalni.
Który zapis jest poprawny: „Albanii” czy „Albani”?
Wyrazy zakończone w mianowniku liczby pojedynczej na -nia piszemy w dopełniaczu przez -i bądź ‑ii – w zależności od ich pochodzenia (obcego lub rodzimego) oraz od wymowy formy mianownika.
Jeżeli dany rzeczownik jest rodzimy, a jego zakończenie w mianowniku brzmi [ńa], to w dopełniaczu piszemy -i, np. kuchni, szklarni, babuni. W wypadku rzeczowników obcego pochodzenia kończących się w mianowniku na [ńja] piszemy w dopełniaczu ‑ii. Ponieważ wyraz Albania jest obcego pochodzenia, a w jego wymowie w mianowniku wyraźnie słychać [ńja], zatem poprawna jest forma Albanii.
Jaki jest dopełniacz liczby pojedynczej rzeczownika „tuleja”?
W dopełniaczu i miejscowniku liczby pojedynczej rzeczowników zakończonych w mianowniku liczby pojedynczej na -eja piszemy -ei. Zatem dopełniacz liczby pojedynczej rzeczownika tuleja to tulei.
Mateusz Nawrocki
Jak piszemy dopełniacz rzeczownika „plebania”: przez jedno „i” czy przez dwa („ii’)?
Który zapis jest poprawny: „opinii” czy „opini”?
Poprawnym zapisem jest opinii. Wynika to z zasady, że jeśli -ia występuje po n, to w tych wyrazach, których zakończenie wymawiamy jako [-ńja], piszemy ‑nii; wyraz opina wymawiamy jako [op’ińja].
Patryk Prill
Nazwy zakończone w mianowniku na „-ia” w dopełniaczu liczby pojedynczej piszemy przez jedno lub dwa „i” w zależności od tego, czy to nazwa rodzima, czy obca. Jak zatem zapisujemy dopełniacz od nazwy „Polonia”, która odnosi się do naszego państwa?
Poprawny jest zapis Polonii, ponieważ jest to forma zlatynizowana i traktujemy ją jak wyrazy obcego pochodzenia, por. też Cracovia – Cracovii, Varsovia – Varsovii.
Aleksandra Muszarska
Ewa Rogowska-Cybulska
Który zapis jest poprawny: „w Gdańsku-Oruni” czy „w Gdańsku-Orunii”?
Poprawną formą jest w Gdańsku-Oruni – ze względu na rodzimość nazwy własnej Orunia oraz wymowę zakończenia formy mianownika [ńa], nie [ńja]. Podobnie zapisujemy dopełniacz wyrazów jaskinia, Gdynia czy uczelnia: jaskini, Gdyni, uczelni.
Marta Czerlińska
Jak piszemy dopełniacz od „Szwajcaria Kaszubska”: przez jedno czy przez dwa „i”? Traktujemy tę nazwę jak rodzimą, czy jak obcą?
Poprawnie odmieniony dopełniacz brzmi Szwajcarii Kaszubskiej, gdyż w przypadkach zależnych obcych rzeczowników rodzaju żeńskiego zakończonych w mianowniku na ‑ia w dopełniaczu piszemy ‑ii. Nie ma wątpliwości, iż kłopotliwy w odmianie wyraz (nie całe zestawienie) jest pochodzenia obcego, dlatego przy jego zapisywaniu ma zastosowanie reguła dotycząca wyrazów zapożyczonych.
Weronika Formela
Jak zapisać dopełniacz nazwy miejscowej „Nowa Cerkiew”?
Jak podaje Wykaz urzędowych nazw miejscowości i ich części (http://ksng.gugik.gov.pl/urzedowe_nazwy_miejscowosci.php), forma dopełniacza nazwy miejscowej Nowa Cerkiew to Nowej Cerkwi. W dopełniaczu członu rzeczownikowego zapisujemy jedno i, ponieważ jest to wyraz rodzimy.
Aleksandra Muszarska
Jak zapisać dopełniacz liczby pojedynczej rzeczownika „rękojmia”?
Rękojmia jest wyrazem rodzimym (rzeczownik ten pochodzi od zwrotu jąć ręką), toteż w dopełniaczu piszemy jedno i: rękojmi.
Czy zapis „patriotyźmie” jest poprawny?
Zapis patriotyźmie jest błędny, ponieważ rzeczowniki męskie kończące się w mianowniku liczby pojedynczej na -izm i -yzm mają w miejscowniku liczby pojedynczej zakończenie pisane jako ‑izmie i ‑yzmie, np. romantyzm – romantyzmie, patriotyzm – patriotyzmie, inaczej niż rzeczowniki żeńskie na -izna i -yzna, w których z przed ń wymienia się na ź, por. blizna – bliźnie, drożyzna – drożyźnie. Miejscownik patriotyzmie możemy wymawiać zarówno przez ź: [patriotyźmie], jak i przez z: [patriotyzmie], ale tylko jeden sposób zapisu jest poprawny: patriotyzmie.
Sylwia Trzebiatowska
Piszemy „parafii” czy „parafi”?
Należy pisać parafii, co wynika z obcego pochodzenia tego wyrazu (rzeczownik parafia pochodzi z języka greckiego). Jeśli nie wiemy, jakie jest pochodzenie danego słowa, możemy zastosować regułę, wynikającą z wniosków z rozważań nad procesami historycznojęzykowymi: zakończenie -ii zazwyczaj występuje w odmianie rzeczowników zakończonych w mianowniku liczby pojedynczej na -ia w po spółgłoskach: d, ch, f, g, k, l, r, t, v.
Antonina Fiutak
Która pisownia jest właściwa: „ul. Okrzei” czy „ul. Okrzeji”?
Poprawna jest pisownia: ul. Okrzei (ul. Stefana Okrzei). Nazwisko Okrzeja odmieniamy jak żeńskie rzeczowniki pospolite zakończone na ‑ja po samogłosce, a przed końcówką i opuszczamy w pisowni literę j, por. też M. Maja – D. Mai, M. ostoja – D. ostoi, M. knieja – D. kniei itp.
Monika Matusiak
Jak piszemy dopełniacz liczby pojedynczej rzeczownika „filologia”?
Pisownia form dopełniacza, celownika i miejscownika rzeczowników rodzaju żeńskiego liczby pojedynczej, które w mianowniku liczby pojedynczej kończą się na -ia, zależy od poczucia rodzimości tych wyrazów oraz od wymowy ich formy mianownikowej. Po spółgłoskach g, k, ch t, d, r i l w formach wymienionych przypadków piszemy zawsze ii, ponieważ wszystkie rzeczowniki kończące się w mianowniku na ‑gia, ‑kia, ‑chia, ‑tia, ‑dia, ‑ria i ‑lia są rzeczownikami zapożyczonymi. Poprawny jest zatem zapis filologii.
Ile „i” powinien mieć dopełniacz nazwy „Chylonia” (dzielnica Gdyni)?
Nazwa Chylonia ma w dopełniaczu formę Chyloni, podobnie jak nazwa miasta, którego Chylonia jest dzielnicą: Gdyni. Wynika to z zasad ortograficznych dotyczących pisowni dopełniacza, celownika i miejscownika rzeczowników zakończonych w mianowniku liczby pojedynczej na ‑ia. Mówią one, że „jeśli -ia występuje po n, to piszemy -ni w wyrazach, których zakończenie wymawiamy w mianowniku jako [-ńa], natomiast w tych wyrazach, których zakończenie wymawiamy jako [-ńja], piszemy ‑nii”. Wśród przykładów ilustrujących tę regułę w Wielkim słowniku ortograficznym PWN pod red. Edwarda Polańskiego zamieszczono właśnie nazwę własną Chyloni.
Która forma jest poprawna: „ampułkarni” czy „ampułkarnii”?
Poprawna forma to ampułkarni. W dopełniaczu liczby pojedynczej rzeczowników zakończonych na ‑nia piszemy jedno lub dwa i w zależności od wymowy formy mianownika. Jeśli kończy się on w wymowie na [ńja], piszemy w dopełniaczu ii, np. Dania – w Danii, jeśli natomiast kończy się w wymowie na [ńa], piszemy i, np. Hania – Hani. Ponieważ ampułkarnia jest wyrazem rodzimym, jej mianownik – jak mianowniki innych rzeczowników utworzonych przyrostkiem ‑arnia – wymawiamy z [ńa] na końcu, tj. [ampułkarńa], a zatem w dopełniaczu piszemy ampułkarni.
Aleksandra Muszarska
Ewa Rogowska-Cybulska
Czy zapis „20-stka” jest poprawny?
Taki zapis jest niepoprawny. Wyraz ten powinno się w całości zapisywać słownie: dwudziestka, ponieważ zgodnie z zasadami pisowni polskiej dodawanie literowych zakończeń do wyrazów zapisanych cyframi jest niepoprawne (nie piszemy też 1-szy, 2-gi, 3-ciego, 3-ech, 4-ech itp.). Dwudziestka to rzeczownik odliczebnikowy, więc nie powinno się go też zapisywać cyfrą (20), bo tę odczytalibyśmy jako odnoszącą się do liczebnika dwadzieścia, dwudziestu lub dwudziestoma, w zależności od przypadka, w jakim ten liczebnik został użyty.
Czy poprawny jest zapis „w 5. rzędzie”?
Tak, ten zapis jest poprawny, ponieważ po cyfrach arabskich odpowiadających liczebnikom porządkowym możemy stawiać kropkę, aby odróżnić te liczebniki od liczebników głównych, po których kropki się nie stawia. Wyjątkiem są zapisy, w których liczebniki porządkowe oznaczają dzień, rok lub godzinę, np. w roku 2015, o godz. 9, 3 maja.
Agnieszka Tańska
Ewa Rogowska-Cybulska
Która wymowa i pisownia jest poprawna: „naczynko” czy „naczyńko”?
Według współczesnych słowników języka polskiego poprawne są obie formy, zarówno naczynko, jak i naczyńko, pierwsza z nich jest jednak używana częściej. W Narodowym Korpusie Języka Polskiego forma naczynko wyświetla się 25 razy, a forma naczyńko – 15 razy.
Gabriela Lustyk
Jak zapisać cyframi „lata siedemdziesiąte”?
Poprawnie lata zapisujemy z kropką po cyfrze, czyli lata 70. (bez dopisywania końcówki lub innych fragmentów liczebnika).
Gabriela Lustyk
Jak brzmi nazwa regionu od rosyjskiej nazwy miejscowej „Juża”? „Region jużski”?
Prawidłowa nazwa to region juski, a szczegółowej odpowiedzi na to pytanie udzielił już Jan Grzenia w Poradni językowej PWN, pod adresem: http://sjp.pwn.pl/slowniki/ju%C5%BCski.html.
Elżbieta Benkowska
Wprowadzono do polszczyzny angielski rzeczownik „orienteering” ‘bieg na orientację’. Czy można używać jego spolszczonej wersji „orientiring” oraz utworzyć od niego przymiotnik „orienteeringowy” („orientiringowy”)?
Jak pisze profesor Jerzy Bralczyk, „sufiks -ing jest tak już u nas rozpowszechniony, że niedługo będzie traktowany jak polski”, o czym świadczy obecność w języku polskim takich wyrazów, jak trening, doping, holding, surfing, monitoring oraz (nowszych) mobbing czy kontroling. W Poradni językowej PWN profesorowie Bralczyk i Bańko opowiadają się w swoich opracowaniach za pisownią spolszczoną (patrz hasła kontroling i seksting). W wypadku rzeczownika orieteering należy jednak zastanowić się, czy potrzebne jest wprowadzanie klejonego obcego słowa, skoro istnieje już polskie określenie bieg na orientację. Stosowanie go wydaje się raczej świadczyć o panującej wśród dziennikarzy sportowych fascynacji angielszczyzną.
Jacek Kuchta
Czy pisownia „ul. 11 Listopada” jest poprawna?
Powyższa pisownia jest poprawna. Błędny byłby zapis 11go. Wszystkie wyrazy wchodzące w skład nazw ulic – poza nazwą gatunkową ulica – piszemy dużymi literami.
Joanna Albecka
Czy dopełniacz od imienia „Lilla” może być zapisywany przez dwa „ii”: „Lilii” (jak nazwa kwiatu)?
Dopełniacz od imienia Lilla powinien być zapisany przez jedno i: Lilli. Forma Lilii, z dwoma ii, to dopełniacz od imienia Lilia.
Joanna Albecka
Która pisownia jest poprawna: „mechanizmie” czy „mechanizmie”?
Poprawna forma to mechanizmie. Słowo mechanizm jest rzeczownikiem zakończonym w mianowniku liczby pojedynczej na ‑izm, a rzeczowniki zakończone na -izm lub -yzm pisane są w miejscowniku liczby pojedynczej przez z, mimo że czytamy w nich ź.
Renata Seliga
Jaka jest pisownia form celownika i miejscownika rzeczowników „bielizna” i „mielizna”?
Formy celownika oraz miejscownika obydwu tych wyrazów należy zapisać przez ź, a zatem odpowiednio: bieliźnie oraz mieliźnie.
Joanna Albecka
Jak piszemy: „zwycięstwo Arkonii Szczecin” czy „zwycięstwo Arkoni Szczecin”?
Zgodnie z zasadami pisowni należy napisać: zwycięstwo Arkonii, nazwa klubu Arkonia – zakończona na -ia – została bowiem utworzona na wzór nazw miejscowości pochodzenia łacińskiego (od nazwy miasta Arkona).
Joanna Albecka
Jak zapisać nazwę „Arkadia” w dopełniaczu?
Nazwę Arkadia zapiszemy w dopełniaczu jako Arkadii. W formach dopełniacza, celownika i miejscownika żeńskich rzeczowników rodzimych piszemy jedno i, natomiast w formach dopełniacza, celownika i miejscownika żeńskich rzeczowników obcych, takich jak właśnie Arkadia, piszemy dwa ii.
Daniel Jurkiewicz
Jak zapiszemy wyrażenie „regulacja rzek Amu-dari(i) i Syr-dari(i)”: przez jedno „i” czy przez dwa „ii”?
Poprawny zapis nazw rzek to: Amu-darii i Syr-darii. Oba wyrazy są rzeczownikami (nazwami własnymi) obcego pochodzenia, zakończonymi w mianowniku liczby pojedynczej na ‑ia występujące po spółgłosce r. Takie rzeczowniki w dopełniaczu liczby pojedynczej mają zakończenie -ii.
Renata Seliga
Jak zapisać wyraz „Almeria” w dopełniaczu?
Formę tę zapisujemy jako Almerii, ponieważ rzeczowniki pochodzenia obcego zakończone w mianowniku na ia kończą się w dopełniaczu na ii.
Michał Sobczak
Jak zapisać dopełniacz liczby pojedynczej imion Kamila i Kamelia?
Poprawne formy to Kamili i Kamelii. Wyrazy obcego pochodzenia zakończone w mianowniku na -ia w dopełniaczu piszemy z dwoma i na końcu, dlatego piszemy Kamelii. W przypadku imienia Kamila mamy do czynienia z rzeczownikiem kończącym się na -a poprzedzone spółgłoską, piszemy więc jedno i na końcu.
Mateusz Kotowicz
Czy po zapisie roku należy zrobić spację przed skrótem „r.” ?
Po zapisie roku należy zrobić spację przed skrótem „r”, ponieważ przy odczytywaniu tekstu zawierającego ten skrót jest on wymawiany jako pełen, oddzielny wyraz. Wielki słownik poprawnej polszczyzny podaje na przykład następujący zapis: 30 stycznia 1997 r.
Jolanta Jereczek
Czy wyraz „dziewiątka” można zapisywać cyfrą, tj. „9 – tka”?
Zgodnie z Zasadami pisowni polskiej w języku polskim zapisy łączone typu 9 – tka (ani 9‑tka) nie są dozwolone, więc wyrazu dziewiątka nie można w ten sposób zapisywać.
Emila Dampc
Jak zapisać wyraz wymawiany jako [rukola]: „ruccola” czy „rukola”?
Według Słownika ortograficznego PWN formy rukola i ruccola są formami równorzędnymi, czyli są możliwe oba zapisy.
Agnieszka Mroczyńska
Czy wolno stosować spolszczony termin „dekupaż”?
Można stosować ten termin. Wielki słownik ortograficzny pod redakcją Edwarda Polańskiego (wyd. PWN, Warszawa 2010) odnotowuje zarówno oryginalną formę decoupage, jak i jej spolszczony odpowiednik dekupaż.
Natalia Filipiak
Jest imię „Dobrosława”, zdrobniale „Dobrusia”... Ale dlaczego nie „Dobrósia”, przecież zachodzi wymiana O na Ó, a nie jest to chyba wyjątek? Wątpliwości mam, ponieważ narzeczona syna ma takie właśnie imię.
Rzeczywiście, forma Dobrusia może sprawiać wrażenie, jakby powstała od tej części tematu imienia Dobrosława, która zwiera samogłoskę ‑o‑ (tj. Dobros- lub Dobro-) i w związku z tym zachodzi w niej oboczność o: ó. Gdyby jednak forma ta została utworzona od postaci Dobros‑, oboczności podlegałaby tylko spółgłoska ‑s‑ (do ś, pisanego jako si), nie zaś samogłoska ‑o‑, tak jak dzieje się w imionach zdrobniałych typu Dorocia (nie Dorócia) od Dorota, Klocia (nie Klócia) od Klotylda, Teodzia (nie Teódzia) od Teodozja. Również gdyby forma ta została utworzona od postaci Dobro‑, oboczność o: ó nie powinna w niej zachodzić, jak nie zachodzi w formach Małgosia (nie Małgósia) od Małgorzata czy Zosia (nie Zósia) od Zofia. Formą zdrobniałą utworzoną od tematów Dobros‑ lub Dobro‑ byłaby zatem Dobrosia.
Forma Dobrusia powstała inaczej, mianowicie w wyniku skrócenia imienia Dobrosława o cząstkę ‑osława i dodania do tak skróconej części, tj. do tematu Dobr-, przyrostka ‑usia. Przyrostek ‑usia (z tzw. u zwykłym) jest bardzo często używany do tworzenia zdrobniałych form imion żeńskich i tworzy je od różnych podstaw, zarówno pełnych, np. Kingusia od Kinga, Martusia od Marta, Nelusia od Nel(a), Wandusia od Wanda, jak i skróconych, np. Agusia od Agnieszka, Anusia od Anna, Halusia od Halina, Jolusia od Jolanta, Karusia od Karolina, Patusia od Patrycja, Sławusia od Sławomira. Występuje też w niektórych wyrazach pospolitych, np. mamusia, matusia, córusia, babusia, wnuczusia. Jego męskim odpowiednikiem jest przyrostek ‑uś, występujący m.in. w imionach zdrobniałych Franuś, Jacuś, Józuś, Piotruś, Sławuś, Zygmuś.
Od tematu Dobr- można też utworzyć zdrobnienie z przyrostkiem ‑unia: Dobrunia, jak Kasiunia, Martunia, Stasiunia itp. Również w tej formie nie zachodzi oboczność o: ó.
Dobrusia i Dobrunia mogą być także zdrobnieniami innych imion żeńskich zaczynających się od Dobro-, takich jak Dobrogniewa, Dobromiła, Dobromira i Dobroniega.
Ewa Rogowska-Cybulska
Jak należy zapisywać formę miejscownika liczby pojedynczej nazwiska „Koss” (Jan Koss)?
Zgodnie z zasadami odmiany nazwisk męskich wszystkie nazwiska zakończone na spółgłoskę są odmienne.
Nazwisko Koss w miejscowniku liczby pojedynczej przybiera formę Kossie. Zapis ten jest zgodny z regułą, że w odmianie rzeczowników, których temat kończy się na podwójną spółgłoskę (np. passa), w formie miejscownika liczby pojedynczej zachowujemy pierwszą z nich bez zmian, druga natomiast ulega wymianie (np. o passie).
Marta Dereszewska
Która z form jest poprawnie zapisana: „koktajl”, „koktejl”, „coctail” czy „cocktail”?
Wyraz ten jest stosunkowo nowym zapożyczeniem z języka angielskiego. Do języka polskiego trafił w drugiej połowie XX wieku, kiedy to ekspansja anglicyzmów (zwłaszcza w wersji angloamerykańskiej) wyraźnie wzrosła. Pożyczki te związane były nie tylko z brakiem odpowiedniego wyrazu polskiego, ale także z modą językową i rosnącym zainteresowaniem wszystkim, co było częścią kultury amerykańskiej.
Wybrany przykład pokazuje, jak ciekawym zjawiskiem może być proces adaptacji językowej. Na podstawie wybranych słowników wydanych w latach 1971-2010 można prześledzić jak zmieniał się zapis słowa „cocktail”.
Angielski wyraz „cocktail” może oznaczać zarówno napój przyrządzony z mleka lub kefiru i zmiksowanych owoców, jak i napój przyrządzony z alkoholu i soku (synonim: „drink”).
Zapożyczenie z języka obcego zwykle stopniowo przystosowuje się do systemu języka, dlatego wyraz „cocktail” początkowo miał kilka różnych wersji.
„Słownik wyrazów obcych PWN” z 1971 roku podaje trzy prawidłowe formy: „coctail”, „koktajl” oraz „koktejl”. Dwie ostatnie pokazują wyraźne próby spolszczenia zapisu pożyczki. Pierwsza forma w większym stopniu bierze pod uwagę graficzny zapis, w którym pojawia się litera „a”, natomiast druga stara się lepiej odwzorować wymowę angielskiego słowa /’kokteıl/. „Słownik wyrazów obcych i zwrotów obcojęzycznych z almanachem” Władysława Kopalińskiego z roku 2007 podaje formy: „cocktail”, „koktajl” i „koktejl”. W „Wielkim słowniku wyrazów obcych” z 2008 roku odnajdujemy już tylko dwie formy: „cocktail” oraz „koktajl”. Kwestię problematycznego wyrazu rozstrzyga Mirosław Bańko w „Słowniku wyrazów trudnych i kłopotliwych PWN”. Dostrzega w nim, że „cocktail” często pojawia się w błędnej pisowni, jaką jest „coctail”. Taką pisownię uzasadnia w następujący sposób: „spolszczona forma «koktajl» chyba nie jest bez winy, gdyż sugeruje, że dwóm polskim literom k odpowiadają dwie angielskie litery c”. Te dwie formy pojawiają się także w „Wielkim słowniku ortograficznym PWN z zasadami pisowni i interpretacji” z 2010 roku, jako jedyne poprawne.
W ten sposób z form „koktajl”, „koktejl”, „coctail” i „cocktail” wyłoniły się dwie prawidłowe: spolszczona „koktajl” oraz funkcjonująca jako cytat z języka angielskiego „cocktail”.
Ewa Romanów
Czy w nazwie ulica Aleksandra Dulina przed n powinien być apostrof (ulica Aleksandra Dulin’a)?
Zgodnie z zasadami pisowni i interpunkcji polskiej apostrofu do zapisywania form odmiany używa się w wypadku nazwisk obcych zakończonych na ‑e nieme (np. Montaigne – Montaigne’a), przy czym po ‑e niemym może też występować spółgłoska (np. Descartes – Descartes’a).
W tym wypadku mamy jednak do czynienia z nazwiskiem polskim. Kapitan Aleksander Dulin był kapelmistrzem Orkiestry Reprezentacyjnej Komendy Portu Wojennego w Gdyni, urodził się 24 grudnia 1885 r. w Warszawie, a zmarł 28 marca 1954 r. w Gdyni. Przy odmianie nazwiska Aleksandra Dulina nie stosuje się zatem apostrofu. Piszemy: Dulin – Dulina.
Zresztą nawet gdyby było to nazwisko obce, też nie stosowalibyśmy w nim apostrofu. Nazwiska angielskie i francuskie zakończone w pisowni na spółgłoskę wymawianą (np. Eliot, Pasteur), a także na spółgłoskę niewymawianą (np. Diderot, Villon; wyjątkiem są niewymawiane spółgłoski -s, -x) otrzymują bowiem w odmianie końcówki polskie bez apostrofu np. Villon – Villona, Auber – Aubera; Bush – Busha.
Agnieszka Wysomierska
Jak zapisać formę miejscownika nazwiska polskiego (męskiego) Latt?
Zgodnie z zasadami pisowni obowiązującymi w języku polskim, odmieniając nazwiska polskie lub spolszczone, których temat kończy się na podwójną spółgłoskę -tt (np. Narbutt, Traugutt), w formie miejscownika liczby pojedynczej zakończenie to zamieniamy na -ć (zapisywane jako ‑ci‑) – piszemy zatem o Narbucie i o Traugucie. Reguła dotycząca zapisu nazwisk polskich i spolszczonych zakończonych na ‑tt stanowi wyjątek od ogólnej reguły dotyczącej zapisywania form miejscownika wyrazów o tematach zakończonych spółgłoskami podwojonymi, według której pierwszą z tych spółgłosek zachowujemy bez zmian, druga natomiast ulega wymianie, np. motto – motcie, libretto – libretcie. Reguła dotycząca zapisu nazwisk polskich i spolszczonych zakończonych na ‑tt ma własny wyjątek. Jest nim nazwisko Kott, którego miejscownik zapisujemy następująco: Kotcie. Jeśli zatem nazwisko Latt jest nazwiskiem polskim (noszonym przez Polaka), powinniśmy je zapisywać bez t: Lacie.
Gdyby było to nazwisko obce (noszone przez cudzoziemca), jego miejscownik należałoby jednak zapisywać zgodnie z ogólną zasadą dotyczącą miejscownika wyrazów o tematach zakończonych spółgłoskami podwojonymi, czyli pierwszą z tych spółgłosek zachować bez zmian: Latcie.
Katarzyna Malecha
Ile i należy pisać w dopełniaczu imienia Nikola?
Dwa i (ii) otrzymują w dopełniaczu imiona żeńskie obcego pochodzenia zakończone w mianowniku na ‑ia. Imię Nikola, choć jest obcego pochodzenia, kończy się w mianowniku na ‑a (nie ‑ia), formę jego dopełniacza należy zatem pisać przez jedno i.
Emilia Gajda
Jak zapisać przymiotnik od nazwiska amerykańskiego filozofa Richarda Rorty’ego: rorty’ański czy rortiański?
Zarówno pierwszą, jak i drugą formę zapisu tego przymiotnika można uznać za poprawną, można je bowiem uzasadnić, mimo że słownik ortograficzny nie podaje zasad zapisywania przymiotników utworzonych od nazwisk obcojęzycznych.
Pisownię rorty’ański (z apostrofem) można uzasadnić analogią do zapisu form fleksyjnych nazwisk obcojęzycznych, w tym m.in. formy dopełniacza, celownika i biernika nazwiska Rorty: Rorty’ego i Rorty’emu. Formy te piszemy z apostrofem, gdyż głoska y nie jest w tych przypadkach wymawiana.
Pisownia rortiański to natomiast pisownia konsekwentnie spolszczona. Można ją uzasadnić tym, że pisownia derywatów słowotwórczych jest często bardziej spolszczona niż pisownia ich wyrazów podstawowych (i ich form fleksyjnych), ponieważ samo istnienie derywatu słowotwórczego utworzonego zgodnie z regułami języka polskiego jest dowodem przyswojenia danego wyrazu do polskiego systemu językowego.
Jeśli wziąć pod uwagę użycie wersji ortograficznych tego przymiotnika (np. w tekstach internetowych), można zauważyć, że w tekstach filozoficznych występują obie formy, pierwsza z nich pojawia się jednak częściej.
Marlena Kardasz
Jak należy zapisywać narzędnik rzeczownika spray: sprayem czy spray’em?
Poprawna forma zapisu narzędnika rzeczownika spray to sprayem. Apostrofu używamy, gdy wyraz kończy się na niewymawiane -e. Ponieważ wyraz spray nie kończy się w ten sposób, w przypadkach zależnych zapisujemy go bez apostrofu.
Równorzędną formą zapisu wyrazu spray jest spolszczone sprej (w narzędniku sprejem).
Karolina Kargul
Którą regułą należy wyjaśniać pisownię rz w rzeczowniku lekarz: 1) bo to wyraz zakończony przyrostkiem -arz; 2) bo występuje tu wymiana r: rz, np. lekarz: lekarski?
Reguły ortograficzne takie jak przytoczone w pytaniu pełnią jedynie funkcję mnemotechniczną (ułatwiają zapamiętanie pisowni pewnych grup wyrazów), dlatego nie istnieje skala, która stawiałaby jedną regułę ponad drugą. W przypadku słowa lekarz obie przytoczone reguły dobrze uzasadniają pisownię przez rz, nie należy się więc doszukiwać wśród nich reguły nadrzędnej.
Gdybyśmy zatem mieli wątpliwości, jak należy zapisywać wyraz lekarz, możemy skorzystać z reguły, że jeśli chodzi o rzeczowniki rodzaju męskiego zakończone w wymowie na ‑asz, to piszemy rz w wypadku nazwy wykonawców zawodów (bo są utworzone przyrostkiem ‑arz), np. drukarz, stolarz, windziarz i właśnie lekarz, natomiast ‑ż w wypadku nazw czynności (bo są utworzone przyrostkiem ‑aż), np. sondaż, drenaż, montaż. Można również powołać się na wymianę rz na r w wyrazach pokrewnych, takich jak lekarski, lekarstwo, lekarka.
Izabela Dixon
Jak zapisać odmienione zdrobnienie „Sly” (od imienia Sylvester)? Czy zapis „Sly’a” jest poprawny?
Zapis form odmiany wyrazów obcych z literą y na końcu zależy od tego, jak wymawiamy zakończenia tych wyrazów. W wyrazach pochodzących z języka angielskiego końcowe -y odpowiada różnym głoskom. Jeżeli wymawiamy je jako [j], jak np. w wyrazach Presley [preslej], playboy [plejboj], spray [sprej], to polska końcówka dopisywana jest bezpośrednio: Presleya, Presleyowi, playboyem, sprayu, spraye. Jeżeli wymawiamy je jako [i], np. Kennedy, Murphy, McCarthy, Tracy, Tony, to polskie końcówki -ego, -emu dołączane są po apostrofie (Murphy’ego, Murphy’emu), a pozostałe (-im, -ich, -imi) bezpośrednio, przy czym głoska [i] oddana jest literą y: Murphym, Murphych, Murphymi.
Imię Sly reprezentuje inną sytuację – występującej po spółgłosce literze -y odpowiada wymowa [aj] ([slaj]). Zgodnie z ogólną zasadą apostrof podczas odmiany stosujemy wtedy, gdy wyraz (dokładniej: jego temat) kończy się literą lub literami, których nie wymawiamy, np. software [softłer], software'u [softłeru]. Z tego powodu piszemy Presleya (bo wymawiamy [j]), ale Murphy’ego [merfjego] lub Tony’ego [tońego] (bo w tych formach nie wymawiamy samogłoski [i]). Ponieważ w wyrazie Sly wymawiamy zakończenie oddane literą -y, apostrof nie jest potrzebny. Prawidłowy zapis ma więc postać Slya: bohater Slya Stallone’a, wywiad ze Slyem Stallone’em. Inne przykłady: poezja Roberta Blya, Nagroda imienia Cya Younga, film o Tyu Cobbie, telewizor na standbyu.
Sylwia Rzedzicka
Czy wyraz TRZECIEGO w nazwie gdańskiego placu PLAC TRZECIEGO TYSIĄCLECIA można zapisać cyframi? Jeśli tak, to jakimi?
W zasadach pisowni polskiej nie znajdziemy wprost odpowiedzi dotyczącej zapisu cyfrowego liczebnika porządkowego w połączeniu z wyrazem tysiąclecie. W tekstach dotyczących historii starożytnej i archeologii używa się jednak w takiej sytuacji, podobnie jak w wypadku stuleci (np. III wiek, XXI wiek), cyfr rzymskich, a więc mając na myśli trzecie tysiąclecie, napiszemy: III tysiąclecie.
W nazwie placu, a zwłaszcza na tabliczce z taką nazwą, najlepiej jednak oba wyrazy zapisywać słowami: plac Trzeciego Tysiąclecia, zapis słowny jest bowiem świadectwem większej staranności piszących i lepiej odpowiada pamiątkowej funkcji nazwy.
Dopuszczalny byłby też zapis: plac III Tysiąclecia.
Zdecydowanie mniej właściwy wydaje się zapis plac Trzeciego 1000-lecia, choć spotykamy zapisy typu pl. 1000-lecia (i tu jednak lepsza jest forma słowna: plac Tysiąclecia).
Nie powinno się natomiast stosować zapisu: plac III 1000-lecia, ponieważ dochodzi tu do nagromadzenia cyfr obniżającego nie tylko elegancję tekstu, ale też jego czytelność.
Anna Holk-Łebińska
Ewa Rogowska-Cybulska
Jak zapisać słowo „seksapil”?
Nowy słownik poprawnej polszczyzny PWN pod redakcją Andrzeja Markowskiego (Warszawa 1999) notuje zarówno formę „seksapil” [wym. seksapil], jak i „sex appeal” [wym. seks apil].
Joanna Szarek
Jak zapisywać dopełniacz od nazwy „Gdynia”?
Zasady pisowni rzeczowników żeńskich zakończonych na ‑ia określają, że jeśli -ia występuje po n, to dopełniacz wyrazów, których zakończenie wymawiamy w mianowniku jako [-ńa], otrzymuje końcówkę -ni, natomiast dopełniacz wyrazów, których zakończenie wymawiamy jako [-ńja] – końcówkę ‑nii. Zakończenie rzeczownika Gdynia w mianowniku wymawiamy jako [-ńa], zatem dopełniacz tej nazwy należy zapisywać: Gdyni.
Kamila Piskunowicz
Jak zapisywać nazwę „Arkonia” (chodzi o klub Arkonia Szczecin) w dopełniaczu?
Zgodnie z Zasadami pisowni i interpunkcji „rzeczowniki zakończone na -ia mają [w dopełniaczu, celowniku i miejscowniku] zakończenie -ii lub -i. Wiąże się to z poczuciem rodzimości czy obcości wyrazu, a także z wymową postaci mianownika”; „jeśli -ia występuje po n, to piszemy -ni w wyrazach, których zakończenie wymawiamy w mianowniku jako [-ńa], natomiast w tych wyrazach, których zakończenie wymawiamy jako [-ńja], piszemy -nii” [21].
Nazwa, o której pisownię pyta telefonujący, motywowana jest nazwami należącymi do rodziny toponimów określających obiekty geograficzne położone na ziemi szczecińskiej: Lasek Arkoński, Wzgórze Arkony oraz Arkonka (potok i jezioro). Arkonia nie jest wyrazem rodzimym; powstała na wzór nazw łacińskich, które chętnie obierane są przez kluby sportowe, por. Polonia, Cracovia. Wyraz Arkonia [arkońja] wymawiamy ponadto jak wyraz Dania [dańja], a nie jak wyrazy Orunia [oruńa] czy Gdynia [gdyńa]. Prawidłowa pisownia dopełniacza omawianej nazwy to zatem Arkonii Szczecin.
Za taką pisownią przemawia również uzus. Kwerenda w wyszukiwarce PELCRA dla danych Narodowego Korpusu Języka Polskiego zwróciła ponad sto zapisów Arkonii, przy czym w NKJP w odniesieniu do nazwy klubu nie zanotowano ani jednej formy Arkoni.
Joanna Ginter
Jak zapisywać formę dopełniacza nazwiska „Madeja”?
Odmianą nazwisk rządzą takie same zasady, jak odmianą wyrazów pospolitych. Zgodnie z zasadami odmiany wyrazów pospolitych rzeczowniki zakończone na -eja otrzymują w dopełniaczu liczby pojedynczej zakończenie -ei. Regulacja ta dotyczy również nazwisk, a więc poprawnym zapisem formy dopełniacza liczby pojedynczej nazwiska Madeja jest zapis Madei.
Kamila Piskunowicz
Jak powinno się zapisać w dopełniaczu nazwisko amerykańskiego badacza, który nazywa się Edward Soja: „Soi” czy „Soji”?
Gdyby chodziło o polskie nazwisko Soja, odmieniałoby się ono w liczbie pojedynczej tak samo jak rzeczownik pospolity soja i poprawna forma dopełniacza miałaby postać Soi. W zapisie ortograficznym wszystkich rzeczowników zakończonych na -ja po samogłosce, a więc także nazwisk czy imion, w dopełniaczu, celowniku i miejscowniku liczby pojedynczej przed końcówką -i opuszcza się literę j.
lp.
M. Kaja, zawieja, żmija, soja, tuja, Matyja
D. Kai, zawiei, żmii, soi, tui, Matyi
C. Kai, zawiei, żmii, soi, tui, Matyi
B. Kaję, zawieję, żmiję, soję, tuję, Matyję
N. Kają, zawieją, żmiją, soją, tują, Matyją
Ms. Kai, zawiei, żmii, soi, tui, Matyi
Nazwisko, którego dotyczy pytanie, jest jednak nazwiskiem angielskim i jako takie nie jest wymawiane przez [j], ale przez [dż]. Dopełniacz tego nazwiska brzmi zatem [sodży] (analogiczną odmianę ma wyraz radża), czemu odpowiada zapis ortograficzny Sojy.
Sylwia Rzedzicka
Jak zapisywać formy odmiany nazwiska „Hendrix”?
Moim idolem jest Jimi Hendrix. Do tej pory spotkałem się z różnymi sposobami odmiany tego nazwiska. Bardzo proszę o odpowiedź, jak poprawnie je zapisywać.
By poprawnie odmieniać zarówno przydomek, jak i pełne imię i nazwisko Pańskiego idola, trzeba znać trzy zasady.
Pierwsza z nich dotyczy odmiany wyrazów zakończonych literą ‑x. Zgodnie z uchwałą Rady Języka Polskiego możemy w przypadkach zależnych (a więc – różnych od mianownika i wołacza) tych wyrazów pozostawić w zapisie tematyczne ‑x- lub zastąpić je połączeniem liter ‑ks-, czyli poprawne są dwie formy: Hendrixa i Hendriksa. W przypadku zapisu nazwiska regułę tę można zastosować także do wołacza.
Pozostałe ze wspomnianych zasad wiążą się z podjęciem decyzji co do sposobu zapisu polskiej końcówki fleksyjnej po anglojęzycznym imieniu (z apostrofem lub bez niego). Odmieniając nazwy własne zakończone na wymawianą samogłoskę, nie zapisujemy apostrofu przed końcówką (np. Jimiego), tak samo dzieje się w przypadku nazwisk zakończonych na wymawianą spółgłoskę (np. Jamesa).
Pełna odmiana nazwiska Hendrix wygląda więc następująco:
M. James Marshall (Jimi) Hendrix
D. Jamesa Marshalla (Jimiego) Hendrixa / Hendriksa
C. Jamesowi Marshallowi (Jimiemu) Hendrixowi / Hendriksowi
B.=D.
Msc. Jamesie Marshallu (Jimim) Hendrixie / Hendriksie
N. Jamesem Marshallem (Jimim) Hendrixem / Hendriksem
W. Jamesie Marshallu (Jimi) Hendrixie / Hendriksie
Katarzyna Panfil
Jak odmieniać i zapisywać nazwisko „Hervy”?
Według najnowszych słowników poprawnej polszczyzny, między innymi Wielkiego słownika poprawnej polszczyzny PWN pod redakcją Andrzeja Markowskiego z 2004 roku, większość nazwisk męskich zakończonych na -i, -y, -e odmienia się zgodnie z modelem przymiotnikowym. Nazwiska obce zakończone na -y, niezależnie od wymowy ostatniej głoski, na przykład takie jak Salisbury [wym. solzbery] czy Scudéry [wym. skuderi], także odmieniają się jak przymiotniki, ale z tematem fleksyjnym zakończonym spółgłoską twardą (np. słynny).
Analogicznie odmienia się również nazwisko Hervy, bez względu na to, czy wymawiane będzie po polsku [herwy], czy zgodnie z fonetyką angielską [hɛ:vi].
Jeśli zechcemy to nazwisko zapisać, należy jednak pamiętać, że końcówki fleksyjne oddziela się od pierwotnej postaci nazwiska apostrofem we wszystkich przypadkach zależnych oprócz miejscownika i narzędnika, a zatem poprawne są następujące formy ortograficzne:
M. słynny Jan Hervy
DB. słynnego Jana Hervy’ego
C. słynnemu Janowi Hervy’emu
N. słynnym Janem Hervym
Msc. słynnym Janie Hervym
Katarzyna Kempa
Jak należy zapisywać dopełniacz nazwy „Rumia”?
Poprawny ortograficznie jest zapis dopełniacza nazwy Rumia przez jedno ‑i, a zatem: Jadę do Rumi. Pochodzę z Rumi.
Rzeczowniki zakończone na ‑ia sprawiają piszącym po polsku niemały kłopot. Wątpliwości budzą formy dopełniacza, celownika i miejscownika liczby pojedynczej, gdy trzeba zdecydować, czy pisać ‑i czy ‑ii. Nowy słownik ortograficzny PWN podaje, że wybór pisowni związany jest z poczuciem rodzimości czy obcości wyrazu. Reguła ta często nie wystarcza, by rozwiać nasze wątpliwości. Porównajmy formy typu hrabi (wyraz zapożyczony z niemieckiego za pośrednictwem czeskim) i szałwii (wyraz łaciński), z których pierwszy traktujemy w ortografii jako przyswojony, a drugi – jako obcy.
Jednoznacznej odpowiedzi udzielić można natomiast na pytanie dotyczące pisowni nazw geograficznych: nazwy odnoszące się do terenów poza Polską, np. Austria, Kolumbia, Mołdawia, zapisywane są w dopełniaczu, celowniku i miejscowniku przez ‑ii, a nazwy dotyczące Polski, np. Słupia, Karwia, Rumia przez ‑i (wyjątkami są nazwy: Kalwaria Zebrzydowska – Kalwarii Zebrzydowskiej, Szwajcaria Kaszubska – Szwajcarii Kaszubskiej, Warmia – Warmii, ze względu na ich obce pochodzenie).
Aneta i Zenon Licowie
Jak prawidłowo zapisać nazwę systemu operacyjnego „Linux” w miejscowniku?
Do niedawna kwestia zapisu litery ‑x‑ w wyrazach odmienianych przez przypadki była przedmiotem sporu językoznawców. Oczywiste było tylko to, że w mianowniku pozostawiamy oryginalny zapis z ‑x‑. Obecnie problem jest prostszy, gdyż Rada Języka Polskiego na posiedzeniu 8 grudnia 2008 roku podjęła uchwałę ortograficzną w sprawie zapisu wyrazów zakończonych literą ‑x.
Zgodnie z treścią tej uchwały wyrazy takie możemy zapisywać na dwa sposoby. Pierwszy z nich polega na tym, że w przypadkach zależnych w miejsce ‑x, które kończy wyraz w mianowniku, piszemy połączenie liter ‑ks‑. Drugi sposób polega na tym, że jest możliwy także zapis tematycznego ‑x‑.
W tym drugim wypadku problematyczne mogłoby okazać się zagadnienie związane z użyciem apostrofu w miejscowniku, ale przykłady użyć przywołane w wyżej wymienionej uchwale rozwiewają tę wątpliwość, forma miejscownika zapisywana jest w nich bowiem bez apostrofu (np. Halifaxie, cardoxie, maaloxie).
Poprawny będzie zatem zarówno zapis (o) Linuksie, jak i (o) Linuxie.
Anna Ceszke
W Dębnicy Kaszubskiej jest klub sportowy „Skotawia”. Jak powinno się tę nazwę zapisywać w dopełniaczu: „Skotawii” czy „Skotawi”?
Aby odpowiedzieć na to pytanie, należy ustalić, jakie jest pochodzenie nazwy klubu sportowego Skotawia. W pisowni rzeczowników zakończonych w mianowniku liczby pojedynczej na ‑pia, -bia, -wia, -fia i ‑mia, do których należy Skotawia, obowiązuje bowiem reguła, że w ich dopełniaczach piszemy ‑pi, -bi, -wi, -fi i ‑mi wówczas, gdy są one rodzime, np. ziemi, Słupi, zaś ‑pii, -bii, -wii, -fii i ‑mii zapisujemy w rzeczownikach pochodzenia obcego, np. terapii, Skandynawii. Jeśli zatem nazwa Skotawia jest wyrazem pochodzenia rodzimego, w dopełniaczu zapiszemy Skotawi, jeśli obcego – Skotawii.
Najprawdopodobniej nazwa klubu Skotawia pochodzi od nazwy rzeki Skotawy, nad którą leży Dębnica Kaszubska. Forma Skotawia została utworzona poprzez nadanie nazwie tej rzeki postaci łacińskiej: Scotavia, jest zatem zlatynizowaną formą Skotawy, podobnie jak nazwa najstarszego polskiego klubu sportowego Cracovia jest łacińską nazwą Krakowa, a nazwa Hala Olivia stanowi łacińską postać nazwy dzielnicy Gdańska – rzeczownika Oliwa.
Przyjmując zatem, że Skotawia jest nazwą wzorowaną na języku łacińskim, należy uznać, że jej poprawny zapis w dopełniaczu to Skotawii.
Renata Gromuł
Jak należy zapisywać formę dopełniacza słupskiego klubu o nazwie „Słupia”: „Słupi” czy „Słupii”?
Nazwa słupskiego klubu jest rzeczownikiem rodzaju żeńskiego o temacie zakończonym spółgłoską wargową miękką (p’). Rzeczowniki tego typu mają w dopełniaczu liczby pojedynczej ortograficzne zakończenie -ii lub -i. Po literach oznaczających spółgłoski wargowe, czyli p, b, f, w, m, bez względu na wymowę w wyrazach rodzimych i przyswojonych piszemy -i, np. głębi, hrabi, murgrabi, skrobi, ziemi, natomiast w wyrazach obcych -ii, np. Kolumbii, filozofii, mafii, hagiografii.
Nazwa słupskiego klubu pochodzi od nazwy rzeki Słupia, jest to więc nazwa rodzima. Zatem formę dopełniacza liczby pojedynczej nazwy słupskiego klubu Słupia należy zapisywać z jednym i: (czego?) Słupi.
Jacek Zieliński
Spotkałam dwie formy zapisu: „owoce noni” i „owoce nonii”. Która z nich jest poprawna?
Poprawna jest forma owoce noni, gdyż mianownik tego rzeczownika brzmi noni, a nie nonia (tylko w tym drugim wypadku wyraz ten w dopełniaczu kończyłby się dwiema literami i). Rzeczownik noni jest nieodmienny, tak jak na przykład inna nazwa owocu: rzeczownik kiwi. Piszemy zatem owoce noni – tak jak owoce kiwi.
Maria Krzywda
Który zapis jest poprawny: „wiceprezes”, „viceprezes”, „wice-prezes” czy „vice-prezes”? Czy skrót od tego wyrazu może mieć postać „v-prez.”?
Cząstkę wice‑ (nie vice‑) piszemy zawsze łącznie z następującym po niej rzeczownikiem, na przykład w wyrazach wicekról, wiceprezydent, a zatem i wiceprezes. Jeśli słowo wiceprezes chcemy zapisać w formie skrótu, to skracamy nie człon wice, ale końcową część wyrazu, a zatem poprawnym skrótem tego wyrazu jest wiceprez. (z kropką na końcu).
Kamil Weroniecki
Który zapis jest poprawny: „videokonferencja”, „video-konferencja” czy „wideokonferencja”? Czy cząstka „video” została już spolszczona?
Na rynku telefonii komórkowej pojawia się coraz więcej usług. Jedną z najbardziej spektakularnych jest ta, która daje możliwość przekazu obrazu do odbiorcy w czasie rzeczywistym. Czy jej nazwę zapiszemy jako videokonferencja, video-konferencja czy wideokonferencja? Czy cząstka video została już spolszczona?
Słownik ortograficzny PWN nakazuje, by cząstkę wideo pisać łącznie z następującym po niej wyrazem, i zaleca, aby pisać ją przez w. Poprawny jest zatem zapis: wideokonferencja, ale nie jest też niepoprawny zapis videokonferencja.
Zapis łączny wynika z faktu, że jest to pierwszy człon wyrazów złożonych (wskazujący na ich związek znaczeniowy z wizją lub techniką wideo), a złożenia tego typu piszemy w polszczyźnie łącznie, por. też kursokonferencja, telekonferencja.
Zapis przez w, nie przez v, motywowany jest natomiast znacznym już stopniem przyswojenia wyrazu wideo, czego dowodem jest m.in. właśnie tworzenie z jego udziałem licznych złożeń. Uniwersalny słownik języka polskiego PWN obok form takich jak: wideogramofon, wideokaseta, wideomagnetofon, wideopiractwo podaje również formy oboczne: wideopornografia albo videopornografia, wideotelefon albo videotelefon, wideorejestracja albo videorejestracja, a także wideoklip, ale videoclip. Oboczna forma z v została zatem podana tylko dla złożeń z drugim komponentem silnie odczuwanym jako wyraz zapożyczony. Reasumując, należy stwierdzić, że słowo wideo zostało już spolszczone i w takiej postaci należy je stosować, zwłaszcza przy zapisywaniu złożeń, których jest komponentem.
Kamil Weroniecki
„Ziemniak” rośnie „w ziemi”, dlaczego zatem jest w nim ta utrudniająca ortografię litera „n”?
Słowo ziemniak pochodzi nie od rzeczownika ziemia, lecz od przymiotnika ziemny, co wyjaśnia jego pisownię. Rzeczownik ziemniak (podobnie jak synonimiczny kartofel) znany jest od XVIII wieku – został zapożyczony z języka niemieckiego. O ile jednak kartofel to zapożyczenie właściwe (z niem. Kartoffel), o tyle ziemniak jest zapożyczeniem jedynie strukturalnym, czyli kalką wyrazową, tłumaczeniem niemieckiego złożenia Erdapfel (‘kartofel’, dosłownie: ‘ziemne jabłko’).
Por. W. Boryś, Słownik etymologiczny języka polskiego, Kraków 2005, hasła: kartofel, ziemniak.
Joanna Ginter
Słowo „chuligan” zapisujemy w języku polskim przez „ch”, a w języku angielskim przez samo „h” („hooligan”). Dlaczego w tym zapożyczeniu doszło do zmiany ortograficznej?
Słowo chuligan rzeczywiście pochodzi z języka angielskiego. Jest prawdopodobnie eponimem, a więc wyrazem utworzonym od nazwy własnej. Hooligan to pierwotnie nazwisko: według Słownika wyrazów obcych PWN – opryszka londyńskiego, a według The Oxford English Dictionary – rodziny irlandzkich awanturników, pojawiające się w piosence kabaretowej z końca XIX wieku. Do polszczyzny słowo to weszło jednak nie bezpośrednio z języka angielskiego, ale za pośrednictwem rosyjskim.
Należy zauważyć, że w języku rosyjskim, inaczej niż w polskim, nie ma pary spółgłosek: ch bezdźwięczne – h dźwięczne; występuje w nim tylko bezdźwięczna głoska х, odpowiednik naszego ch. Hooligan został więc zapożyczony przez język rosyjski (wraz ze znaczeniem i wymową) i transkrybowany na grażdankę (хулиган). W języku polskim z kolei dokonano transkrypcji z grażdanki na alfabet łaciński, a znak х odczytano jako ch.
Joanna Ginter
Szyldy punktów gastronomicznych z tureckim jedzeniem ukazują dwojaką pisownię: „kebab” i „kebap”. Która z form jest poprawna?
Wielki słownik wyrazów obcych i trudnych pod redakcją Andrzeja Markowskiego i Radosława Pawelca wskazuje jako jedyną poprawną formę tego wyrazu kebab. Wątpliwości co do jej pisowni wynikają z tureckiej etymologii, według której wyraz ten brzmi *kebap, a także z jego wymowy w języku polskim i z oddającego tę wymowę zapisu fonetycznego [kebap]. jednak odmiana tego wyrazu, którą podaje m.in. Wielki słownik wyrazów obcych PWN, utwierdza słuszność zapisu b na końcu: dopełniacz liczby pojedynczej: kebabu (nie *kebaba), biernik liczby pojedynczej: kebab (nie *kebaba); mianownik liczby mnogiej: kebaby. Formy *kebap, *kebapu, *kebapy są zatem w języku polskim niepoprawne.
Maciej Olszewski
Dlaczego w mediach pisze się „Lokomotiw” i „Torpedo” (nazwy rosyjskich klubów piłkarskich), skoro według wzorcowej transkrypcji powinno być „Łokototiw” i „Torpiedo”? Który zapis jest poprawny?
Należy tu odróżnić transkrypcję od transliteracji. Głównym celem transkrypcji jest oddanie warstwy brzmieniowej języka. Przy transliteracji natomiast zastępujemy znaki określonego alfabetu znakami alfabetu drugiego. Zasady transliteracji są sztywne, jest ona zwykle stosowana w tekstach naukowych. Za jej pomocą można odtworzyć tekst w innym alfabecie. Jej zasady opisane są Polskiej Normie PN-ISO 9 obowiązującej od 1 lutego 2000 roku: Transliteracja znaków cyrylickich na znaki łacińskie. Języki słowiańskie i niesłowiańskie. Natomiast zasady transkrypcji są zgodne z uchwałami Komitetu Językoznawstwa Polskiej Akademii Nauk z 20 stycznia 1956 roku, opublikowanymi w Pisowni polskiej (Wrocław 1957). Norma ta dotyczy transliteracji, a także transkrypcji wyrazów pospolitych (zob.).
W wypadku nazw własnych duże znaczenie ma zwyczaj. Gdyby twardo trzymać się zasad transkrypcji przy podanych wyżej nazwach, to Локомотив faktycznie należałoby przetranskrybować na Łokomotiw, a Торпедо na Torpiedo. W zasadach transkrypcji alfabetu rosyjskiego opublikowanego na stronie PWN czytamy bowiem:
„Literę л oddajemy przez:
1) l — przed е, ё, я, ю, и, ь, np. Ляля — Lala, любой — luboj, моль — mol;
2) ł — przed spółgłoskami, przed samogłoskami а, о, у, ы oraz na końcu wyrazu, np. долгий — dołgij, лоза — łoza, стол — stoł”
oraz
„Literę е oddajemy przez:
1) je — na początku wyrazu, po samogłoskach i po ъ, ь, np. Елена — Jelena; дует — dujet; объехал — objechał, фельетон — fieljeton;
2) e — po л, ж, ш, ч, щ, ц, np. Лермонтов — Lermontow, жена — żena, шелест — szelest, Чернышевский — Czernyszewskij, щека — szczeka, цена — cena; w nazwiskach obcego pochodzenia е po wszystkich spółgłoskach transkrybujemy jako e, np. Еренбург — Erenburg, Мендельсон — Mendelson;
3) ie — po wszystkich innych spółgłoskach, np. дед — died, семь — siem´, земледелец — ziemledielec”.
W wypadku tych szczególnych nazw znaczenie ma jednak zwyczaj językowy. Dziennikarze zdecydowanie częściej korzystają z angielskich mediów (w których Локомотив to Lokomotiv, a Торпедо to Torpedo) niż rosyjskich (z tego powodu właściwie nie mają do czynienia z zapisem w alfabecie rosyjskim), a podczas pośpiesznego przekładu zwykle brak czasu na refleksję o formie nazw własnych. Formy Torpedo i Lokomotiw, choć niezgodne z normą, utrwaliły się juz w polszczyźnie i dążenie do ich zmiany nie ma sensu (por.).
Na wybór tych form miało także wpływ brzmienie polskich odpowiedników tych wyrazów. W języku polskim występują bowiem rzeczowniki lokomotywa i torpeda – nie zaś łokomotywa i torpieda; z tego powodu trudniej byłoby utrwalić te ostatnie formy.
Zarówno pisanie Lokomotiw i Torpedo, jak i Łokomotiw i Torpiedo jest poprawne we wszystkich tekstach, w których stosujemy transkrypcję. Należy jednak trzymać się określonego sposobu zapisu w ramach jednego tekstu.
Łukasz Bieszke
Jaki jest poprawny zapis nazwy ulicy: „3 Maja”, „3 maja” czy „3-go Maja”, „3-go maja”. A jak należy zapisywać nazwę ULICA KONSTYTUCJI 3 MAJA lub 3-GO MAJA?
Forma trzeci, trzeciego jest formą liczebnika porządkowego od liczebnika głównego trzy. Zasady odmiany liczebników porządkowych są w języku polskim takie same jak przymiotników (z jednym wyjątkiem: formy męskoosobowe mogą przyjmować tylko wyrazy pierwsi, drudzy, trzeci i czwarci).
W związku z tym, że nie mamy w polszczyźnie żadnych problemów z odmianą tych liczebników, reguła ortograficzna obowiązująca od 1936 r. mówi, że niepoprawne jest dopisywanie końcówek fleksyjnych po cyfrach rzymskich i arabskich oznaczających takie liczebniki. Zatem nie dodaje się końcówki przypadka lub końcowej części wyrazu do liczebnika pisanego cyfrą. Jan Miodek w Słowniku Ojczyzny Polszczyzny stwierdza wyraźnie, że formy typu 3-go maja są niepoprawne i określa je jako cyfrowo-literowe hybrydy (łac. hybrida ‘mieszaniec’).
Zgodnie z zasadą, że w nazwach ulic piszemy wielką literą wszystkie wchodzące w ich skład wszystkie wyrazy samodzielne (z wyjątkiem samego wyrazu ulica), poprawny zapis podanych nazw ulic jest następujący: ulica 3 Maja (lub w skrócie ul. 3 Maja) i ulica Konstytucji 3 Maja (lub w skrócie ul. 3 Konstytucji Maja).
Kinga Ferenc
Jak zapisać dopełniacz od nazwy gdańskiej dzielnicy „Matarnia”: „Matarnii” czy „Matarni”?
Zgodnie z zasadami pisowni polskiej rzeczowniki rodzaju żeńskiego zakończone w mianowniku na -ia mają w dopełniaczu zakończenie -ii lub -i. Wiąże się to z poczuciem rodzimości czy obcości wyrazu, a w wypadku rzeczowników zakończonych w mianowniku liczby pojedynczej na ‑nia także z wymową formy mianownika. W wyrazach, których zakończenie wymawiamy w mianowniku jako [-ńa], piszemy -ni, np. dyni, jaskini, pustyni, Chyloni, Gdyni, Oruni. Natomiast w tych wyrazach, których zakończenie wymawiamy jako [-ńja], piszemy -nii, np. aronii, harmonii, ironii, Danii, Kalifornii, Polihymnii.
Skoro mianownik nazwy tej gdańskiej dzielnicy brzmi Matarnia (w wymowie: [matarńa], nie: [matarńja]), to w dopełniaczu piszemy oczywiście Matarni, przez jedno i.
Justyna Dzikowska
W Gdyni na tabliczce z nazwą ulicy napisano „ul. Kampinowska”. Wydaje mi się, że ten zapis zawiera błąd.
Nazwy własne, w tym nazwy ulic, tworzone są często od innych nazw własnych. Nazwa ulica Kampinowska została najprawdopodobniej utworzona od nazwy Kampinos. Kampinos to obecnie nazwa wsi gminnej w województwie mazowieckim, znajdującej się na południowym skraju Puszczy Kampinoskiej, a Puszcza Kampinoska to kompleks leśny na Nizinie Środkowomazowieckiej, porośnięty dwoma pasmami wydm, między którymi znajdują się bagna.
Nazwa Puszcza Kampinoska wiąże się z nazwą miejscowości Kampinos. Pierwsza wzmianka o miejscowości Białe Miasto, będącej pierwotną nazwą Kampinosu, pochodzi z 1377 roku, ale już w 1489 roku pojawia się nazwa Kampinos, zapisana jako Cappinos. Etymologia tej nazwy miejscowej nie jest do końca wyjaśniona. Zdaniem Marii Malec (pisze ona o Kampinosie w swoim Słowiku etymologicznym nazw geograficznych Polski) pierwotna forma tej nazwy brzmiała – zgodnie z najstarszymi zapisami – Kapinos i pochodziła od przezwiska Kapinos ‘ten, któremu kapie z nosa’, natomiast nowsze zapisy z am są rezultatem wtórnego unosowienia. Według Stanisława Rosponda to właśnie forma unosowiona jest starsza, choć nie oddają tego najstarsze zapisy. Brzmiała ona pierwotnie Kępinos lub Kąpinos i została utworzona od nazwy Puszcza Kępinoska, ta zaś powstała od rzeczownika pospolitego kępina lub kąpina, nazywającego ‘teren krzaczasty, nieco wzniesiony, moczarowaty’ (rzeczownik kępina pochodzi oczywiście od wyrazu kępa). Nieprawdopodobne są natomiast tzw. etymologie ludowe, według których słowo Kampinos pochodzi od łacińskich słów campus noster, czyli ‘nasze pola’, lub od słów wypowiedzianych przez polującego w okolicy Puszczy Kampinoskiej króla Jana III Sobieskiego: ubi campi nos fuimus, czyli ‘tam byliśmy, gdzie pole’.
Niezależnie od tego, czy wyrażenie Puszcza Kampinoska pochodzi od wyrazu Kampinos, czy odwrotnie: wyraz Kampinos pochodzi o wyrażenia Puszcza Kampinoska, przymiotnik kampinoski jest powiązany słowotwórczo z rzeczownikiem Kampinos, powinniśmy więc go zapisywać bez litery w.
Tak samo powinniśmy zapisać ten przymiotnik w nazwie ulicy, która została utworzona od nazwy Puszczy Kampinoskiej (co potwierdza fakt, że ulica ta leży w pobliżu ulicy Tucholskiej, której nazwa pochodzi od Borów Tucholskich). Poprawna nazwa tej ulicy, zgodnie z etymologią, powinna więc mieć postać ortograficzną ulica Kampinoska. Wynika z tego, że na tabliczce w Gdyni pojawił się błąd.
W innych miastach Polski, w których również znajdują się ulice o nazwie Kampinoska, spotykamy się z poprawnym zapisem nazwy tej ulicy. W Warszawie, Bydgoszczy czy Wrocławiu na tabliczkach z nazwą ulicy napisano poprawnie ul. Kampinoska.
Natomiast skrót ul. (ulica) zapisany małą literą jest zgodny z normą ortograficzną, przyjęto bowiem, że nazwy uściślające towarzyszące nazwom obiektów miejskich, takie jak: ulica, plac, aleja, park, kościół, klasztor, pałac, park, pomnik itp., pisze się w polszczyźnie małą literą.
Anna Puchalska