O Laboratorium

Laboratorium Niedogmatycznej Duchowości jest jedną z najstarszych pracowni badawczych, afiliowanych przy Wydziale Filologicznym Uniwersytetu Gdańskiego. Historia Laboratorium sięga początku lat dziewięćdziesiątych, gdy z badań nad modernistyczną literaturą rosyjską wyodrębnił się nurt studiów nad ezoteryzmem w europejskiej kulturze przełomu XIX i XX wieku. Inicjatorkami tych badań są Profesor dr hab. Elżbieta Biernat oraz Profesor dr hab. Irena Fijałkowska-Janiak, które zgromadziły wokół siebie grupę naukowców zainteresowanych problemami literatury rosyjskiej w perspektywie idei głoszonych przez szkoły i ugrupowania okultystyczne działające na Zachodzie i w Rosji przed rokiem 1917.

Badania miały charakter pionierski, ponieważ wprowadzały do dyskursu rusycystycznego zagadnienia dotąd pomijane i z wielu względów niewygodne, takie jak mistyka rosyjska i literatura, ryty inicjacyjne, tajne stowarzyszenia oraz nieformalne grupy wyznaniowe w Rosji. Początkowo badania koncentrowały wokół problemów niedogmatycznej duchowości rosyjskiego modernizmu, ale w krótkim czasie ich spektrum uległo rozszerzeniu, obejmując kulturę rosyjską i europejską XX i XXI wieku. W ciągu dwóch dekad gdańska grupa przekształciła się w znaną w kraju i zagranicą szkołę badawczą, która dziś może poszczycić się dorobkiem naukowym o zasięgu międzynarodowym.

Do najważniejszych publikacji Laboratorium należy pionierska seria wydawnicza Światło i Ciemność, będąca najstarszą – nadal aktywną – serią Wydawnictwa Uniwersytetu Gdańskiego. Obejmuje ona obecnie osiemnaście tomów prac zbiorowych i pięć monografii poświęconych ezoteryzmowi w literaturze i kulturze XIX, XX i XXI wieku.
Naukowcy z gdańskiego Laboratorium należą do czołówki polskiego środowiska badawczego, koncentrującego się na problemach europejskiej heterodoksji.

Od 2008 roku Laboratorium organizuje międzynarodowe sympozja poświęcone ezoteryce. Do stałych elementów pracy zespołu należą także kwerendy w archiwach w kraju i zagranicą (m. in. w Moskwie, Petersburgu, Bazylei, Paryżu, Dornach, Londynie, Adyarze, Genewie, Hadze), mające na celu odzyskiwanie zapomnianych tekstów, opracowywanie ich i włączanie do obiegu naukowego.

Jedną z pierwszych takich kwerend w 2003 roku udało się sfinalizować dzięki finansowemu wsparciu Fundacji na Rzecz Nauki Polskiej. Kolejne uzyskują finansowanie w ramach projektów ministerialnych i wewnętrznych. Badacze skupieni w Laboratorium prowadzą wykłady i zajęcia dla doktorantów oraz studentów. Cieszą się one wielką popularnością, gromadząc młodzież akademicką zainteresowaną dziejami myśli hermetycznej w Europie. W Laboratorium pracują uczeni z różnych ośrodków naukowych, zainteresowani wspólnymi badaniami i żywą wymianą doświadczeń. Liczne grono współpracowników i sympatyków, reprezentujących różne dziedziny i dyscypliny wiedzy pozwala nam z optymizmem kreślić plany przyszłych działań. Do najważniejszych zamierzeń należy projekt metodologiczny, którego celem jest stworzenie uniwersalnej platformy pozwalającej badać i opisywać zjawiska kultury (przede wszystkim teksty literackie i dzieła sztuk wizualnych) związane z różnorodnymi przejawami doświadczeń duchowych, wychodzących poza ramy oficjalnych konfesji.

W 2015 roku członkowie Laboratorium Niedogmatycznej Duchowości rozpoczęli starania o zespołowy grant na badania nad polskim ezoteryzmem. W kwietniu 2016 roku Narodowy Program Rozwoju Humanistyki przy MNiSW przyznał środki (ponad milion złotych) na realizację projektu Kultura polska wobec zachodniej filozofii ezoterycznej 1890-1939, w którym wzięło udział czterdziestu badaczy z Polski i zagranicy.

Zapraszamy na stronę projektu Kultura polska wobec zachodniej filozofii ezoterycznej 1890-1939.

Jednym z członków zespołu realizującego ten transdyscyplinarny międzynarodowy projekt był Inspirator, Współzałożyciel i Przyjaciel Laboratorium - Profesor Jerzy Proopiuk, zm. 18 marca 2021 roku.

k
 
20 marca 2021 roku, decyzją Rady Naukowej naszej pracowni, zmieniła ona nazwę na

Laboratorium Niedogmatycznej Duchowości

pod dobrą gwiazdą Jerzego Prokopiuka

Od 2021 roku członkowie Laboratorium realizują kolejny międzynarodowy projekt badawczy pt. Biodynamika w Polsce (1924-2024). Zachodnia filozofia ezoteryczna jako impuls nowoczesności. Transdyscyplinarne badania historii idei w ramach Programu Wsparcia Gdańskiej Humanistyki UG, finansowanego ze środków programu Doskonałość Naukowa - Uczelnia Badawcza. Projekt zakończy się w 2024 roku. Jego celem jest analiza wybranych idei antropozoficznych, które w XX wieku weszły w przestrzeń nieezoterycznych praktyk społecznych.
 
Od 2021 roku członkowie Laboratorium biorą także udział w międzynarodowym projekcie pt. Alternatywne programy duchowości na Śląsku Cieszyńskim, realizowanym w ramach programu "Nauka dla społeczeństwa", NdS/523030, kierowanym przez prof. Izabelę Trzcińską z Akademii Górniczo-Hutniczej im. Stanisława Staszica w Krakowie. Także i ten projekt zakończy się w 2024 roku. W fazie finałowej znajduje się zbiór publikacji, które przedstawiają wyniki badań prowadzonych m.in. przez członków zespołu LABU.

Od 2021 roku członkini Laboratorium Diana Oboleńska bierze także udział w naukowym projekcie pt. Kanon Światowej Literatury Utopijnej w Polskim Przekładzie, realizowanym w ramach Projektu Narodowego Rozwoju Humanistyki moduł Uniwersalia 2.2 (MEiN), kierowanym przez prof. dr hab. Artura Blaima z Uniwersytetu Gdańskiego. Ten projekt zakończy się w 2026 roku. Projekt przewiduje dokonanie tłumaczenie na język polski, naukowe opracowanie z komentarzem oraz publikację 37 najważniejszych europejskich i amerykańskich tekstów utopijnych napisanych od XVII do początku XX w., w językach: angielskim, francuskim, łacińskim, niemieckim i rosyjskim.