Pisownia łączna i rozłączna, użycie łącznika
Jak piszemy „spodnio+buty”: razem czy z łącznikiem?
Słowniki nie rejestrują słowa spodniobuty ani spodnio-buty. Zamiast niego w Słowniku języka polskiego PWN występuje bliskoznaczne słowo wodery lub wadery oznaczające ‘buty połączone ze spodniami – najczęściej używane przez wędkarzy i myśliwych’. Spodniobuty są natomiast bardzo powszechne w uzusie – hasło to (pisane razem) występuje na portalach poświęconych wędkarstwu, a także na stronach internetowych sklepów wędkarskich i sportowych. Jeśli chodzi o poprawny zapis, można zaproponować formę stosowaną w przypadku podobnie budowanego rzeczownika spódnicospodnie. Wspomniany Słownik języka polskiego dopuszcza tu dwie formy zapisu: albo pisownię łączną złożenia spódnicospodnie, albo pisownię z łącznikiem zestawienia spódnica-spodnie (w tym przypadku oba człony występują w mianowniku). Na tej podstawie można więc dopuścić zarówno spodniobuty, jak i spodnie-buty. Forma pisana łącznie jest jednak zdecydowanie bardziej upowszechniona w środowisku wędkarskim.
Magdalena Buchowska
Jak piszemy „zarząd prawno+administracyjny”?
Przymiotniki złożone z dwóch członów równorzędnych znaczeniowo piszemy z łącznikiem (Zasady pisowni i interpunkcji, PWN, [186] 50.). By przekonać się, czy człony rzeczywiście są równorzędne, można zamiast łącznika podstawić i, np. flaga biało-czerwona (biała i czerwona), Akademia Górniczo-Hutnicza (górnicza i hutnicza), kraj przemysłowo-rolniczy (przemysłowy i rolniczy). W tym wypadku mielibyśmy więc do czynienia z połączeniem zarząd prawno-administracyjny ‘prawny i administracyjny’, co wydaje się uzasadnione. Z kolei przykładem członów nierównorzędnych znaczeniowo może być np. wyrażenie stosunek administracyjnoprawny, czyli ‘stosunek prawny regulowany przez normy prawa administracyjnego’.
Połączenie prawno-administracyjny jest rozpowszechnione na portalach internetowych przedsiębiorstw lub instytucji, rzadko jednak można spotkać się z połączeniem zarząd prawno-administracyjny, częściej pojawia się pion prawno-administracyjny (np. Grupy Orlen).
Magdalena Buchowska
Jak piszemy „zakład jedno+ruchowy”?
Poprawna forma to zakład jednoruchowy, ponieważ – jak czytamy w „Wielkim słowniku ortograficznym PWN” pod red. prof. E. Polańskiego – „przymiotniki złożone z członów nierównorzędnych znaczeniowo, tzn. takie, w których główne znaczenie zawarte jest w członie drugim, natomiast człon pierwszy określa bliżej to znaczenie, pisze się łącznie”. Wyraz jednoruchowy spełnia ten wymóg. Jest on złożeniem (od: jeden ruch), w którym pierwszy człon wskazuje na jednostkowość tego, co nazywa człon drugi.
Anna Nadrowska
Jak piszemy „ultra+objętość”?
Poprawna jest pisownia łączna: ultraobjętość. Według autorów Wielkiego słownika ortograficznego PWN (Warszawa 2016, s. 70-71) wyrazy pospolite z przedrostkami rodzimymi i obcymi (m.in. ekstra-, kontr-, między-, pseudo-, ultra- itp.) należy pisać łącznie (np. ultrablask).
Magda Nasiłowska
Jak piszemy „ocena diagnostyczno+orzecznicza’?
Wyrażenie to piszemy z łącznikiem, tj. diagnostyczno-orzecznicza, ponieważ w języku polskim przymiotniki zbudowane z członów równorzędnych pisane są z łącznikiem (tu: ocena diagnostyczna i orzecznicza = ocena diagnostyczno-orzecznicza).
Urszula Wiśniewska
Jak piszemy „nowo + powstałe państwo”?
Zgodnie z zasadą, że wyrażenia, które składają się z przysłówka i przymiotnika lub imiesłowu odmiennego piszemy rozłącznie, poprawnym zapisem jest nowo powstałe państwo.
Należy jednak pamiętać, że od tej reguły są pewne odstępstwa. Niektóre połączenia scaliły się do tego stopnia, że traktujemy je jako wyrazy pisane łącznie. Dzieje się tak, gdy nie opisujemy doraźnej cechy danego obiektu, lecz jakąś jego cechę stałą. Zapiszemy na przykład zestaw głośnomówiący, bo mamy tu na myśli trwałą właściwość obiektu, ale już głośno mówiący nauczyciel, gdyż jest to jego cecha doraźna. Wyrażenia nowo powstałe państwo, które pojawia się w pytaniu, to jednak nie dotyczy: nowo powstały nie jest cechą stałą. Dodatkowo mamy tu do czynienia z przysłówkiem (nowo) i tzw. imiesłowem przeszłym (powstałe), który – ponieważ imiesłowy przeszłe nie są tworzone kategorialnie – należy w zasadzie do przymiotników. Takie połączenia zapisujemy osobno.
Mariola Sójka
Jak napisać „kupić coś za+granicą”?
Jest to przykład wyrażenia przyimkowego odpowiadającego na pytanie gdzie?, czyli połączenie przyimka za z rzeczownikiem granica, które piszemy rozdzielnie. Wyrażenie to zostałoby napisane łącznie, gdyby odpowiadało na pytanie czym? i występowało w narzędniku, gdyż wtedy funkcjonowałoby jako rzeczownik, a nie wyrażenie przyimkowe, np. zachwycać się zagranicą.
Joanna Milewska
Jak poprawnie zapisać: „komisja po wypadkowa” czy „komisja powypadkowa”?
W języku polskim wszystkie przedrostki, zarówno rodzime, jak i obce, pisze się łącznie z wyrazami pospolitymi, na przykład: pobłądzenie, pobratymiec, pochwalić, pociąć. W związku z tym wyrażenie komisja powypadkowa należy pisać łącznie.
Łukasz Graban
Jak zapisać: „diecezja kujawsko+pomorska”?
Przymiotnik złożony w nazwie diecezja kujawsko-pomorska podlega zasadzie dotyczącej pisowni przymiotników złożonych z członów równorzędnych znaczeniowo. Diecezja kujawsko-pomorska to diecezja obejmująca Kujawy i Pomorze – żadna z krain geograficznych nie jest w tej sytuacji nadrzędna wobec drugiej. W związku z tym przymiotnik w nazwie diecezja kujawsko-pomorska powinniśmy zapisywać z łącznikiem.
Dagmara Kałkus
Czy poprawny jest rozdzielny zapis „jak by” w zdaniu: „Ach! Jak by było cudownie!”?
Urszula Wiśniewska
Czy następujący zapis: ,,48.osobowy” jest poprawny?
Powyższy zapis nie jest poprawny. Kropkę możemy postawić po liczebnikach porządkowych zapisanych cyframi arabskimi, np. 48., czyli czterdziesty ósmy, choć zapis bez kropki też jest w tej sytuacji poprawny (natomiast zawsze bez kropki po cyfrze arabskiej zapisujemy liczebniki główne i zbiorowe). Podany w pytaniu wyraz (czterdziestoośmioosobowy) jest przymiotnikiem złożonym o pierwszym członie liczebnikowym. W takim wypadku pomiędzy cyfrą a drugim członem złożenia powinien wystąpić łącznik: 48-osobowy.
Dlaczego w nazwie „Bielsko-Biała” stosujemy łącznik, a w nazwie „Biała Podlaska” – nie?
Jak podaje Wielki słownik ortograficzny PWN z 2016 roku, łącznik stosujemy, gdy „nazwa miejscowa składa się z dwu lub więcej członów rzeczownikowych, które wspólnie identyfikują jednostkę administracyjną lub/i geograficzną, a więc miejscowość lub jej część”. W przypadku nazwy Bielsko-Biała należy zastosować łącznik, ponieważ mamy tu do czynienia z dwoma członami rzeczownikowymi. Z kolei nazwa Biała Podlaska składa się z dwóch członów przymiotnikowych, z których pierwszy jest nadrzędny wobec drugiego i pełni funkcję rzeczownika. Dwuczłonowe nazwy miejscowe z członem podrzędnym przymiotnikowym piszemy bez łącznika, np. Gorzów Wielkopolski, Ostrów Mazowiecka, Dąbrowska Górnicza, Biała Piska. Tak też – bez łącznika – piszemy Biała Podlaska.
Dorota Raczkiewicz
Jak piszemy „ziemniaki niczym nie+okraszone”?
Okraszone to imiesłów przymiotnikowy. Zgodnie z uchwałą Rady Języka Polskiego z 9 grudnia 1997 roku partykułę nie jako wykładnik zaprzeczenia z imiesłowami przymiotnikowymi (czynnymi i biernymi) piszemy łącznie, niezależnie od tego, czy zostały one użyte w znaczeniu przymiotnikowym czy czasownikowym (zasada [168] w Wielkim słowniku ortograficznym PWN). Pisownia ziemniaki niczym nieokraszone jest więc na pewno poprawna.
Nowa reguła pozwala też jednak na oboczną rozdzielną pisownię partykuły nie z imiesłowami przymiotnikowymi, jeśli zostały one użyte czasownikowo (opisują cechę chwilową). W związku z tym, jeśli imiesłów okraszone został użyty w tym wyrażeniu w znaczeniu czasownikowym, dopuszczalne jest również zastosowanie pisowni rozdzielnej, np. Przez roztargnienie podała na stół ziemniaki niczym nie okraszone i musiała wrócić z nimi do kuchni.
Jak piszemy „wewnątrz + kontynentalny”?
Poprawny jest zapis wewnątrzkontynentalny. Pierwszy człon wewnątrz jest przedrostkiem, a w języku polskim wszystkie przedrostki (rodzime i obce) zapisuje się łącznie z wyrazami pospolitymi.
Sylwia Formela
Jak piszemy „produkt wysoko+marżowy”?
Wyrażenie to nazywa produkt, który ma wysoką marżę. Z tej definicji wynika, że człony, z których powstał ów przymiotnik złożony: wysoka i marża, pozostają ze sobą w stosunku nierównorzędnym (człon wysoka określa człon marża). Przymiotniki złożone z członów nierównorzędnych zapisujemy łącznie, dlatego piszemy produkt wysokomarżowy.
Teresa Topolska
Jak piszemy „normalizacyjno+językowy”?
Zgodnie z zasadami pisowni przymiotników złożonych ich pisownia zależy od tego, czy poszczególne człony są wobec siebie równorzędne, czy nierównorzędne pod względem znaczeniowym. Połączenia członów znaczeniowo równorzędnych piszemy z łącznikiem, natomiast połączenia członów nierównorzędnych, tzn. takich, w których jeden z członów jest określany przez drugi, piszemy łącznie.
Przymiotnik normalizacyjno+językowy znaczy ‘dotyczący normalizacji językowej’, więc jego człony łączą się w stosunku nadrzędno-podrzędnym (nierównorzędnym). Zatem poprawny zapis to: normalizacyjnojęzykowy.
Anna Ślusarska
Jak piszemy: „opis materiałowo + techniczny”?
Wyrażenie: opis materiałowo-techniczny piszemy z łącznikiem, ponieważ wyrazy techniczny i materiałowy łączą się tu w stosunku równorzędnym (tzn. jest to opis i materiałowy, i techniczny). Przymiotniki złożone z dwóch członów równorzędnych piszemy zawsze z łącznikiem, np. flaga biało-czerwona ‘flaga biała i czerwona’, kraj przemysłowo-rolniczy ‘kraj przemysłowy i rolniczy’.
Jak zapisać „komisja po+wypadkowa”?
W języku polskim wszystkie przedrostki, zarówno rodzime, jak i obce, pisze się łącznie z wyrazami pospolitymi. W związku z tym wyrażenie komisja powypadkowa należy pisać łącznie.
Marta Wałdoch
Jak piszemy „eks+opozycjonista”?
Zgodnie z zasadami pisowni przedrostki pochodzenia obcego w wyrazach pospolitych piszemy łącznie, dlatego prawidłowy zapis to eksopozycjonista. Można jednak spotkać się z pisownią z łącznikiem: eks-opozycjonista, gdyż taki zapis był do niedawna dopuszczalny.
Agnieszka Puchała
Jak piszemy „działalność badawczo+rozwojowa”?
Wielki słownik ortograficzny języka polskiego PWN pod red. Edwarda Polańskiego oraz Słownik języka polskiego PWN podają zapis połączenia badawczo-rozwojowy z łącznikiem. Taki zapis wynika z reguły nakazującej przy zapisywaniu przymiotników złożonych z członów równorzędnych stosować łącznik, a przymiotnik badawczo-rozwojowy należy właśnie do przymiotników o członach równorzędnych: działalność badawczo-rozwojowa to ‘działalność i badawcza, i rozwojowa’.
Jak piszemy wyraz „sto+pięćdziesięcio+milimetrowy”? Czy można ten wyraz zapisać cyfrą?
Powyższy wyraz możemy zapisać na dwa sposoby: stopięćdziesięciomilimetrowy lub 150‑milimetrowy. Przymiotniki złożone z członów nierównorzędnych znaczeniowo, również te, które rozpoczynają się od członu liczebnikowego, zapisujemy łącznie, np. dwusamogłoskowy, sześcioipółletni i właśnie stopięćdziesięciomilimetrowy. Z kolei w wyrazach złożonych z cyfrą lub literą w pierwszym członie stosujemy łącznik, np. 30-lecie, n-liniowy, 123-centymetrowy i właśnie 150‑milimetrowy.
Natalia Wyrwicka
Czy następujący zapis: ,,48.osobowy” jest poprawny?
Powyższy zapis nie jest poprawny. Kropkę możemy postawić po liczebnikach porządkowych zapisanych cyframi arabskimi, np. 48., czyli czterdziesty ósmy, choć zapis bez kropki też jest w tej sytuacji poprawny (natomiast zawsze bez kropki po cyfrze arabskiej zapisujemy liczebniki główne i zbiorowe). Podany w pytaniu wyraz (czterdziestoośmioosobowy) jest przymiotnikiem złożonym o pierwszym członie liczebnikowym. W takim wypadku pomiędzy cyfrą a drugim członem złożenia powinien wystąpić łącznik: 48-osobowy.
Jak piszemy „ultra+blask”?
Poprawna jest pisownia łączna (bez dywizu oraz spacji): ultrablask, ponieważ, jak podają autorzy Wielkiego słownika ortograficznego PWN (Warszawa 2016, s. 70–71), wyrazy pospolite z przedrostkami rodzimymi i obcymi (takimi jak ekstra-, kontr-, między-, pseudo-, także ultra- itp.) pisze się łącznie (np. ultrafiolet). Tak jest również w przypadku ultrablasku.
Alicja Sierotzka
Czy łączny zapis „tobyś” jest poprawny w następującym zdaniu: „Panie, gdybyś mnie kochał, tobyś przy mnie był”?
Łączny zapis tobyś jest poprawny. Ponieważ to pełni w tym wypadku funkcję spójnika, a połączenia cząstki by ze spójnikami piszemy łącznie, więc połączenie toby należy pisać łącznie. Natomiast końcowe ‑ś jest ruchomą końcówką 2. osoby liczby pojedynczej czasownika, a ruchome końcówki czasowników piszemy łącznie z poprzedzającymi je wyrazami, np. Czyś tam był?, Gdzieś był?, Aleś nabroił!, Tyś tego nie mógł zrobić.
Marta Wałdoch
Jak piszemy „stoliki nie+objęte sprzedażą”?
Zgodnie z nową zasadą, obowiązującą od 9 grudnia 1997 r., partykułę nie jako wykładnik zaprzeczenia piszemy z imiesłowami przymiotnikowymi (czynnymi i biernymi) łącznie, niezależnie od tego, czy występują w zdaniu w znaczeniu przymiotnikowym czy czasownikowym. Nadal dopuszczalna jest jednak również dawna pisownia, zależna od znaczenia: łączna w wypadku znaczenia przymiotnikowego i rozdzielna w wypadku znaczenia czasownikowego.
A zatem zapis stoliki nieobjęte sprzedażą jest poprawny niezależnie od znaczenia, w jakim tego wyrażenia użyjemy, ale w znaczeniu czasownikowym, czynnościowym, poprawna jest również pisownia rozdzielna, np. W styczniu do sprzedaży trafiły stoliki nie objęte sprzedażą w roku ubiegłym.
Jak piszemy „lokomotywa spalinowo+elektryczna”?
Aby odpowiedzieć na pytanie o poprawny zapis wyrażenia lokomotywa spalinowo+elektryczna, trzeba ustalić rodzaj relacji zachodzącej między członami określającymi rzeczownik lokomotywa. Parafrazując to wyrażenie, przekonamy się, że te dwa człony są równorzędne znaczeniowo, ponieważ lokomotywa jest jednocześnie spalinowa i elektryczna; formalnym wyznacznikiem równorzędności jest tu spójnik i, który mógłby wystąpić między obu członami. Jak podaje Wielki słownik ortograficzny PWN, przymiotniki złożone z członów równorzędnych znaczeniowo zapisujemy z łącznikiem, poprawny jest zatem zapis lokomotywa spalinowo-elektryczna.
Monika Siuda
Czy poprawny jest rozdzielny zapis „jak by” w zdaniu: „Ach! Jak by sobie można to pięknie urządzić!”?
Tak, zapis ten jest poprawny. W tym zadaniu jak by nie jest użyte w znaczeniu porównawczym. Jest to połączenie zaimka przysłownego jak i partykuły by (jak by = w jaki sposób by?).
Paulina Sławik
Jak piszemy „dyżur popołudniowo+nocny”?
Przymiotniki złożone z dwóch członów równorzędnych znaczeniowo piszemy zawsze z łącznikiem. Wyznacznikiem formalnym może być tu spójnik „i”, który podstawiamy zamiast łącznika, np. kraj przemysłowo-rolniczy ‘kraj przemysłowy i rolniczy’. Piszemy zatem: dyżur popołudniowo-nocny ‘dyżur popołudniowy i nocny’.
Aleksandra Matusiak
Jak piszemy „prace ogólno+porządkowe”?
Prawidłowy zapis to prace ogólnoporządkowe. Zasady pisowni polskiej mówią, że przymiotniki złożone z dwóch członów nierównorzędnych znaczeniowo (tj. gdy główne znaczenie zawarte jest w członie drugim, natomiast człon pierwszy tylko określa je bliżej) piszemy łącznie. W tym wypadku chodzi o prace porządkowe, a człon ogólno- charakteryzuje bliżej rodzaj tych prac porządkowych (ogólne prace porządkowe).
Anna Bokwa
Jak piszemy „poza+antenowy telefoniczny dyżur specjalisty”?
Jak podają Zasady pisowni i interpunkcji, wszystkie przedrostki, zarówno rodzime, jak i obce, z wyrazami pospolitymi pisze się łącznie (Wielki słownik ortograficzny, red. E. Polański, PWN, Warszawa 2006, s. 69). Zatem poprawny jest zapis: pozaantenowy telefoniczny dyżur specjalisty.
Katarzyna Bliźniewska
Jak piszemy „nowo+zjednany”?
W języku polskim zestawienia, których pierwszym członem jest przysłówek, a drugim imiesłów odmienny lub przymiotnik, zapisujemy oddzielnie. W przypadku wyrażenia nowo zjednany pierwszym członem jest właśnie przysłówek, a drugim – imiesłów przymiotnikowy. Dlatego to połączenie zapisujemy oddzielnie.
Istnieją wprawdzie połączenia przysłówka oraz imiesłowu lub przymiotnika, które zapisujemy łącznie. Dzieje się tak wtedy, kiedy elementy tych połączeń scaliły się i nie wykazują doraźnej cechy obiektu, do którego się odnoszą, lecz oznaczają jego stałą właściwość, np. klej szybkoschnący. W wypadku zestawienia nowo zjednany taka sytuacja jednak na pewno nie zachodzi.
Elżbieta Stopa
Jak piszemy: „brunatno-żółte larwy” czy „brunatnożółte larwy”?
Zgodnie z zasadami pisowni łącznej i rozłącznej, jeśli mamy do czynienia z przymiotnikiem złożonym z dwu członów nierównorzędnych znaczeniowo, tzn. takich, w których główne znaczenie zawarte jest w członie drugim, natomiast człon pierwszy określa bliżej to znaczenie, pisownia powinna być łączna. Jeśli natomiast dany przymiotnik złożony jest z dwóch członów równorzędnych znaczeniowo, powinien być zapisany z łącznikiem między obu członami. W wyżej wymienionym wypadku należałoby więc określić, czy larwy są koloru żółtego o odcieniu brunatnym (wtedy obowiązuje pisownia łączna: brunatnożółte larwy), czy też są na przykład żółte z brunatnymi plamami (wtedy poprawna jest pisownia z łącznikiem: brunatno-żółte larwy).
Agnieszka Gorlak
Jak piszemy „nie+wykonanie” i „nie+wykonano”: razem czy osobno?
Jak piszemy „nie+przekraczający” i „nie+przekraczalny”?
Partykułę przeczącą nie z imiesłowami przymiotnikowymi piszemy od grudnia 1997 r. łącznie, niewątpliwie poprawna jest więc forma nieprzekraczający. Ciągle jednak poprawne są również formy pisane według zasad sprzed grudnia 1997 r. Z imiesłowem w znaczeniu przymiotnikowym partykułę nie pisano wówczas łącznie, natomiast z imiesłowem w znaczeniu czasownikowym – rozdzielnie. Obecnie w tym drugim wypadku poprawna jest więc zarówno pisownia rozdzielna, np. Pozwolenie jest ważne przez okres nie przekraczający pięciu lat, jak i łączna, np. Pozwolenie jest ważne przez okres nieprzekraczający pięciu lat. Zawsze natomiast poprawna jest pisownia rozdzielna połączenia nie przekraczający w wypadku wyraźnych przeciwstawień, np. w zdaniu Pogoda byłaby idealna, gdyby nie przekraczający 55 km/godz. wiatr.
Jeśli chodzi o wyraz przekraczalny, to jest on przymiotnikiem, toteż poprawnie piszemy łącznie: nieprzekraczalny, np. Termin ten jest nieprzekraczalny. Pisownia rozdzielna byłaby poprawna tylko w zdaniu, w którym wystąpiłby wyraźnie czemuś przeciwstawiony przymiotnik przekraczalny.
Jak piszemy „trudno+zmywalny”: razem czy osobno?
Łączna pisownia tego wyrażenia to błąd często spotykany w ulotkach i reklamach. Według zasad ortografii polskiej połączenia przysłówków z przymiotnikami lub imiesłowami przymiotnikowymi pisze się rozłącznie, poprawna jest zatem forma trudno zmywalny. Pisownia łączna tego typu połączeń dopuszczalna jest tylko w sytuacji, gdy składniki takiego połączenia scaliły się i wskazują na trwałą właściwość obiektu, do którego się odnoszą. W wypadku połączenia trudno zmywalny taka sytuacja nie zachodzi.
Jak piszemy „groch nie+łuskany”: razem czy osobno?
Groch niełuskany piszemy łącznie. Wyraz łuskany jest imiesłowem przymiotnikowym biernym, a przeczenie nie z imiesłowami przymiotnikowymi pisze się łącznie. Pisownię rozdzielną nie z imiesłowem przymiotnikowym można zastosować ewentualnie w wypadku czasownikowego znaczenia takiego imiesłowu (choć i w tym znaczeniu poprawna jest pisownia łączna), ale w wyrażeniu groch niełuskany taka sytuacja nie zachodzi, gdyż wyrażenie to nazywa pewien spotykany w handlu gatunek nasion grochu, a więc stałą cechę grochu, imiesłów niełuskany występuje tu zatem w znaczeniu przymiotnikowym.
Jak zapisać wyrażenie „umowa wieczysto+księgowa”?
Poprawny zapis tego połączenia to wieczystoksięgowa. Jest to wyrażenie nierównorzędne,chodzi tu bowiem o umowę, która została zapisana w księdze wieczystej. Zgodnie z regułą [136] przymiotniki złożone z członów nierównorzędnych piszemy łącznie.
Monika Pohoryłko
Jak piszemy ,,sumy poza + bilansowe”?
W języku polskim wszystkie przedrostki (rodzime i obce), m.in. poza‑, w połączeniach z wyrazami pospolitymi pisze się łącznie. Zgodny z normą jest więc następujący zapis: sumy pozabilansowe.
Monika Lidzbarska
Jak piszemy „nowo+zorganizowany”: razem czy osobno?
Połączenie nowo+zorganizowany piszemy oddzielnie, gdyż jest ono jednym z zestawień, które składają się w pierwszym członie z przysłówka (tu: nowo), a w drugim z imiesłowu odmiennego lub przymiotnika (tu: zorganizowany). Takie zestawienia piszemy oddzielnie.
Mikołaj Ostrowski
Jak piszemy „średnio+wydajny”: razem czy osobno?
Połączenie to piszemy osobno: średnio wydajny, ponieważ według zasad pisowni polskiej wyrażenia, w których pierwszy człon jest przysłówkiem, a drugi jest imiesłowem odmiennym lub przymiotnikiem określanym przez ten przysłówek, traktuje się jako zestawienia i pisze rozdzielnie.
Aleksandra Muszarska
Jak piszemy „nowo+założony”: razem czy osobno?
Piszemy oddzielnie: nowo założony, ponieważ połączenie przysłówka i określanego przez niego imiesłowu przymiotnikowego lub przymiotnika traktujemy jako zestawienie, por. dawno odkryty, trudno dostępny, mało używany, długo oczekiwany, krótko obcięty, jasno nakrapiany.
Agnieszka Żur
Jak zapisać „złoto/medalowy”: razem, osobno czy z łącznikiem?
Wyraz ten należy zapisywać łącznie: złotomedalowy, ponieważ przymiotniki złożone, których człony nie są równorzędne znaczeniowo, lecz człon pierwszy dookreśla znaczenie członu drugiego, pisze się razem. Przymiotnik złotomedalowy, stosowany przez myśliwych oraz wędkarzy, np. złotomedalowe byki, złotomedalowe parostki, złotomedalowy rogacz, brzana złotomedalowa, ma znaczenie ‘kwalifikujący się na złoty medal’ i pochodzi od wyrażenia złoty medal, jest zatem zbudowany z członów nierównorzędnych.
Jak piszemy „sześcio/krotny”: razem czy osobno?
Przymiotnik sześciokrotny ‘powtarzający się sześć razy’, ‘taki, który osiągnął coś sześć razy’ lub ‘sześć razy większy lub mniejszy od czegoś’ piszemy łącznie, ponieważ łącznie zapisuje się przymiotniki złożone z członów nierównorzędnych, np. sześciokątny, sześcioletni, sześciomiesięczny, sześcioosobowy, sześciostrzałowy, sześciotygodniowy. W tekstach niebeletrystycznych możemy także zastosować zapis cyfrowo-literowy: 6-krotny.
Jak piszemy „nowo+zakupiony”: razem czy osobno?
Poprawny zapis to nowo zakupiony. Przysłówek nowo piszemy zawsze osobno z określanymi przez niego imiesłowami przymiotnikowymi lub przymiotnikami, np. nowo wybudowany, nowo budowany, nowo powstały, nowo powstający, ponieważ zestawienia przysłówków i określanych przez nie imiesłowów przymiotnikowych lub przymiotników zapisujemy osobno.
Adam Hraish
Jak piszemy „trudno+zbywalny”?
Poprawny zapis to: trudno zbywalny, ponieważ zestawienia przysłówków (tu: trudno) i określanych przez nie przymiotników (tu: zbywalny) lub imiesłowów przymiotnikowych zasadniczo piszemy rozdzielnie. Niektóre podobne połączenia wyrazowe ulegają leksykalizacji, czyli zaczynają być odczuwane jako pojedynczy wyraz. Piszemy np. płyta długogrająca i zestaw głośnomówiący, a także lekkostrawny lub lekko strawny (obie formy można znaleźć w słownikach ortograficznych). Wydaje się jednak, że powyższy przykład to doraźne połączenie wyrazowe, którego nie ma potrzeby pisać łącznie.
Adam Hraisch
Jak należy zapisywać przymiotnik „rzymsko+katolicki”. W Internecie jest pisownia z łącznikiem i bez łącznika.
Przymiotnik rzymskokatolicki należy zapisywać łącznie, bez łącznika. Łącznik stosuje się w przymiotnikach złożonych z członów równorzędnych, np. biało-czerwony ‘biały i czerwony’. Gdy człony przymiotnika są nierównorzędne, a pierwszy z członów określa ten drugi, jak w wypadku przymiotnika rzymskokatolicki ‘ katolicki w obrządku rzymskim’, łącznika się nie stosuje.
Marta Zielezińska
Jak piszemy „nowo+wydany”: razem czy osobno?
Poprawną formą zapisu tego połączenia jest nowo wydany. Wyrażenia, w których pierwszy człon jest przysłówkiem, a drugi jest imiesłowem odmiennym lub przymiotnikiem określanym przez ten przysłówek, traktuje się jako zestawienia i pisze rozdzielnie, np. cicho pisząca (maszyna), daleko idący (wniosek), dziko rosnący, jednakowo brzmiący.
Aleksandra Muszarska
Jak piszemy „w związku z nie+wyznaczeniem”: razem czy osobno?
Połączenie to piszemy razem, ponieważ wyznaczenie to rzeczownik pochodzący od czasownika, a partykułę nie z rzeczownikami pisze się łącznie. Oddzielnie zapisujemy tylko takie połączenia nie z rzeczownikami, które stanowią wyraźne przeciwstawienia, np. Liczy się nie wyznaczenie celu, ale jego realizacja.
Jak piszemy „pompa ssąco+tłocząca”: razem, czy osobno?
Poprawna forma zapisu tego przymiotnika złożonego to pompa ssąco-tłocząca. W przymiotniku tym używamy dywizu, czyli łącznika, ponieważ zbudowany jest on z członów równorzędnych. Pompa ta ssie oraz tłoczy.
Agnieszka Mazelewska
Jak piszemy „nowo+utworzony”: razem czy osobno?
Wyrażenie nowo utworzony należy pisać osobno, podobnie jak w wypadku innych wyrażeń, których pierwszy człon jest przysłówkiem, a drugi imiesłowem odmiennym lub przymiotnikiem określanym przez ten przysłówek, np.: wolno stojący, daleko idący. Wyrażenia te traktowane są jako zestawienia, toteż pisane są oddzielnie.
Weronika Dzierżawska
Jak należy pisać „nie+wywiązywanie się z umów”: razem czy osobno?
W wypadku użycia połączenia nie+wywiązywanie się z umów jako rzeczownika zaprzeczonego piszemy partykułę przeczącą nie razem z rzeczownikiem: niewywiązywanie się z umów, np. Niepokoi mnie niewywiązywanie się z umów. Wyjątkowo zapiszemy nie z rzeczownikiem osobno, kiedy dokonujemy przeciwstawienia: np. To nie wywiązywanie się z umów było przyczyną szybkiego awansu, ale znajomość z przełożonymi.
Martyna Hoppe
Jak należy napisać „nie+uroniona łza”: razem czy osobno?
Nie+uroniona łza piszemy razem, czyli: nieuroniona łza. Jest tak, gdyż – jak podaje Wielki słownik języka ortograficzny PWN pod red. Edwarda Polańskiego – partykułę nie jako wykładnik zaprzeczenia piszemy z imiesłowami przymiotnikowymi łącznie, niezależnie od znaczenia tego imiesłowu. Pisownia rozdzielna jest jednak dopuszczalna w wypadku, gdy imiesłów przymiotnikowy występuje w znaczeniu czasownikowym. Połączenia nieuroniona jeszcze łza, dawno nieuroniona łza moglibyśmy zatem zapisać również jako nie uroniona jeszcze łza, dawno nie uroniona łza.
Jak piszemy „staro+warszawski”?
Poprawny zapis tego połączenia to starowarszawski, zgodnie z regułą, że przymiotniki złożone z członów nierównorzędnych piszemy łącznie. Starowarszawski to przymiotnik złożony z członów nierównorzędnych, znaczy bowiem ‘związany ze starą Warszawą’.
Jak należy pisać „państwowo+prywatny”: łącznie czy z łącznikiem?
Według Wielkiego słownika ortograficznego PWN pod red. Edwarda Polańskiego przymiotnik ten należy pisać z łącznikiem, ponieważ łącznik pomiędzy członami sygnalizuje ich równorzędność: państwowo-prywatny to ‘państwowy i prywatny’, np. bank państwowo-prywatny to ‘bank częściowo państwowy, częściowo prywatny’.
Aleksandra Muszarska
Jak piszemy „nowo+położony”: razem czy osobno?
Wyrażenia, w których pierwszy człon jest przysłówkiem, a drugi jest imiesłowem odmiennym lub przymiotnikiem określanym przez ten przysłówek, traktuje się jako zestawienia i pisze rozdzielnie. Piszemy zatem osobno: nowo położony.
Mateusz Nawrocki
Jak należy pisać „nie+pobieranie”: razem czy osobno?
Partykułę nie jako wykładnik zaprzeczenia piszemy z rzeczownikami łącznie, nawet jeżeli jest to rzeczownik odczasownikowy, na przykład: niedopuszczenie, niezorganizowanie. Prawidłowo należy więc pisać niepobieranie. Rozłączną pisownię zachowujemy natomiast wówczas, gdy w zdaniu pojawia się wyraźne przeciwstawienie, np. Karane jest nie pobieranie, ale udostępnianie utworu; Przygotowanie do pobierania to jeszcze nie pobieranie.
Małgorzata Trzebiatowska
Jak piszemy „mało/wydajny”: razem czy osobno?
Poprawny jest zapis mało wydajny, ponieważ przysłówek łączący się z przymiotnikiem (a także z imiesłowem przymiotnikowym) piszemy zazwyczaj osobno. Łącznie pisze się tylko nieliczne wyrażenia, które uległy scaleniu, np. płyta długogrająca, zestaw głośnomówiący, klej szybkoschnący.
Jak piszemy „celno+dewizowy”: razem czy osobno?
Według zasad ortograficznych dotyczących pisowni przymiotników złożonych przymiotniki złożone z dwóch członów znaczeniowo równorzędnych piszemy z łącznikiem. Zatem przymiotnik celno+dewizowy ‘celny i dewizowy, dotyczący cła i dewiz’ piszemy następująco: celno-dewizowy, np. informator celno-dewizowy dla turystów, przepisy celno-dewizowe w ruchu turystycznym, deklaracja celno-dewizowa.
Jak piszemy „polsko+języczny”: łącznie czy z łącznikiem?
Przymiotniki złożone z członów nierównorzędnych znaczeniowo, tzn. takie, w których główne znaczenie zawarte jest w członie drugim, natomiast człon pierwszy określa bliżej to znaczenie, pisze się łącznie, np. zachodniopolski (= dotyczący Polski zachodniej), wielkogabarytowy (= mający wielkie gabaryty), długookresowy (= trwający przez długi okres) i właśnie polskojęzyczny (= posługujący się językiem polskim, napisany w języku polskim, zamieszkały przez ludność posługującą się językiem polskim).
Jak piszemy „parking nie+strzeżony”: razem czy osobno?
Piszemy razem: parking niestrzeżony, ponieważ partykułę nie jako wykładnik zaprzeczenia z imiesłowami przymiotnikowymi piszemy od 1997 r. łącznie niezależnie od znaczenia. Można wprawdzie nadal stosować dawną zasadę, że łączna lub rozdzielna pisownia partykuły nie z imiesłowem odmiennym zależy od jego znaczenia: przymiotnikowego lub czasownikowego, ale imiesłów niestrzeżony ma znaczenie przymiotnikowe (nazywa typ parkingu, a więc jego stałą cechę), toteż również w świetle dawnej reguły partykułę nie należało z nim pisać łącznie.
Aleksandra Muszarska
Ewa Rogowska-Cybulska
Jak piszemy „nowo+powołany”: razem czy osobno?
Piszem osobno: nowo powołany, ponieważ wyrażenia, których pierwszy człon jest przysłówkiem, a drugi jest imiesłowem odmiennym lub przymiotnikiem określanym przez ten przysłówek, traktuje się jako zestawienia i pisze rozdzielnie.
Patryk Prill
Jak piszemy „nie+przystąpienie”: razem czy osobno?
Połączenie to piszemy łącznie, ponieważ według zasad pisowni polskiej łącznie piszemy partykułę nie z rzeczownikami, w tym z rzeczownikami odczasownikowymi, do których należy przystąpienie. Wyjątkowo rozłącznie należy zapisywać partykułę nie w wyraźnych przeciwstawieniach, np. Poważne myślenie o przyszłości Polski w Unii powinno zakładać nie przystąpienie Polski do Unii, ale integrację naszego kraju ze strukturami Unii, oraz w strukturach przeczących typu: ani nie przystąpienie, ani nie wstąpienie.
Jak należy pisać „klasa mało+liczna”: razem czy osobno?
Wyrażenie klasa mało liczna należy pisać osobno, ponieważ wyrażenia złożone z przysłówka (tu: mało) i przymiotnika lub imiesłowu przymiotnikowego (tu: liczna) zasadniczo piszemy rozdzielnie. Łączna pisownia takich połączeń ma charakter wyjątkowy i może być stosowana wówczas, gdy oba człony uległy scaleniu, np. zestaw głośnomówiący, klej szybkoschnący, chory słabowidzący, płyta długogrająca, człowiek wszystkowiedzący ‘mądry’; zestawienie (klasa) mało liczna nie należy do tej grupy.
Jak poprawnie pisze się „wysoko/dochodowy”?
Poprawna forma zapisu tego słowa to: wysokodochodowy. Przymiotniki złożone z członów nierównorzędnych znaczeniowo, tzn. takie, w których główne znaczenie zawarte jest w członie drugim, natomiast człon pierwszy określa bliżej to znaczenie, pisze się łącznie, np. wysokodochodowy ‘zapewniający wysoki dochód, dochodowy w wysokim stopniu’, bladoróżowy ‘różowy o bladym natężeniu’, słonogorzki ‘gorzki z posmakiem słonym’.
Monika Matusiak
Jak piszemy „w razie nie+dotrzymania umowy”: razem czy osobno?
Połączenie niedotrzymanie piszemy w tym kontekście razem, ponieważ nie z rzeczownikami piszemy łącznie, niezależnie od tego, czy jest to wyraz zleksykalizowany (niepokój, nieszczęście, niedotrzymanie), czy też doraźnie utworzony (niekorektor, nieksiążka). Wyjątkiem od tej zasady jest sytuacja, gdy partykuła nie jest wyraźnym przeciwstawieniem; piszemy ją wówczas osobno, np. nie korektor, ale redaktor; nie dotrzymanie umowy, ale jej podpisanie.
Jak piszemy „nowo+położony”: razem czy osobno?
Człon nowo zapisujemy łącznie wówczas, gdy wchodzi on w skład rzeczowników (np. nowonabywca ‘ktoś, kto właśnie kupił coś cennego’) oraz gdy zawierający go przymiotnik złożony pochodzi od wyrażenia składającego się z przymiotnika i rzeczownika (np. noworoczny od Nowy Rok). Oddzielnie piszemy ten człon w połączeniu z imiesłowami przymiotnikowymi lub przymiotnikami, np. nowo narodzony, nowo powstający, nowo wybudowany, nowo otwarty. Poprawny jest zatem zapis: nowo położony (chodnik, dywan).
Klaudia Piotrowiak
Jak piszemy „nie+zachowany obiekt zabytkowy”: razem czy osobno?
Od 9 grudnia 1997 r. partykułę nie piszemy z imiesłowami przymiotnikowymi łącznie, niezależnie od ich znaczenia (przymiotnikowego lub czasownikowego). Łącznie zapiszemy więc również połączenie niezachowany obiekt zabytkowy. Nowa zasada dopuszcza jednak jako oboczną również rozłączną pisownię imiesłowów przymiotnikowych, ale tylko w znaczeniu czasownikowym, np. niezachowany do naszych czasów obiekt zabytkowy // nie zachowany do naszych czasów obiekt zabytkowy; niezachowany w całości obiekt zabytkowy // nie zachowany w całości obiekt zabytkowy.
Jak piszemy „nie+posługiwanie się”: razem czy osobno?
Wyrażenie nieposługiwanie się piszemy razem, ponieważ wyraz posługiwanie się jest rzeczownikiem, a według zasad ortografii polskiej partykułę nie z rzeczownikami (również odczasownikowymi) piszemy łącznie. Jednak rozdzielnie piszemy to połączenie wówczas, gdy jest ono elementem wyraźnego przeciwstawienia, np. Zarzucono mu nie posługiwanie się wulgaryzmami, lecz błędy gramatyczne; Najsłabsza strona tego tekstu to ani nie posługiwanie się ubogim słownictwem, ani nie błędy gramatyczne, lecz niespójność.
Aleksandra Muszarska
Jak piszemy „lekko+różowy”: razem czy osobno?
Wyrażenie lekko różowy piszemy osobno, ponieważ jest to połączenie przysłówka i określanego przez niego przymiotnika, a takie połączenia piszemy na ogół osobno. Łącznie piszemy tylko takie połączenia przysłówka z przymiotnikiem lub imiesłowem przymiotnikowym, które uległy scaleniu, np. (płyta) długogrająca, (zestaw) głośnomówiący; lekko różowy do nich nie należy.
Damian Szulc
Ewa Rogowska-Cybulska
Jak należy pisać „nowo+rozpoczynany”?
Wyrazy nowo rozpoczynany należy pisać oddzielnie, zgodnie z zasadą, że przysłówki (tu: nowo) wraz z określanymi przez nie przymiotnikami i imiesłowami przymiotnikowymi (tu: rozpoczynany) piszemy osobno, z wyjątkiem sytuacji, gdy takie połączenia się scaliły, np. płyta długogrająca, zestaw głośnomówiący; wyrażenie nowo rozpoczynany nie należy jednak do wyrażeń tego typu.
Jak należy pisać „nowo/przyjęci członkowie stowarzyszenia”: razem czy osobno?
Poprawna formą zapisu tego połączenia to nowo przyjęci członkowie stowarzyszenia. Wyrażenie nowo przyjęty notuje Wielki słownik ortograficzny PWN pod red. Edwarda Polańskiego z 2010 r. Pisownię tę wyjaśnia punkt 134. Zasad pisowni i interpunkcji, który nakazuje rozdzielną pisownię przysłówków (tu: nowo) z imiesłowami odmiennymi (tu: przyjęty); wyrażenie nowo przyjęty zostało podane jako jeden z przykładów ilustrujących tę regułę. Innymi przykładami potwierdzającymi tę regułę są takie wyrażenia, jak wolno stojący czy daleko idący.
Monika Matusiak
Jak pisze się „nie+uregulowanie spraw”: razem czy osobno?
Poprawnym zapisem jest nieuregulowanie spraw, czyli połączenie to piszemy razem. Wynika to z zasady, że partykułę nie jako wykładnik zaprzeczenia piszemy z rzeczownikami (również odczasownikowymi) łącznie. Rozdzielnie powinniśmy zapisać to połączenie wówczas, gdy sygnalizuje ono wyraźne przeciwieństwo, np. Interesowało ich nie uregulowanie spraw spadkowych, lecz ich zapoznanie się z testamentem.
Jak piszemy „nie+ratyfikowany”: razem czy osobno?
Połączenie to należy zapisywać łącznie: nieratyfikowany, ponieważ partykułę nie z imiesłowami przymiotnikowymi piszemy łącznie (np. niebędący, nieoceniony, nieumyty), niezależnie od ich znaczenia (przymiotnikowego lub czasownikowego). Taka zasada wprowadzona została uchwałą Rady Języka Polskiego z 9 grudnia 1997 r. Nadal dopuszczalna jest jednak pisownia rozdzielna, gdy imiesłów jest użyty w znaczeniu czasownikowym. Możemy zatem zapisać zarówno umowa dotychczas jeszcze nieratyfikowana, jak i umowa dotychczas jeszcze nie ratyfikowana, ponieważ w tym wyrażeniu użycie zaimka dotychczas i partykuły jeszcze świadczy o czasownikowym znaczeniu imiesłowu. Pisownia rozdzielna byłaby natomiast wymagana, gdyby imiesłów ratyfikowany wystąpił w kontekście wyraźnego przeciwstawienia, np. układ nie ratyfikowany, ale dopiero przygotowywany do ratyfikacji.
Jak należy pisać „nie+krzywdzenie”: razem czy osobno?
Pisownia tego połączenia zależy od kontekstu. W zdaniu Gorąco opowiadał się za niekrzywdzeniem zwierząt napiszemy je razem, zgodnie z zasadą łącznej pisowni partykuły nie z rzeczownikami (również odczasownikowymi). Jeśli jednak traktujemy to połączenie jako dwa osobne wyrazy, jak na przykład w zdaniu To nie krzywdzenie zwierząt sprawiało mu przykrość, lecz fakt, że mógł temu zapobiec, to oczywiście napiszemy je osobno.
Andrzej Karolczak
Jak piszemy „niebiesko+srebrny”: łącznie czy z łącznikiem?
Przymiotniki złożone z dwóch członów równorzędnych znaczeniowo piszemy zawsze z łącznikiem, natomiast przymiotniki złożone z członów nierównorzędnych – łącznie. Pisownia przymiotnika niebiesko/srebrny zależy zatem od tego, jaki jest stosunek dwu członów wchodzących w skład tego przymiotnika: równorzędny czy nierównorzędny. Jeśli przymiotnik ten odnosi się do czegoś, co jest częściowo niebieskie, a częściowo srebrne, piszemy niebiesko-srebrny, jeśli natomiast nazywa on niebieski odcień koloru srebrnego, piszemy niebieskosrebrny.
Jak piszemy “nie+umeblowany”: razem czy osobno?
Nie+umeblowany, w zależności od kontekstu wypowiedzi, piszemy razem lub osobno. Partykułę nie jako wykładnik zaprzeczenia piszemy z imiesłowami przymiotnikowymi łącznie, niezależnie od znaczenia, np. Nieumeblowany pokój do wynajęcia. W znaczeniu czasownikowym można jednak zastosować również pisownię rozdzielną, np. Pokój, ciągle nie umeblowany, wynajęliśmy studentom // Pokój, ciągle nieumeblowany, wynajęliśmy studentom.
Partykułę nie jako wykładnik zaprzeczenia piszemy rozdzielnie przed przymiotnikami i imiesłowami przymiotnikowymi wtedy, kiedy:
a) partykuła nie jest nie tylko zaprzeczeniem, ale też wprowadza przeciwstawienie:
nie czarne, ale białe; nie umeblowane, ale odmalowane;
b) partykuła nie, występująca między identycznymi formami, tworzy wyrażenia uogólniające lub wskazujące na niepewność co do opisywanego obiektu: Samochód stary nie stary, najważniejsze, że jeszcze na chodzie; Pokój umeblowany nie umeblowany, najważniejsze, że wyremontowany;
c) partykuła nie konfrontuje dwa stany rzeczy bądź też dwie cechy, aby wyeksponować jeden (jedną) z nich: Sytuacja jest zła, ale nie beznadziejna.
d) partykuła nie występuje po przysłówkach „bynajmniej” i „wcale” dla podkreślenia prawdziwości sądu: Urzędniczka, bynajmniej nie opryskliwa, szybko mnie obsłużyła; Wcale nie śmieszny ten żart; Pokój, bynajmniej nie umeblowany, wydawał się bardzo mały;
e) są one poprzedzone wyrażeniem „gdyby nie”: Gdyby nie szybka reakcja ratownika, dziecko by utonęło; Gdyby nie umeblowana kuchnia, nie udałoby się im wynająć mieszkania.
Jak należy pisać „lekko+słonawy”: razem czy osobno?
Wyrażenia, w których pierwszy człon jest przysłówkiem, a drugi jest imiesłowem odmiennym lub przymiotnikiem określanym przez ten przysłówek, traktuje się jako zestawienia i pisze rozdzielnie, więc poprawnym zapisem jest lekko słonawy.
Patryk Prill
Jak piszemy „budynek jedno+kondygnacyjny”: razem czy osobno?
Wyraz ten piszemy razem, ponieważ jest on przymiotnikiem złożonym z członów nierównorzędnych: jednokondygnacyjny to ‘mający jedną kondygnację’.
Jak piszemy „zakład energetyczno+mechaniczny”: razem czy z łącznikiem?
Poprawny jest zapis zakład energetyczno-mechaniczny, ponieważ przymiotniki złożone z dwóch członów równorzędnych znaczeniowo piszemy zawsze z łącznikiem. Wyznacznikiem formalnym może tu być spójnik i, który podstawiamy zamiast łącznika, np. flaga biało-czerwona (biała i czerwona), Akademia Górniczo-Hutnicza (górnicza i hutnicza), kraj przemysłowo-rolniczy (przemysłowy i rolniczy) i właśnie zakład energetyczno-mechaniczny (energetyczny i mechaniczny).
Anna Jabłonowska
Jak piszemy „dwudziesto+minutowy”: razem czy osobno? Czy można zapisać ten wyraz z użyciem cyfr?
Połączenie to piszemy razem: dwudziestominutowy, ponieważ jest to przymiotnik złożony z członów nierównorzędnych (utworzony od wyrażenia nadrzędno-podrzędnego dwadzieścia minut), a przymiotniki złożone z członów nierównorzędnych zapisujemy łącznie.
Przymiotnik ten można również zapisać z użyciem cyfr. Według zasad pisowni polskiej dopuszczalny jest zapis mieszany: 20-minutowy.
Aleksandra Muszarska
Jak piszemy „cywilno+prawny”: razem czy osobno?
Piszemy cywilnoprawny. Przymiotnik cywilnoprawny pochodzi od wyrażenia prawo cywilne, a według zasad pisowni polskiej przymiotniki złożone z członów nierównorzędnych znaczeniowo, tzn. takie, w których główne znaczenie zawarte jest w członie drugim, natomiast człon pierwszy określa bliżej to znaczenie, pisze się łącznie.
Aleksandra Muszarska
Jak piszemy „trudno+topliwy”: razem czy osobno?
Wielki słownik ortograficzny PWN pod red. Edwarda Polańskiego podaje, że wyrażenie to można zapisać na dwa sposoby: trudnotopliwy albo trudno topliwy. Zgodnie z zasadami ortografii wyrażenie, w którym pierwszy człon jest przysłówkiem, a drugi przymiotnikiem bądź imiesłowem przymiotnikowym określanym przez ten przysłówek, należy pisać oddzielnie. Postępując zgodnie z tą zasadą, powinniśmy zatem pisać: trudno topliwy. Gdy jednak wyrażenie to opisuje cechę trwałą, niezmienny atrybut jakiegoś obiektu, stosuje się pisownię łączną: trudnotopliwy.
Weronika Formela
Jak piszemy „funkcja transportowo/dokumentacyjna”: razem czy osobno?
Wyrażenie funkcja transportowo-dokumentacyjna piszemy z łącznikiem, ponieważ przymiotniki transportowa i dokumentacyjna są w tym połączeniu przymiotnikami równorzędnymi. Zamiast łącznika można tu wstawić spójnik i (funkcja transportowa i dokumentacyjna) i zabieg ten nie zmieni znaczenia całego wyrażenia.
Oliwia Zielińska
Jak należy zapisać przymiotnik „polityczno+militarny”: razem czy z łącznikiem?
Przymiotnik ten piszemy z łącznikiem: polityczno-militarny. Wynika to z faktu, iż przymiotniki złożone z dwóch członów równorzędnych znaczeniowo piszemy zawsze z łącznikiem (sojusz, konflikt lub kryzys polityczno-militarny to ‘sojusz, konflikt lub kryzys polityczny i militarny'), w przeciwieństwie do przymiotników składających się z dwóch członów, w których główne znaczenie jest zawarte w drugim członie – takie przymiotniki piszemy łącznie.
Anna Flizikowska
Jak powinno się pisać „nowo+zatrudniony”: razem czy osobno?
Połączenie nowo zatrudniony powinno się pisać osobno, ponieważ wyraz nowo jest przysłówkiem, a zatrudniony – imiesłowem przymiotnikowym biernym; zestawienia przysłówków z imiesłowami piszemy rozdzielnie.
Sonia Nastały
Jak piszemy „nie/złożenie”: razem czy osobno?
Wyraz złożenie jest rzeczownikiem odczasownikowym, pochodzącym od czasownika złożyć, a zgodnie z zasadami pisowni polskiej nie z rzeczownikami – w tym z rzeczownikami odczasownikowymi – piszemy łącznie. Zatem prawidłowy zapis tego wyrazu to niezłożenie.
Agata Stanisławska
Jak piszemy połączenie „nie+zarezerwowanie”: razem czy osobno?
Poprawną formą jest niezarezerwowanie, pisane razem. Słowo zarezerwowanie jest rzeczownikiem (odczasownikowym), a zgodnie z obowiązującymi regułami pisowni cząstkę nie z rzeczownikami piszemy łącznie.
Anna Flizikowska
Jak należy zapisywać wyraz „nie/zamówienie”: razem czy osobno?
Partykułę nie jako wykładnik zaprzeczenia piszemy z rzeczownikami łącznie. Łącznie zatem piszemy też rzeczownik niezamówienie, podobnie jak rzeczowniki niezdyscyplinowanie czy niezorganizowanie. Gdyby jednak chodziło o wyraźne przeciwstawienie (np. nie zamówienie, ale coś innego), należałoby napisać partykułę nie osobno.
Małgorzata Michałowska
Jak piszemy „niczym nie+zagłuszony śpiew ptaków”?
Jednak jeśli imiesłów przymiotnikowy występuje w znaczeniu czasownikowym, a w takim znaczeniu pojawia się on w omawianym wyrażeniu, wolno także zastosować pisownią rozdzielną: niczym nie zagłuszony śpiew ptaków. O czasownikowości znaczenia tego imiesłowu decyduje opatrzenie go dopełnieniem niczym.
Jak piszemy „nie+uzasadniony”: razem czy osobno?
Wyrażenie to piszemy razem, stosując się do zasady ortograficznej, głoszącej, że partykułę nie pisze się łącznie z przymiotnikami w stopniu równym (np. niebrzydki) i imiesłowami przymiotnikowymi (np. niezrobiony), a także z rzeczownikami (np. nieprzyjaciel) i przysłówkami utworzonymi od przymiotników (np. niedawno).]; uzasadniony jest imiesłowem przymiotnikowym. Należy jednak pamiętać, że osobno pisze się wyraźne przeciwstawienia, np. nie uzasadniony, ale zasadny.
Weronika Formela
Jak piszemy partykułę „nie” w zdaniach: „Prosimy nie+karmić mew” i „Prosimy o nie+karmienie mew”: razem czy osobno?
W pierwszym zdaniu partykułę nie piszemy osobno: Prosimy nie karmić mew, ponieważ karmić to bezokolicznik, czyli jedna z form czasownika, a nie z czasownikami piszemy oddzielnie. W drugim zdaniu nie piszemy łącznie: Prosimy o niekarmienie mew, ponieważ karmienie jest rzeczownikiem odczasownikowym (pochodzącym od czasownika karmić), a nie z rzeczownikami piszemy razem.
Jak piszemy „budynek jedno+kondygnacyjny”: razem czy osobno?
Wyraz ten piszemy razem, ponieważ jest on przymiotnikiem złożonym z członów nierównorzędnych: jednokondygnacyjny to ‘mający jedną kondygnację’.
Jak piszemy „nie/załatwienie”: razem czy osobno?
Niezałatwienie piszemy razem, ponieważ wyraz załatwienie jest rzeczownikiem, a według zasad ortografii polskiej partykułę nie z rzeczownikami piszemy łącznie. Piszemy zatem np.: W tej sytuacji można złożyć zażalenie na niezałatwienie sprawy w terminie; Gwarancja nie zawiera sankcji za niezałatwienie reklamacji w terminie. Jednak w sytuacji, gdy partykuła nie wprowadza przeciwstawienie, połączenie to piszemy rozdzielnie, np. Obietnica urzędnika to jeszcze nie załatwienie problemu; Potrzebny jest komplet rozwiązań, a nie załatwienie tylko jednej kwestii.
Jak piszemy „nie/kontrolowany”: razem czy osobno?
Słowo niekontrolowany piszemy łącznie, ponieważ kontrolowany to imiesłów przymiotnikowy, a partykułę nie z imiesłowami przymiotnikowymi piszemy łącznie. Gdy imiesłów ten występuje w zdaniu w znaczeniu czasownikowym, można też zastosować obocznie pisownię rozłączną, np. Obiekt, obecnie już nie kontrolowany, nadal działa albo Obiekt, obecnie już niekontrolowany, nadal działa.
Zapis rozłączny wymagany jest tylko w wypadku wyraźnego przeciwstawienia, np. Spółka była przez niego nie kontrolowana, lecz zarządzana; Telewizja jest przez świat polityki kontrolowalna (nie kontrolowana, ale właśnie kontrolowalna), a także w konstrukcjach, których ośrodkiem jest spójnik ani, np. ani nie kontrolowany, ani nie zarządzany.
Jak zapisać połączenie „nowo/wstępujący”: razem czy osobno?
Według zasad pisowni polskiej przysłówki, w tym przysłówek nowo (czyli ‘niedawno, dopiero co’), w połączeniu z imiesłowami przymiotnikowymi czynnymi i biernymi piszemy osobno. Jak wiadomo, wyraz wstępujący jest właśnie imiesłowem przymiotnikowym czynnym (świadczy o tym zakończenie -ący, ‑ąca, ‑ące), więc połączenie, którego dotyczy pytanie, piszemy w następujący sposób: nowo wstępujący.
Agata Jezierska
Jak należy pisać „nie/dojście”?
Wyraz dojście jest rzeczownikiem, więc zgodnie z zasadą, która głosi, że partykułę nie jako wykładnik zaprzeczenia z rzeczownikami piszemy łącznie, wyraz niedojście zapiszemy łącznie. Wyjątkiem w tym przypadku może być sytuacja, gdy partykuła nie jest nie tylko wykładnikiem zaprzeczenia, ale również wprowadza przeciwstawienie, na przykład: nie dojście, ale dążenie [do władzy] – wówczas pisownia będzie rozdzielna.
Anna Gortat
Jak piszemy „nie/podlegający”: razem czy osobno?
Podlegający jest imiesłowem przymiotnikowym czynnym. Ponieważ partykułę nie z imiesłowami przymiotnikowymi piszemy (od 1997 r.) łącznie, poprawna jest forma niepodlegający. W kontekstach, w których wyraz ten ma znaczenie czasownikowe, można jednak zastosować również pisownię rozdzielną, np. Szkolenie skierowano do rodziców dzieci nie podlegających (lub: niepodlegających) jeszcze obowiązkowi szkolnemu. Osoby nie podlegające (lub: niepodlegające) do końca tego roku nowemu ubezpieczeniu nie muszą tego zgłaszać.
Patryk Borowski
Jak należy zapisać wyraz „nie/wykonanie”: razem czy osobno?
Wyraz niewykonanie piszemy łącznie, ponieważ cząstkę nie z rzeczownikami pisze się łącznie – nawet w wypadku, gdy pochodzą one od czasownika i przejmują po nim schemat łączliwości składniowej. Pisownia rozdzielna partykuły nie z rzeczownikami pospolitymi (w tym odczasownikowymi) poprawna jest w wypadku przeciwstawienia typu Liczy się nie wykonanie, lecz pomysł.
Magdalena Bogdanowicz
Jak piszemy „cztero/letni”: razem czy z łącznikiem?
Wyraz czteroletni piszemy razem, gdyż jest to przymiotnik złożony z członów nierównorzędnych (pochodzi od wyrażenia cztery lata), a tak zbudowane przymiotniki złożone piszemy łącznie, np. wieloletni (od wiele lat), zachodniopolski (od zachodnia Polska), krótkoterminowy (od krótki termin). Można także wybrać zapis pierwszego członu cyfrą, a wówczas należy zastosować łącznik: 4-letni.
Jaka jest poprawna pisownia wyrażenia „wysoko/punktowany”?
Wyrażenia, w których pierwszy człon jest przysłówkiem (np. wysoko), zaś drugi imiesłowem odmiennym lub przymiotnikiem określanym przez ten przysłówek (np. punktowany), traktowane są jako zestawienia i pisownia ich powinna być rozdzielna: wysoko punktowany. Pisownia łączna możliwa jest jedynie wówczas, gdy dane połączenie scaliło się i odnosi się do trwałej własności obiektu (np. zestaw głośnomówiący, klej szybkoschnący).
Aleksandra Mieczkowska
Jak piszemy „wysoko/parametryzowany”: razem czy osobno?
Wyrażenie to piszemy osobno, ponieważ słowo wysoko jest przysłówkiem, a parametryzowany – imiesłowem przymiotnikowym. Takie wyrażenia piszemy osobno, np. wysoko kwalifikowany, wysoko latający. Wprawdzie niektóre z takich połączeń scaliły się i są zapisywane łącznie, np. zestaw głośnomówiący, płyta długogrająca, ale wysoko parametryzowany nie należy do tej grupy.
Anna Mościńska
Czy łączna pisownia rzeczownika „wczesnonowożytny (okres)” jest poprawna?
Wyraz wczesnonowożytny to przymiotnik złożony połączony interfiksem ‑o-, w którym człon pierwszy jest określeniem członu drugiego (jaki nowożytny? – wczesny). Przymiotniki złożone z członów nierównorzędnych znaczeniowo, tzn. takich, w których główne znaczenie zawarte jest w członie drugim, natomiast człon pierwszy określa bliżej to znaczenie, piszemy łącznie.
Justyna Jans
Jak pisać zestawienie „wąż(-)kusiciel”: z łącznikiem czy bez łącznika?
Takie zestawienie należy pisać bez łącznika, ponieważ drugi człon tego zestawienia, czyli rzeczownik kusiciel, pełni funkcję określenia członu pierwszego, czyli rzeczownika wąż (wąż kusiciel to ‘wąż, który kusi’), tak jak np. artysta grafik, lekarz chirurg.
Joanna Fijas
Jak zapisać połączenie „świeżo/zoperowana” twarz?
Wyrażenia, w których pierwszy człon jest przysłówkiem, a drugi jest imiesłowem odmiennym lub przymiotnikiem określanym przez ten przysłówek, piszemy rozdzielnie, gdyż są to zestawienia. W tym wypadku mamy do czynienia z połączeniem przysłówka świeżo oraz imiesłowu przymiotnikowego zoperowana, zatem poprawny zapis tego zestawienia to świeżo zoperowana twarz.
Paulina Pitek
Czy pisownia „system sześcio-komorowy” z łącznikiem jest poprawna?
Poprawną formą zapisu tego przymiotnika jest (system) sześciokomorowy, gdyż jest to przymiotnik złożony z członów nierównorzędnych znaczeniowo, tzn. taki, w którym główne znaczenie zawarte jest w członie drugim, a człon pierwszy je dookreśla, przymiotnik (system) sześciokomorowy znaczy bowiem ‘(system) o sześciu komorach’.
Magdalena Szczepińska
Jak powinno się zapisywać „wysoko/węglowa stal”?
Poprawny zapis to: wysokowęglowa stal. Przymiotnik ten zapisujemy łącznie, ponieważ jest on zbudowany z członów nierównorzędnych: stal wysokowęglowa to ‘stal o wysokiej zawartości węgla’ (nie ‘wysoka i węglowa’).
Aleksandra Chajewska
Czy zapis „wpływ czynników przed- i po-zbiorczych” jest poprawny?
Łącznik stosuje się w wyrażeniach, w których występuje dwukrotnie przymiotnik złożony, różniący się tylko pierwszym członem, np. mało- i średniorolny, krótko- i długoterminowy. Podobnie należy postępować w wypadku podobnych par przymiotników od wyrażeń przymiotnikowych. Poprawny jest tu zatem zapis: wpływ czynników przed- i pozbiorczych.
Magda Paśko
Jak zapisywać „oddelegowany do pracy za/granicą”: razem czy osobno?
Wyrażenie to zapisujemy osobno: za granicą, ponieważ nie jest ono w tym połączeniu składniowym narzędnikiem rzeczownika zagranica (jak w zdaniu Zachwycam się zagranicą), lecz wyrażeniem przyimkowym (odpowiadającym na pytanie gdzie?).
Anna Mościńska
Należy pisać „ponadkrajowy” czy „ponad krajowy”?
Poprawną formą zapisu tego wyrazu jest ponadkrajowy. Przymiotnik ten piszemy łącznie, ponieważ współtworzy go przedrostek słowotwórczy ponad, przejęty z wyrażenia przyimkowego ponad krajem, od którego pochodzi ten wyraz (ponadkrajowy = ‘taki, który jest ponad krajem’), a wszystkie przedrostki polskiego i obcego pochodzenia piszemy łącznie.
Justyna Jans
Jak należy zapisać wyraz „nisko/wartościowy”: razem czy osobno?
Przymiotniki złożone z członów nierównorzędnych znaczeniowo, tzn. takie, w których główne znaczenie zawarte jest w członie drugim, natomiast człon pierwszy określa bliżej to znaczenie, pisze się łącznie, np. jasnoniebieski (= niebieski o jasnym odcieniu), niskowartościowy (= o niskiej wartości).
Łukasz Kolenda
Jaka jest poprawna pisownia wyrażenia „nie/zaleganie”?
Podane wyrażenie jest rzeczownikiem, zaś nie z rzeczownikami pisze się według Zasad pisowni łącznie (niezaleganie, nienasycenie, nieprzychodzenie itd.). Wyjątki – jak podaje za Zasadami pisowni sekretarz Rady Języka Polskiego – stanową jedynie dwie sytuacje:
a) jeśli rzeczownik zaprzeczony pisany jest pisany wielką literą, to – aby uniknąć wielkich liter w środku wyrazu – stosuje się łącznik (nie-Polak);
b) jeśli nie, pomimo sąsiedztwa z rzeczownikiem, logicznie odnosi się w zdaniu do czasownika, to powinno się zachować pisownię rozłączną (Nie zaleganie przed telewizorem, ale wspólne spacerowanie powinno spajać więzy rodzinne).
Aleksandra Mieczkowska
Jak napisać „nie/gojąca się rana”?
Poprawny zapis to niegojąca się rana. Partykułę nie jako wykładnik zaprzeczenia piszemy z imiesłowami przymiotnikowymi (czynnymi i biernymi) łącznie, niezależnie od tego, czy użyte są w znaczeniu przymiotnikowym czy czasownikowym. Jednak w wypadku, gdy znaczenie imiesłowu zaprzeczonego ma charakter czasownikowy, można również zastosować pisownię rozdzielną, np. nie gojąca się od wielu dni rana.
Łukasz Kolenda
Czy pisownia „mega zamieszanie” jest poprawna?
Nie, poprawna jest tylko pisownia megazamieszanie, ponieważ w języku polskim przedrostki, również te obcego pochodzenia, piszemy łącznie z wyrazami, które poprzedzają, np. supercena, hiperinflacja, pradziadek.
Czy zapis „organ architektoniczno-budowlany” jest poprawny?
Tak, zapis ten jest poprawny. Wskazane są tu dwie różne dziedziny: architektura i budownictwo, a przymiotniki złożone o członach równorzędnych zapisujemy z łącznikiem, np. biało-czerwony, polsko-czeski, górsko-wyżynny.
Anna Mościńska
Jak poprawnie należy pisać: „przebywać za granicą” czy „przebywać zagranicą”?
Formą poprawną jest przebywać za granicą. Informują o tym następujące konteksty zamieszczone w słowniku poprawnej polszczyzny: Stosunki z zagranicą (ale: Być za granicą; mieszkać za granicą; jechać za granicę; przesyłka za granicę, nie: do zagranicy).
Agnieszka Tańska
Jak zapisać wyraz/wyrazy „nie/wpisanie” w zdaniu „Błąd polegał na nie/wpisaniu danych”?
Według zasad pisowni polskiej partykułę nie z rzeczownikami, również odczasownikowymi, piszemy łącznie, poprawnie należy więc zapisać: Błąd polegał na niewpisaniu danych.
Gabriela Lustyk
Który zapis jest poprawny: „nie uzależniony” czy „nieuzależniony”?
Formą poprawną jest niemal zawsze nieuzależniony, ponieważ partykułę nie z imiesłowami przymiotnikowymi (czynnymi i biernymi) piszemy od 9 rudnia 1997 r. łącznie. Nowa pisownia dopuszcza jednak jako oboczną rozdzielną pisownię nie z imiesłowami w znaczeniu czasownikowym, np. Jan, nie uzależniony jeszcze od komputera, potrafi się cieszyć długimi spacerami (ale w zdaniu tym poprawna jest też pisownia nieuzależniony). Zawsze natomiast stosuje się pisownię rozdzielną w wyraźnych przeciwstawieniach, np. nie uzależniony, ale trochę zależny, a także w konstrukcjach, których ośrodkiem jest spójnik ani lub ni, np. ani nie uzależniony, ani nie niezależny.
Jak należy zapisywać epitet „z daleka celnego Apolla”?
W tłumaczeniach dzieł Homera często znajdujemy ten epitet pisany łącznie: zdalekacelnego Apolla. Jednak zgodnie z zasadą pisowni podaną w Wielkim słowniku ortograficznym PWN: „wyrażenia, w których pierwszy człon jest przysłówkiem, a drugi jest imiesłowem odmiennym lub przymiotnikiem określanym przez ten przysłówek, traktuje się jako zestawienia i pisze rozdzielnie”, powinno się to wyrażenie zapisywać osobno: z daleka celnego Apolla.
Jak piszemy „wysoko/wartościowy”: razem czy osobno?
Słownik języka polskiego PWN notuje przymiotnik wysokowartościowy wraz z definicją; ‘mający dużą wartość lub bogaty w wartościowe składniki’. Słowo to pisane jest w tym słowniku łącznie.
Według Zasad pisowni wyrażenia, w których pierwszy człon jest przysłówkiem, a drugi – imiesłowem odmiennym lub przymiotnikiem określanym przez ten przysłówek, traktuje się jako zestawienia i pisze rozdzielnie np. wysoko kwalifikowany. Powyższe zestawienia trzeba jednak odróżniać od przymiotników złożonych z członów nierównorzędnych znaczeniowo, w których podstawowe znaczenie zawiera się w słowie drugim, a człon pierwszy określa bliżej to znaczenie. Przymiotniki takie pisze się łącznie, np. właśnie wysokowartościowy ‘o wysokiej wartości’.
Oktawia Czechowska
Czy pisownia „teoretyczno-prawny” (z łącznikiem) jest poprawna?
Pisownia ta nie jest poprawna, ponieważ w przypadku przymiotników złożonych dwuczłonowych, gdy człony te są nierównorzędne znaczeniowo, zapisujemy je łącznie (np. błękitnoniebieski, grekokatolicki). Ponieważ przymiotnik, o którym mowa w pytaniu, składa się właśnie z członów nierównorzędnych, znaczy bowiem ‘związany z teorią prawa’, obowiązuje pisownia teoretycznoprawny.
Magdalena Staknis
Jak piszemy poprawnie: „ptako-pajacyk” czy „ptakopajacyk”?
Ptakopajacyk to rzeczownik złożony utworzony interfiksem ‑o‑, należy go więc pisać łącznie, jak rzeczowniki marszobieg, meblościanka, mrówkolew czy osłomuł.
Pisownię tego typu struktur znajdziemy jednak tylko w części słownikowej wydawnictw ortograficznych, nie została ona natomiast jasno uregulowana w treści zasad ortograficznych.
Zasady pisowni zajmują się bowiem zestawieniami. Zestawienia mogą być pisane łącznie lub rozdzielnie w zależności od tego, czy człony danego złożenia są równorzędne, czy nierównorzędne – por. Zasady pisowni i interpunkcji polskiej reguła nr 25 i reguła nr 51 (http://sjp.pwn.pl/zasady/Zasady-pisowni-i-interpunkcji;713485.html). Jeżeli człony złożenia są równorzędne, to znaczy oznaczają równoważne cechy lub funkcje osoby lub przedmiotu, to piszemy je z łącznikiem: kupno-sprzedaż, pralka-suszarka, ława-stół (przykłady pochodzą z internetowych Zasad pisowni i interpunkcji PWN). Jeżeli jednakże człon drugi zestawienia pełni funkcję określenia członu pierwszego, to wówczas zestawienia mają pisownię rozłączną: artysta malarz, lekarz chirurg, ryba piła – w tego typu złożeniach człony mają stosunek nierównorzędny artysta malarz to artysta będący przede wszystkim malarzem, lekarz chirurg to lekarz ze specjalnością chirurgiczną. Jak zauważa profesor Mirosław Bańsko w swoich poradach dotyczących pisowni zestawień (Poradnia językowa PWN), „zasady pisowni polskiej zmuszają nas niekiedy do subtelnych i niestety subiektywnych rozróżnień” na przykład w sprawie, czy urządzenie, które pierze i suszy jest jednocześnie pralką i suszarką (pralka-suszarka) czy też bardziej pralką, a suszarka to tylko jej dodatkowa funkcja (pralkosuszarka).
Profesor Mirosław Bańko zauważa, że zapis z łącznikiem -o- „zwalnia nas z obowiązku odmieniania pierwszego członu, ale sprawia, że budowa wyrazu staje się mniej wyraźna” (Poradnia językowa PWN), zaś pisownia z dywizem wymaga jednoczesnej odmiany obydwu członów nazwy, co zdaje się być zarówno niewygodne, jak i skomplikowane, „a przy tym bezafiksalne zestawienie członów sprawia wrażenie, jakby chodziło o przedmiot wykonany doraźnie. Chcąc uniknąć tych niedogodności i jednocześnie nie łamać zasad ortografii, sięgamy po zapis łączny, z interfiksem, który narzuca interpretację desygnatu, nie zawsze pożądaną (…) Być może tego rodzaju dylematy – a nie tylko nieznajomość ortografii – sprawia, że w tekstach pojawiają się zapisy skądinąd funkcjonalne, choć niezgodne z zasadami” (Poradnia językowa PWN).
Profesor stwierdza także w tym samym źródle, iż „na szczęście (podkr. J. Kuchta) pewien wyłom w pisowni rzeczowników złożonych już nastąpił. Wbrew przywoływanej zasadzie już kilkadziesiąt lat temu upowszechniły się złożenia o członach znaczeniowo równorzędnych, a mimo to pisane łącznie, z interfiksem, np. chłoporobotnik, meblościanka, marszobieg. Językoznawcy, po okresie upominania się o zapis chłop-robotnik, mebel-ścianka, marsz-bieg, pogodzili się z pisownią łączną”. W innym miejscu jednakże profesor pisze: „Dotychczasowe zmiany w polskiej pisowni nie napawają jednak optymizmem, gdyż zamiast wprowadzać więcej swobody, sprowadzały się do zastępowania jednych zapisów innymi” (Poradnia językowa PWN).
Jak wynika z wyżej przytoczonych zasad ortografii, wyraz, o którym mowa w pytaniu, możemy zapisać z dywizem (ptak-pajacyk) lub zamiast dywizu użyć spójki -o- (ptakopajacyk), nie można jednak użyć jednocześnie dywizu i spójki -o-.
Jacek Kuchta
Czy łączna pisownia „pieprz grubomielony” jest poprawna?
Zasada dotycząca pisowni połączeń przysłówków i imiesłowów przymiotnikowych, do których należy połączenie grubo mielony, jest prosta: piszemy je rozdzielnie. Wyjątkowo, jeśli człony takiego połączenia scaliły się, tj. „nie wykazują już doraźnej cechy obiektu, do którego się odnoszą, lecz – niekiedy ze zmianą znaczenia – stanowią o jego trwałej właściwości”, pisane są łącznie, np. płyta długogrająca, zestaw głośnomówiący, chory słabowidzący. Wyrażenie pieprz grubo mielony chyba jednak nie należy do tej grupy, choć w pewnym sensie – jako nazwa jednego z gatunków pieprzu – stanowi o jego trwałej właściwości.
Łączna pisownia takich wyrazów z pierwszym członem grubo‑, jak gruboskórny, gruboziarnisty, grubokościsty, grubodzioby, grubokroplisty itp., zarejestrowanych w Wielkim słowniku ortograficznym PWN, wynika natomiast z innej zasady ortograficznej. Nie są to bowiem połączenia przysłówka i imiesłowu przymiotnikowego lub przymiotnika, lecz przymiotniki złożone, utworzone od połączeń rzeczownika i przymiotnika: gruboskórny ‘o grubej skórze’, gruboziarnisty ‘mający grube ziarna’, grubokościsty ‘o grubych kościach’, grubodzioby ‘o grubym dziobie’, grubokroplisty ‘charakteryzujący się grubymi kroplami’.
Jak piszemy: „historyczno-prawny” czy historycznoprawny”?
Przymiotniki złożone z dwóch członów równorzędnych znaczeniowo piszemy zawsze z łącznikiem. Jak czytamy w Zasadach pisowni i interpunkcji polskiej PWN, „wyznacznikiem formalnym może tu być spójnik i, który podstawiamy zamiast łącznika”, na przykład flaga biało-czerwona, czyli biała i czerwona, Akademia Górniczo-Hutnicza, czyli górnicza i hutnicza, kraj przemysłowo-rolniczy, czyli przemysłowy i rolniczy (patrz http://sjp.pwn.pl/zasady/Pisownia-przymiotnikow-zlozonych-typu-I-bialo-czerwony-I;629540.html). Przymiotniki zaś złożone z członów nierównorzędnych znaczeniowo, tzn. takie, w których główne znaczenie zawarte jest w członie drugim, natomiast człon pierwszy określa bliżej to znaczenie, pisze się łącznie, np. rzymskokatolicki = katolicki w obrządku rzymskim (patrz http://sjp.pwn.pl/zasady/Pisownia-przymiotnikow-zlozonych-typu-jasnoniebieski-rolniczoprzemyslowy-dwuipolletni-przeszloroczny-szaroniebieskosrebrzysty;629465.html).
Myślę, że – powołując się na wyżej wymienione zasady ortograficzne – podany w pytaniu przymiotnik można zapisać zarówno łącznie, jak i z dywizem, w zależności od tego, co dokładnie chcielibyśmy wyrazić: historycznoprawny to ‘dotyczący historii prawa’, a historyczno-prawny – ‘dotyczący prawa i historii’.
Jacek Kuchta
Jak zapisywać określenie „nawozy długodziałające”, razem czy osobno?
Zgodnie z zasadą podaną w Wielkim słowniku ortograficznym PWN: „wyrażenia, w których pierwszy człon jest przysłówkiem, a drugi jest imiesłowem odmiennym lub przymiotnikiem określanym przez ten przysłówek, traktuje się jako zestawienia i pisze rozdzielnie”, podane wyrażenie powinniśmy zapisywać osobno: nawozy długo działające.
Magdalena Staknis
Czy zapis „przykłady z kraju i z zagranicy” jest poprawny?
Jakub Orzeszek
Który zapis jest poprawny: wysoko wykwalifikowany czy wysokowykwalifikowany?
Zapis poprawny to wysoko wykwalifikowany, ponieważ połączenia przysłówków z imiesłowami przymiotnikowymi piszemy oddzielnie – z wyjątkiem wyrażeń, które się scaliły (np. płyta długogrająca, zestaw głośnomówiący), ale wysoko wykwalifikowanych do nich nie należy.
Magdalena Behounkowa
Piszemy „wewnątrzuszny” czy „wewnątrz uszny”?
Poprawną formą jest wewnątrzuszny, ponieważ przymiotnik ten pochodzi od wyrażenia przyimkowego wewnątrz ucha (np. wewnątrzuszny aparat słuchowy to ‘aparat słuchowy umieszczony wewnątrz ucha’), w związku z czym człon wewnątrz‑ pełni w nim funkcję przedrostka, a w języku polskim wszystkie przedrostki pisze się łącznie z wyrazami pospolitymi.
Daria Lewicka
Jak należy zapisać „nie” w wyrażeniu „przyczyna nie/przekazywania wpłat”: razem czy osobno?
Należy pisać przyczyna nieprzekazywania wpłat, ponieważ przekazywanie to rzeczownik odczasownikowy, a według reguł pisowni polskiej partykułę nie z rzeczownikami piszemy łącznie.
Dominika Potocka
Jak należy zapisywać nazwę „mikro/przedsiębiorstwo”: razem czy z łącznikiem?
W języku polskim wszystkie przedrostki rodzime i obce w połączeniu z wyrazami pospolitymi piszemy łącznie. Poprawny zapis to zatem mikroprzedsiębiorstwo.
Weronika Pochylska
Jak zapisać przymiotnik „czasowo/jakościowy”: osobno czy z łącznikiem?
Przymiotnik czasowo-jakościowy należy pisać z łącznikiem, ponieważ jest on złożony z członów równorzędnych znaczeniowo. Jak wynika z przykładów znalezionych w Internecie, kompromis czasowo-jakościowy to ‘kompromis dotyczący relacji czasu i jakości’ (nie zaś ‘kompromis dotyczący jakości czasu’), efekty czasowo-jakościowe to ‘efekty dotyczące czasu i jakości’ (nie zaś ‘efekty dotyczące jakości czasu’), a parametry czasowo-jakościowe to parametry dotyczące czasu i jakości’ (nie zaś ‘parametry dotyczące jakości czasu’).
Czy pisownia „ciemnoblond” jest poprawna?
Tak, wyraz ten zapisujemy łącznie, ponieważ o pisowni przymiotników złożonych – również tych nieodmiennych – decyduje to, jak są zbudowane: z członów równorzędnych czy nierównorzędnych. W tym wypadku blond jest członem nadrzędnym, a ciemno‑ podrzędnym, dopełniającym znaczenie drugiego członu, a cały wyraz nazywa jeden kolor o ciemnym odcieniu.
Weronika Pochylska
Czy pisownia „zasilacz wysoko-częstotliwościowy” jest poprawna?
Zgodnie z zasadą, że przymiotniki złożone z członów nierównorzędnych znaczeniowo pisze się łącznie, poprawną pisownią jest zasilacz wysokoczęstotliwościowy (ponieważ przymiotnik ten znaczy ‘dotyczący wysokich częstotliwości’).
Magda Paśko
Piszemy „wewnątrz wydziałowy” czy „wewnątrzwydziałowy”?
Poprawny zapis tego przymiotnika to wewnątrzwydziałowy, znaczy on bowiem ‘znajdujący się wewnątrz wydziału, dotyczący spraw wewnątrz wydziału’, a zatem pochodzi od wyrażenia przyimkowego wewnątrz wydziału. Przymiotniki pochodzące od wyrażeń przyimkowych zapisujemy łącznie, ponieważ motywujący je przyimek, wchodząc w skład nowego wyrazu, staje się w nim przedrostkiem, a w języku polskim wszystkie przedrostki pisze się łącznie z wyrazami pospolitymi, por. międzywydziałowy, ponadwydziałowy, pozawydziałowy, przywydziałowy.
Jak piszemy wyrażenie „tupu/tupu”: z łącznikiem, z przecinkiem czy po prostu osobno (bez żadnego znaku)?
Wyrażenie tupu-tupu piszemy z łącznikiem, ponieważ jest to para wyrazów podobnie brzmiących występujących zawsze razem, mających charakter zestawień równorzędnych, jak łapu-capu, gadu-gadu, szuru-buru, stuku-puku.
Justyna Michalska
Czy zapis „partnerstwo publiczno-prywatne” jest poprawny?
Tak, ponieważ łącznik występujący pomiędzy członami tego przymiotnika złożonego sygnalizuje ich równorzędność. Partnerstwo, o którym mowa, jest w niektórych swych aspektach publiczne, w innych zaś prywatne, obie domeny jednak występują równocześnie.
Jakub Orzeszek
Czy poprawna jest pisownia „niestanowiący”?
Jak piszemy „brunatno/czerwony”: łącznie czy z dywizem?
Pisownia tego przymiotnika zależy od jego znaczenia i budowy, mianowicie od tego, jaki charakter mają człony, z których jest on zbudowany: równorzędny czy nierównorzędny. Jeśli mamy problem ze stwierdzeniem, czy wymienione człony są równorzędne, w celu rozstrzygnięcia tego problemu należy sprawdzić, czy można między nimi wstawić spójnik i, np. słownik polsko-angielski ‘słownik polski i angielski’, ale słownik staroangielski ‘słownik starej wersji języka angielskiego’.
Jeśli oba wyrazy tworzące ten przymiotnik są równorzędne znaczeniowo, czyli chodzi o coś, co jest brunatne i czerwone (częściowo brunatne, a częściowo czerwone), to złożenie to zapiszemy przy użyciu łącznika: brunatno-czerwony.
Człony te jednak mogą mieć również charakter nierównorzędny, ponieważ brunatny to ‘ciemnobrązowy z odcieniem szarawym lub czerwonawym’. Jeśli użyjemy tego przymiotnika w znaczeniu ‘czerwony z odcieniem brunatnym’, poprawny będzie zapis łączny: brunatnoczerwony.
Paulina Pitek
Jak należy pisać „procedury wysoko/specjalistyczne” (razem czy osobno)?
Wielki słownik ortograficzny PWN z zasadami pisowni i interpunkcji zawiera hasło wysokospecjalistyczny, co przesądza sprawę łącznej pisowni tego przymiotnika.
Hasło to odsyła ponadto do reguły [136], według której „Przymiotniki złożone z członów nierównorzędnych znaczeniowo, tzn. takie, w których główne znaczenie zawarte jest w członie drugim, natomiast człon pierwszy określa bliżej to znaczenie, pisze się łącznie”. W internetowym słowniku języka polskiego znajdziemy pod hasłem wysokospecjalistyczny objaśnienie ‘związany z wysokim stopniem specjalizacji’, które potwierdza, że wysokospecjalistyczny to przymiotnik złożony z członów nierównorzędnych (człon specjalizacja jest nadrzędny, a człon wysoki – podrzędny). Również Jan Grzenia, opowiadając się 12 VII 2010 r. w internetowej poradni językowej PWN za łączną pisownią tego wyrażenia, definiuje je jako ‘specjalistyczny w wysokim stopniu’, a więc opisuje jako przymiotnik złożony z członów nierównorzędnych (człon specjalistyczny jest nadrzędny, a człon wysoki – podrzędny).
Jak należy zapisywać partykułę „ci”: z łącznikiem czy rozdzielnie? Np. „wstał ci” czy „wstał-ci”?
Marlena Lipińska
Jak piszemy „socjologiczno/literacki”: razem czy osobno?
Jest to uzależnione od znaczenia tego przymiotnika. Jeżeli odnosi się on do socjologii literatury (dziedzina wiedzy poświęcona badaniu zjawisk społecznej genezy twórczości i zasad jej odbioru w systemie komunikacji społecznej), poprawny zapis to: socjologicznoliteracki, ponieważ motywujące ten przymiotnik wyrazy są względem siebie nierównorzędne. Jeżeli natomiast dotyczy on zarówno socjologii, jak i literatury, zapisujemy go z łącznikiem: socjologiczno-literacki, gdyż wchodzące w jego skład przymiotniki są względem siebie równorzędne.
Marta Godlewska
Czy zapis „prawno-państwowy” jest poprawny?
Zapis ten jest niepoprawny, ponieważ w wypadku użycia łącznika ten przymiotnik złożony musiałby dotyczyć prawa i państwa w takim samym stopniu (łącznik stosuje się przy zapisie przymiotników złożonych z członów równorzędnych). Ponieważ przymiotnik ten znaczy ‘dotyczący norm prawnych regulujących ustrój państwa’ (Doroszewski), poprawną formą jest prawnopaństwowy (pisownię łączną stosuje się przy zapisywaniu przymiotników złożonych z członów nierównorzędnych).
Marta Godlewska
Czy istnieje wyraz „pośniadanowy”?
Słowniki języka polskiego nie odnotowują wyrazu pośniadanowy, słowo to nie występuje także w uzusie, a w szczególności nie jest używane w środowisku internetowym, co można sprawdzić w Narodowym Korpusie Języka Polskiego, a także za pomocą wyszukiwarek internetowych.
Słownik języka polskiego pod red. J. Karłowicza, A. Kryńskiego i W. Niedźwiedzkiego z początku XX w. rejestruje natomiast słowo pośniadaniowy ‘następujący po śniadaniu, po śniadaniu będący’, z następującymi przykładami użycia: Pora pośniadaniowa; Na pośniadaniowy deser pojemy chałwy, tak na ząb; Ucinamy sobie pogawędkę pośniadaniową.
Słowo to występuje także dość często w Internecie, o czym świadczy ilość wyników uzyskanych po wpisaniu do wyszukiwarki Google zapytania odnośnie do wyrazu pośniadaniowy (ok. 2230).
Piotr Wojnarowski
Czy zapis „myśl obronno-ekonomiczna” jest poprawny?
Poprawny zapis przymiotników złożonych uzależniony jest od znaczenia. Jeżeli w tym wypadku myśl dotyczy w równym stopniu obrony i ekonomii, jest to myśl obronno-ekonomiczna.
Marta Godlewska
Czy zapis „ustawa karno-skarbowa” jest poprawny?
Poprawna, notowana przez słowniki postać przymiotnika, którego dotyczy pytanie, jest inna: karnoskarbowy. Przymiotnik ten utworzono od zestawienia (kodeks) karny skarbowy – w polskim systemie prawnym zachowania podatników polegające na naruszaniu norm prawa podatkowego są penalizowane przepisami ustawy z dnia 10 września 1999 r. pn. Kodeks karny skarbowy (Dz. U. z 2013 r. poz. 186, z późn. zm.). W wyrażeniu kodeks karny skarbowy człony karny i skarbowy nie są równorzędne, co oddajemy za pomocą pisowni łącznej (bez łącznika).
Zapis ustawa karno-skarbowa należałoby rozumieć jako ‘karna i zarazem skarbowa’, co oznaczałby, że materia karna i skarbowa są w niej poruszane równomiernie. W rzeczywistości ustawa karnoskarbowa penalizuje czyny polegające na naruszaniu zakazów i nakazów prawa finansowego, czyli zajmuje się kwestiami związanymi z prawem karnym w odniesieniu do kwestii skarbowych.
Piotr Wojnarowski
Czy poprawnie zapisano łącznie wyraz „zagranicą” w zdaniu „Potwierdzają uznanie dla profesora Tadeusza Zielińskiego, które i zagranicą znajdują odbicie w różnych publikacjach”?
W podanym zdaniu łączny zapis słowa zagranicą jest błędny. W Słowniku wyrazów kłopotliwych Mirosław Bańko podaje, że zagranica to ‘obce kraje’, natomiast za granicą oznacza ‘w obcym kraju’, ‘za linią graniczną’. Przy rozróżnieniu pisowni pomóc może również zadawanie pytań pomocniczych: co? – zagranica, gdzie? – za granicą. W związku z powyższym w przedstawionym zdaniu należy użyć formy za granicą.
Agnieszka Felczak
Czy pisownia „dźwig-żuraw” jest poprawna?
Pisownia z łącznikiem jest w tym przypadku nieuzasadniona. Przy tego typu zestawieniach należy zastosować pisownię rozdzielną, gdyż drugi człon jest dookreśleniem pierwszego. Ich stosunek do siebie jest nierównorzędny. Żuraw to rodzaj dźwigu, zatem poprawny jest zapis bez łącznika: dźwig żuraw.
Marta Godlewska
Czy pisownia przymiotnika „anglo-amerykański krąg kulturowy” (z łącznikiem) jest poprawna?
Tak, zapis z łącznikiem jest poprawny. Według zasady pisowni przymiotników złożonych, które składają się z członów równorzędnych, krąg kulturowy jest w równym stopniu angielski i amerykański, czyli anglo-amerykański.
Marta Godlewska
Który zapis jest poprawny: „zespół pocysterski” czy „po cysterski”?
Poprawny jest zapis zespół pocysterski, ponieważ przedrostki z wyrazami pospolitymi pisze się w języku polskim łącznie. Dotyczy to również wyrazów utworzonych od wyrażeń przyimkowych, do których należy przymiotnik pocysterski (od po cystersach), por. pobernardyński (od po bernardynach), podbramkowy (od pod bramką), ponadplanowy (od ponad plan).
Magdalena Behounkowa
Czy pisownia z kreseczką wyrażenia „płyta gipsowo-klejowa” jest poprawna?
Tak, ponieważ są to człony równorzędne, gdyż płyta gipsowo-klejowa to płyta złożona z gipsu i kleju, czyli gipsowa i klejowa jednocześnie, por. też mieszanka gipsowo-klejowa, szpachlówka gipsowo-klejowa. Przymiotniki złożone z członów równorzędnych piszemy z łącznikiem, por. flaga biało-czerwona (biała i czerwona), Akademia Górniczo-Hutnicza (górnicza i hutnicza).
Joanna Fijas
Jak zapisywać konstrukcję „ogólno/teoretyczny”?
Poprawny zapis to: ogólnoteoretyczny. W wypadku pisowni tego wyrazu należy powołać się na regułę dotyczącą pisowni przymiotników złożonych: człony nierównorzędne znaczeniowo, czyli takie, w których główne znaczenie zawiera drugi człon, a człon pierwszy określa bliżej to znaczenie, piszemy łącznie. Mówiąc prościej, najważniejsza informacja zakodowana jest w drugiej części tej konstrukcji (teoretyczny), natomiast pierwsza część (ogólno‑) ma charakter uzupełniający. Ta sama reguła dotyczy pisowni przymiotników typu bladoróżowy czy rzymskokatolicki.
Paulina Pitek
Czy pisownia „nieodesłanie” jest poprawna?
Tak, ponieważ chodzi o gerundia, czyli rzeczowniki odsłowne (inaczej odczasownikowe), które z przeczeniem nie zapisuje się łącznie. Rozdzielna pisownia nie odesłanie jest poprawna tylko w wypadku przeciwstawienia odesłania innej nazwie czynności, np. Radziliśmy mu nie odesłanie przesyłki, lecz oddanie jej bratu nadawcy lub Radziliśmy mu zachowanie kopii, a nie odesłanie jej do sprzedającego.
Magdalena Behounkowa
Jak piszemy „nie/dostarczona energia”?
Piszemy niedostarczona energia, ponieważ partykułę nie z imiesłowami przymiotnikowymi piszemy łącznie. Dopuszczalna jest też pisownia rozdzielna tego połączenia, ale tylko w wypadku, gdy imiesłów ma znaczenie czasownikowe, np. energia nie dostarczona na czas.
Magdalena Behounkowa
Jak poprawnie piszemy: „klejofuga” czy „klejo-fuga”?
Piszemy klejofuga. Mamy tu do czynienia ze złożeniem rzeczownikowym utworzonym od dwóch rzeczowników, tj. klej + fuga, za pomocą interfiksu -o- (cząstka słowotwórcza łącząca podstawy słowotwórcze w wyrazach pochodnych tworzonych na bazie dwóch lub więcej podstaw słowotwórczych). Rzeczowniki złożone z wyrazów pospolitych zawierające interfiks zawsze piszemy łącznie. Łącznik stosujemy tylko w rzeczownikach złożonych pochodzących od nazw własnych, np. Polako-Szwed.
Magdalena Behounkowa
Czy pisownia „żołnierz jeniec” jest poprawna?
Tak, jest to zapis poprawny, ponieważ tego typu zestawienia mają pisownię rozdzielną. Człon drugi pełni tu funkcję określenia członu pierwszego, jak np. inżynier górnik ‘inżynier ze specjalnością górniczą’.
Dominika Kaleta
Czy rozdzielna pisownia „późno średniowieczny” (np. „miecz”) jest poprawna?
Nie jest to pisownia poprawna. Wyraz późnośredniowieczny ‘pochodzący z późnego średniowiecza’ jest przymiotnikiem złożonym, który został utworzony od wyrażenia o strukturze nadrzędno-podrzędnej (późne średniowiecze), a przymiotniki złożone o takim pochodzeniu zapisujemy łącznie, por. późnobarokowy ‘dotyczący późnego baroku’, późnopopołudniowy ‘dotyczący późnego popołudnia’, późnojesienny ‘dotyczący późnej jesieni’. Osobno piszemy natomiast połączenia przysłówków i przymiotników lub imiesłowów przymiotnikowych, np. późno dojrzewający, późno plonujący, późno otwarty.
Karolina Osowska
Czy pisownia „południowo-wschodni kraniec Polski” z łącznikiem jest poprawna?
Tak, jest to pisownia poprawna. Przymiotniki złożone z dwóch członów równorzędnych znaczeniowo piszemy zawsze z łącznikiem, np. biało-czerwony, przemysłowo-rolniczy i właśnie południowo-wschodni.
Monika Matusiak
Czy rozdzielna pisownia „nowo zamieszkały” jest poprawna?
Tak, jest to pisownia poprawna, ponieważ jest to zestawienie przysłówka z przymiotnikiem, a takie zestawienia – poza nielicznymi wyjątkami, do których podane połącznie nie należy – należy zapisać osobno.
Aleksandra Liszewska
Jak powinno się pisać: „nieprawnik” czy „nie-prawnik” ?
Poprawną formą jest nieprawnik, słowo prawnik jest bowiem rzeczownikiem, a partykułę nie z rzeczownikami piszemy zawsze łącznie (nie tylko w połączeniach stałych typu nieprzyjaciel, również w połączeniach doraźnych, do których należy nieprawnik). Wyjątkiem jest pisownia partykuły nie z rzeczownikami będącymi nazwami własnymi, które zapisujemy z łącznikiem, np. nie-Polak, nie-Europejczycy.
Monika Matusiak
Jak piszemy: „niby-deistyczny” czy „nibydeistyczny”?
Przyrostki quasi- i niby- stanowią wyjątki w pisowni przedrostków i pisze się je, używając dywizu, zatem poprawny jest zapis niby-deistyczny.
Aleksandra Liszewska
Czy pisownia „lodówko-zamrażarka” jest poprawna?
Nie jest to zapis poprawny, ponieważ jest to rzeczownik złożony utworzony za pomocą interfiksu (złożenie właściwe), a takie rzeczowniki złożone zawsze piszemy łącznie, zarówno w wypadku złożeń nierównorzędnych, jak żywopłot i czworokąt, jak i równorzędnych, jak chłodziarkozamrażarka i wiertarkofrezarka.
Dominika Kaleta
Jak piszemy: „albobyś” czy „albo byś” (np. w zdaniu: „Poszedłbyś do niej albobyś do niej zadzwonił”)?
Zgodnie z zasadami ortografii polszczyzny cząstka -by występująca po spójnikach zawsze powinna być zapisywana z nimi łącznie. Albobyś zapisujemy zatem łącznie, tak jak żebyś i abyś.
Karolina Osowska
Jak się pisze „bez/kosztowy”: razem czy osobno?
Wyraz bezkosztowy powinno się pisać razem, gdyż taka jest zasada zapisywania wyrazów utworzonych od wyrażeń przyimkowych (bezkosztowy < bez kosztów).
Joanna Albecka
Która pisownia jest poprawna: „Piła-Koszyce” czy „Piła Koszyce”?
Koszyce to dzielnica Piły. Zgodnie z zasadami pisowni polskiej „jeżeli nazwa miejscowa składa się z dwu lub więcej członów rzeczownikowych, które wspólnie identyfikują jednostkę administracyjną lub/i geograficzną, a więc miejscowość lub jej część”, w jej zapisie stosujemy łącznik (dywiz). Piszmy zatem: w dzielnicy Piła-Koszyce, a nie Piła Koszyce, podobnie jak: w dzielnicy Gdańsk-Wrzeszcz, a nie Gdańsk Wrzeszcz.
Barbara Zapolnik
Jak należy zapisać przymiotnik „gra zero/jedynkowa”: łącznie czy z łącznikiem?
Poprawny zapis powyższego słowa zawiera łącznik: zero-jedynkowy. Zasadę tę wprowadzono stosunkowo niedawno, gdyż we wcześniejszych wydaniach słowników języka polskiego występowała pisownia zerojedynkowy.
Joanna Albecka
Jak należy zapisać „wysoko/rozwinięty”: razem czy osobno?
Wyrazy te powinny być zapisywane osobno, gdyż tak właśnie zapisujemy połączenia przysłówków i imiesłowów przymiotnikowych. Wyjątkami są niektóre utrwalone połączenia, do których wyrażenie wysoko rozwinięty nie należy.
Joanna Albecka
Która pisownia jest poprawna: „średnioduże gospodarstwo” czy „średnio duże gospodarstwo”?
Przysłówki z przymiotnikami piszemy oddzielnie, wyjątkiem są jedynie konstrukcje utarte, zleksykalizowane. Należy przyjąć, że jeśli na liście haseł jakiegoś dużego słownika ortograficznego nie ma hasła o postaci średnio + dany przymiotnik, to zapis takiego połączenia powinien być rozdzielny. Piszemy zatem: średnio duże gospodarstwo.
Joanna Albecka
Proszę o podanie poprawnej pisowni przymiotnika „quasi/dokumentalny”; powinna być łączna czy z kreseczką?
Poprawna pisownia powinna zawierać łącznik, który stosuje się w wyrazach zwierających ten przedrostek oraz przedrostek niby-, np. niby-artysta, quasi-nauka. Wyjątkiem są terminy przyrodnicze, które powinno pisać się łącznie, np. nibynóżki.
Joanna Albecka
Jak piszemy wyraz „niezorientowany”: razem czy osobno?
Poprawna pisownia to niezorientowany. Zorientowany to imiesłów przymiotnikowy bierny czasownika zorientować (się). Obecnie w języku polskim partykułę nie z imiesłowami przymiotnikowymi piszemy razem.
Renata Seliga
Czy połączenie „w sprawie nie/wyrażenia zgody” piszemy razem, czy osobno?
Poprawna pisownia tego połączenia to: w sprawie niewyrażenia zgody. Słowo wyrażenie jest rzeczownikiem, a w języku polskim nie z rzeczownikami piszemy razem.
Renata Seliga
Czy pisownia „nie wydanie pozwolenia” jest poprawna?
Powyższa pisownia jest niepoprawna. Cząstkę nie z rzeczownikami, również rzeczownikami odczasownikowymi, piszemy łącznie, powinniśmy zatem pisać: niewydanie pozwolenia.
Joanna Albecka
Jak należy napisać wyrażenie „widownia nie/oczekująca tego”: razem czy osobno?
Powyższe wyrażenie powinno zostać napisane razem (nieoczekująca), gdyż partykułę nie jako wykładnik zaprzeczenia piszemy z imiesłowami przymiotnikowymi łącznie.
Joanna Albecka
Która pisownia jest poprawna: „nie-muzyk”, „nie muzyk” czy „niemuzyk”?
Zasady pisowni nie z rzeczownikami są jednakowe zarówno dla wyrazów zleksykalizowanych, jak i dla połączeń doraźnie utworzonych, takich jak niemuzyk. Należy jednak pamiętać, że gdy partykuła nie wprowadza wyraźne przeciwstawienie, powinno się ją pisać osobno, tak jak w przykładzie „nie muzyk, lecz pisarz”.
Joanna Albecka
Czy pisownia „cztero-gramowy” jest poprawna?
Wyraz ten należy zapisać bez łącznika (czterogramowy), jest to bowiem przymiotnik utworzony od połączenia członów nierównorzędnych (cztery gramy). Można też zastosować zapis z cyfrą i łącznikiem, tj. 4-gramowy.
Joanna Albecka
Czy pisownia „comiesięczny” jest poprawna?
Powyższa pisownia jest jak najbardziej poprawna, gdyż model słowotwórczy, według którego zostały utworzone przymiotniki takie jak codzienny, conocny lub właśnie comiesięczny (pochodzące od wyrażeń przyimkowych co dzień, co noc, co miesiąc) jest bardzo wyrazisty.
Joanna Albecka
Jak się pisze „bez/kosztowy”: razem czy osobno?
Wyraz bezkosztowy powinno się pisać razem, gdyż taka jest zasada zapisywania wyrazów utworzonych od wyrażeń przyimkowych (bezkosztowy < bez kosztów).
Joanna Albecka
Piszemy „wolnostojący” czy „wolno stojący”?
Odpowiedź na to pytanie jest złożona. Według słowników ortograficznych połączenia przysłówka i imiesłowu przymiotnikowego są pisane rozdzielnie, choć jednocześnie podają one informacje na temat przykładów tego typu wyrażeń, które złączyły się i traktowane są jako wyrazy pisane łącznie. Profesor Mirsoław Bańko wypowiedział się na ten temat, pisząc, że „zmianie pisowni towarzyszy zmiana znaczenia. Nie zawsze jest ona tak wyrazista jak w przytoczonych przykładach, niemniej jednak widać, czym mógłby się różnić okap wolno wiszący od okapu wolnowiszącego. Ten pierwszy oznaczałby rzecz doraźnie powieszoną w opisany sposób, ten drugi – rzecz przeznaczoną do takiego zawieszenia. To samo dotyczy wanny wolno stojącej w przeciwieństwie do wolnostojącej.” Gramatycznie poprawną jest pisownia wolno stojący, ale wyrażenia takie jak wolnostojący również znajdują swoje zastosowanie w języku polskim.
Daniel Jurkiewicz
Czy pisownia „wanilio-podobny” jest poprawna?
Słowo waniliopodobny piszemy bez dywizu, a więc pisownia wanilio-podobny jest niepoprawna. Przymiotnik ten określa rzecz, która jest podobna do wanilii (w smaku? zapachu? kolorze?), mamy tu zatem do czynienia z wyrazem złożonym z dwóch wyrazów nierównorzędnych, a przymiotniki złożone z członów nierównorzędnych piszemy łącznie. Zgodnie z tą samą zasadą łącznie piszemy słowo prawdopodobny.
Barbara Zapolnik
Czy pisownia „psiogłowy” jest poprawna?
Pisownia przymiotnika psio-głowy nie jest poprawna, ponieważ człony, które tworzą ten wyraz, nie są wobec siebie równorzędne, jak np. w wyrazie czerwony-biały ‘biały i czerwony’. W przypadku, kiedy jeden człon przymiotnika złożonego opisuje drugi, wyraz ten zapisujemy łącznie: psiogłowy ‘z głową psa’.
Grażyna Milewicz
Jak piszemy „nowo/uruchomiony”: razem, osobno czy z łącznikiem?
Wyrazy nowo uruchomiony należy zapisać oddzielnie. Wyrażenie to zalicza się do tzw. zestawień, w których pierwszy człon jest przysłówkiem, a drugi imiesłowem odmiennym lub przymiotnikiem określanym przez ten przysłówek. Odpowiednia reguła mówi, że takie połączenia zapisuje się oddzielnie.
Grażyna Milewicz
Która pisownia jest poprawna: „konwencja antyprzemocowa” czy „konwencja anty-przemocowa”?
Poprawną pisownią jest konwencja antyprzemocowa. W języku polskim wszystkie przedrostki piszemy łącznie z wyrazami pospolitymi, do których należy słowo przemocowy.
Daniel Jurkiewicz
Jaka jest poprawna pisownia wyrazu „cało/postaciowy”?
„Słownik 100 tysięcy potrzebnych słów” pod redakcją profesora Jerzego Bralczyka rejestruje przymiotnik całopostaciowy i podaje następującą definicję tego wyrazu: ‘o pomniku, rzeźbie: przedstawiający całą postać’. Wydany przez PWN „Słownik pisowni łącznej i rozdzielnej” zawiera hasło cało- o treści: „obejmujący całość tego, co wskazuje człon drugi; człon pisany łącznie”. Wyraz całopostaciowy należy pisać razem, gdyż jest on przymiotnikiem utworzonym od rzeczownika i określającego go przymiotnika (cała postać). Oba człony nie są znaczeniowo równorzędne, dlatego przymiotnik ten piszemy bez łącznika.
Bartłomiej Pawłowski
Czy pisownia „poza pakietowy” jest poprawna?
Wyraz ten powinien być pisany łącznie, zgodnie z zasadą łącznej pisowni przymiotników pochodzących od wyrażeń przyimkowych. Piszemy pozaziemski, pozamiejski, pozagrobowy, a więc i pozapakietowy ‘taki, który jest dostępny poza pakietem’.
Mateusz Kotowicz
Jak należy zapisywać przymiotnik „po/weekendowy”?
Przymiotnik ten należy zapisywać łącznie, a więc: poweekendowy. Słowo weekend nie zostało spolszczone ortograficznie, lecz jeśli chodzi o gramatykę, to odmieniamy je i tworzymy od niego wyrazy pochodne według standardowych reguł języka polskiego (tak samo piszemy słowo coweekendowy).
Konrad Kempiński
Jak piszemy wyrażenie „szybko/zbywalny”: razem czy osobno?
Nie ma potrzeby łączenia tych wyrazów. Połączenia przysłówków i przymiotników pisze się łącznie tylko wtedy, gdy uległy scaleniu (tak jak w przypadku zestawu głośnomówiącego). Wyrażenie to nie jest na tyle powszechne, żeby było odczuwane jako pojedynczy wyraz, zatem piszemy je osobno.
Mateusz Kotowicz
Jak zapisać wyraz „nowo/wybudowany”: razem czy osobno?
Piszemy nowo wybudowany, ponieważ połączenie przysłówka z przymiotnikiem lub imiesłowem przymiotnikowym pisze się osobno.
Michał Sobczak
Jak piszemy przymiotnik „poza/bibliotekarski”: razem, osobno czy z łącznikiem?
W języku polskim wszystkie przedrostki (rodzime i obce), m.in. poza, pisze się łącznie z wyrazami pospolitymi, dlatego też przymiotnik pozabibliotekarski piszemy łącznie.
Justyna Kubrak
Jak na świadectwie szkolnym zapisać nazwę „mini/piłka siatkowa”: razem, osobno czy z łącznikiem?
Zgodnie z zasadami ortografii cząstkę mini- należy pisać łącznie z wyrazem po niej występującym. Choć na stronach wielu szkół można natknąć się na pisownię mini piłka siatkowa i mini-piłka siatkowa, to poprawną formą jest forma zgodna z normą wzorcową, czyli minipiłka siatkowa.
Martyna Skowron
Czy pisownia „staro-walijski“ jest poprawna?
Pisownia staro-walijski nie jest poprawna, ponieważ według zasad polskiej pisowni przymiotniki złożone, w których główne znaczenie jest zawarte w drugim członie, a człon pierwszy tylko bliżej określa znaczenie całości, pisane są łącznie. Poprawną formą jest zatem starowalijski.
Marta Maj
Jak piszemy wyraz „po/konkursowy”: razem czy osobno?
Wyraz pokonkursowy pisze się razem, ponieważ jest to przymiotnik (jaki? – pokonkursowy), utworzony od wyrażenia przyimkowego po konkursie.
Michał Sobczak
Jak piszemy „krem pielęgnacyjno/ochronny”: razem, osobno czy z łącznikiem?
Wyrażenie krem pielęgnacyjno-ochronny zapisujemy z łącznikiem, ponieważ jest to przymiotnik złożony z dwóch członów równorzędnych znaczeniowo (pielęgnacyjny i ochronny).
Konrad Kempiński
Która pisownia jest poprawna: „nowo posadzone drzewa” czy „nowoposadzone drzewa”?
Piszemy: nowo posadzone drzewa. Jeżeli mamy do czynienia z połączeniem, w którym pierwszy wyraz jest przysłówkiem, a drugi imiesłowem odmiennym, to takie wyrażenia zapisujemy rozłącznie.
Katarzyna Kuźniar
Czy pisownia „mini-maraton” jest poprawna?
Nie, nie jest to pisownia poprawna. Cząstka mini jako pierwszy element rzeczowników złożonych, który wprowadza znaczenie ‘mały, niepozorny, niewielki, drobny, nikły, krótki, niedługi’, pisana jest z tymi rzeczownikami łącznie. Poprawna jest zatem pisownia minimaraton. Inne warianty zapisu – z pisownią rozdzielną lub z łącznikiem – są zgodnie z regułą ortograficzną błędne.
Natalia Grochulska
Piszemy „dieto-zależny” czy „dietozależny”?
Poprawna pisownia tego wyrazu to dietozależny. W przypadku przymiotników dwuczłonowych, w których oba człony są znaczeniowo nierównorzędne (jeden człon dookreśla drugi, tu: zależny od diety), zapis jest łączny.
Katarzyna Kuźniar
Która pisownia jest poprawna: „mało formatowy” czy „małoformatowy” (np. o zdjęciu)?
Poprawna jest pisownia małoformatowy, ponieważ postawą tego przymiotnika złożonego jest połączenie przymiotnika mały z rzeczownikiem format (zdjęcie małoformatowe to ‘zdjęcie małego formatu’), por. też małomiasteczkowy (od małe miasteczko), małoletni (od mało lat).
Natalia Grochulska
Który zapis jest poprawny: „trudnodostępny” czy „trudno dostępny”?
Poprawny jest zapis trudno dostępny.
Trudno dostępny to połączenie przysłówka i przymiotnika. Według zasad ortografii polskiej, zawartych m.in. w „Słowniku ortograficznym języka polskiego” (wyd. PWN, Warszawa 2002, s. 114), połączenia składające się z przysłówka i przymiotnika lub przysłówka i imiesłowu przymiotnikowego mają pisownię rozdzielną, np. ciężko strawny, dziko rosnący, lekko zapalny, nowo odkryty, trudno dostępny.
Kamila Czachorowska
Jaka jest poprawna pisownia wyrażenia „super/sołtys”: łączna czy rozdzielna?
W języku polskim wszystkie przedrostki piszemy łącznie, również przedrostki obcego pochodzenia, takie jak arcy‑, mega‑ czy hiper‑. Super‑ jest w podanym wyrażeniu przedrostkiem, toteż jego poprawna pisownia to supersołtys.
Anna Zdziebłowska
Jaka jest poprawna pisownia przymiotnika „piaskowo/mulisty”?
Przymiotnik ten nazywa zapewne cechę czegoś, co jest częściowo (trochę) piaskowe, a częściowo (trochę) muliste, jest to zatem przymiotnik złożony z członów równorzędnych, a tak zbudowane przymiotniki należy pisać z łącznikiem. Poprawna jest więc pisownia piaskowo-mulisty – tak jak biało-czerwony czy mazowiecko-śląski.
Dorota Góreczna
Który zapis jest poprawny: „nie przystosowanie” czy „nieprzystosowanie”?
Wyraz przystosowanie jest rzeczownikiem, a partykułę nie z rzeczownikami piszemy razem (por. nieład, nieprzyjaciel), poprawny jest więc zapis nieprzystosowanie. Tak piszemy ten wyraz na przykład w zdaniu Martwi mnie jego nieprzystosowanie.
Pisownia rozdzielna partykuły nie i rzeczownika przystosowanie byłaby jednak poprawna w sytuacji, gdyby w danym zdaniu przeciwstawiano przystosowanie jakiemuś innemu, wyraźnie wskazanemu stanowi lub jakiejś innej czynności, np. Miałam na myśli nie przystosowanie starego obiektu, lecz budowę nowego.
Dorota Góreczna
Piszemy „krótko czasowy” czy „krótkoczasowy”?
Poprawna jest druga z podanych wersji, ponieważ przymiotnik krótkoczasowy znaczy ‘taki, który istnieje krótki czas’, jest to zatem przymiotnik złożony utworzony od członów nierównorzędnych krótki i czas (w wyrażeniu krótki czas rzeczownik czas jest członem nadrzędnym, a przymiotnik krótki – członem podrzędnym), a tak zbudowane przymiotniki pisze się łącznie, por. krótkookresowy ‘działający przez krótki okres’, małolitrażowy ‘mający mały litraż’, wielkopowierzchniowy ‘mający wielką powierzchnię’, długoręki ‘mający długie ręce’.
Osobno piszemy natomiast przysłówek krótko, który występuje na przykład w konstrukcjach typu krótko trwający (jak długo trwający? – krótko), krótko pracujący (jak długo pracujący? – krótko), krótko znany (jak długo znany? – krótko), krótko obcięty (jak długo obcięty? – krótko).
Dorota Góreczna
Jak zapisać wyraz „trzydziestodwurzędowy”?
Poprawna jest oczywiście pisownia słowna przytoczona w treści pytania, czyli trzydziestodwurzędowy, jest to bowiem przymiotnik złożony utworzony od członów nierównorzędnych (trzydzieści dwa rzędy).
Człon odliczebnikowy można również zastąpić cyframi arabskimi: 32-rzędowy.
Dorota Góreczna
Który zapis jest poprawny: „nie otrzymanie” czy „nieotrzymanie”?
Partykułę nie z rzeczownikami pisze się łącznie. Dotyczy to wszystkich rzeczowników, niezależnie od ich pochodzenia, piszemy zatem niedotrzymanie, np. niedotrzymanie terminu – tak jak niepalenie papierosów, nieuświadomienie pacjentów czy nieprzestrzeganie reguł.
Istnieją jednak wyjątki od tej reguły:
1) Partykułę nie z rzeczownikiem otrzymanie piszemy osobno, gdy występuje ona między identycznymi formami i wskazuje na niepewność piszącego co do opisywanego obiektu, np.:
Otrzymanie nie otrzymanie, oto jest pytanie.
2) Partykułę nie z rzeczownikiem otrzymanie piszemy oddzielnie, gdy nie jest ona tylko zaprzeczeniem, ale wprowadza też przeciwstawienie, np.:
Interesowało go nie otrzymanie paczki, lecz jej pochodzenie.
Marcin Wojciechowski
Który zapis jest poprawny: moto giełda, moto-giełda czy motogiełda?
Prawidłowa forma tego wyrazu to motogiełda. Poprawny jest zapis bez łącznika, gdyż wyrażenie motogiełda należy do rzeczowników złożonych, a zgodnie z zasadami polskiej pisowni rzeczowniki złożone zapisujemy łącznie, np. wielościan, żywopłot, meblościanka.
Wyraz motogiełda jest złożeniem utworzonym od rzeczownika giełda, który został przeniesiony do nowego wyrazu w całości, oraz od przymiotnika motoryzacyjna, który został skrócony do formy moto-. W ten sam sposób utworzono też m.in. rzeczowniki ekokosmetyki (kosmetyki ekologiczne) i fotokopia (kopia fotograficzna).
Zuzanna Wysocka
Jak należy pisać: „skójka grubo skorupowa” czy „skójka gruboskorupowa”?
Należy pisać skójka gruboskorupowa, ponieważ wyrażenie to odnosi się do skójki (małża) o grubej skorupie. Wyraz gruboskorupowa jest zatem przymiotnikiem utworzonym od wyrażenia gruba skorupa, składającego się z członów nierównorzędnych znaczeniowo (jak przymiotniki grubokościsty ‘o grubych kościach’, gruboskórny ‘o grubej skórze’, gruboziarnisty ‘o grubych ziarnach’), a nie połączeniem przysłówka grubo z określanym przez niego przymiotnikiem lub przysłówkiem (jak grubo ciosany czy grubo strugany).
Zuzanna Wysocka
Ewa Rogowska-Cybulska
Jak zapisać termin terapia alergenowo/swoista (razem czy osobno)?
Powyższy termin określa terapię przeciwko jednemu, konkretnemu, inaczej swoistemu (tzn. „właściwemu sobie”) alergenowi, czyli terapię dotyczącą swoistego alergenu.
Pisownię przymiotników złożonych pochodzących od grup przymiotnikowo-rzeczownikowych określa zasada pisowni, mówiąca, że: „przymiotniki złożone z członów nierównorzędnych znaczeniowo, tzn. takie, w których główne znaczenie zawarte jest w członie drugim, natomiast człon pierwszy określa bliżej to znaczenie, pisze się łącznie”. Przykładem tego typu przymiotników jest przymiotnik historycznoliteracki ‘dotyczący historii literatury’ (w odróżnieniu od historyczno-literacki ‘dotyczący historii i literatury’). Na zasadę tę Słownik ortograficzny PWN powołuje się również wówczas, gdy kolejność członów w przymiotniku złożonym jest odwrotna, tzn. znaczenie główne zawarte jest w członie pierwszym, np. prawnofinansowy ‘dotyczący prawa finansowego’, prawnokonstytucyjny ‘dotyczący prawa konstytucyjnego’, prawnokarny ‘dotyczący prawa karnego’.
Zatem poprawny zapis wyrażenia, którego dotyczy pytanie, to zapis terapia alergenowoswoista.
Paulina Biczkowska
Pisownia wyrazu technokultura
Technokultura to słowo odzwierciedlające relacje pomiędzy sferą kultury a nowoczesnymi technologiami, takimi jak np. Internet. Wyraz ten używany jest nie tylko w sensie abstrakcyjnym, ale także jako nazwa kierunku studiów czy tytuł czasopisma. Neologizm ten został zapożyczony z języka angielskiego i z powodzeniem funkcjonuje na gruncie języka polskiego. P. Zawojski w swoim artykule pt. „Muzea bez ścian w dobie rewolucji cyfrowej” mówi o „technokulturowej rewolucji wywołanej ekspansją nowych technologii cyfrowych”. Terminu technokultura użyto także w tytule i treści artykułu Z. Miłoszewskiego w magazynie „Newsweek” (2008, nr 6, s. 88-93), traktującym m.in. o wpływie Internetu na powstawanie nowych zjawisk w kulturze.
Z punktu widzenia słowotwórstwa wyraz technokultura jest złożeniem, utworzonym od rzeczownika kultura, który wszedł do nowego wyrazu w całości, oraz od rzeczownika technologia (lub przymiotnika technologiczny), którego temat został skrócony o segment ‑logia. Według tego samego modelu zostały utworzone m.in. takie wyrazy notowane przez „Wielki słownik ortograficzny” PWN, jak ekoenergia ‘energia ekologiczna’, biopreparat ‘preparat biologiczny’, fotoamator ‘amator fotografii’. Wyrazy tego typu pisane są w języku polskim łącznie, podobnie jak wyrazy typu technologia czy kilometr, których pierwszy człon nie jest wyrazem samodzielnym. Również złożenie technokultura należy zatem pisać łącznie.
Łączną pisownię wyrazu technokultura podaje też „Praktyczny słownik współczesnej polszczyzny” pod red. H. Zgółkowej.
Ewa Stoppa
Czy w wyrażeniu bohater-narrator powinien być łącznik?
Wyrażenie bohater narrator można zapisać na dwa sposoby – z dywizem i bez niego, o czym mówią przepisy 25. i 51. Zasad pisowni zamieszczonych w Wielkim słowniku ortograficznym PWN (Wydawnictwo Naukowe PWN 2010). Z łącznikiem piszemy zestawienia rzeczownikowe o członach równorzędnych, które oznaczają równoważne cechy lub funkcje osoby lub przedmiotu (przepis nr 25), bez dywizu natomiast zestawienia, w których człon drugi zestawienia pełni funkcję określenia członu pierwszego (przepis nr 51).
Oba zapisy są więc poprawne, jednakże jest między nimi drobna różnica znaczeniowa. Bohater narrator jest jak inżynier górnik – brak dywizu sugeruje, że jest to jakiś specjalny rodzaj bohatera. Bohater-narrator zaś jest niczym fryzjerka-kosmetyczka – dywiz wskazuje, że nazwa odnosi się do kogoś, kto jest w tej samej mierze bohaterem, co narratorem.
Aby zdecydować, który zapis będzie w danym przypadku bardziej odpowiedni, trzeba odnieść się do poetyki konkretnego tekstu, w którym występuje taka postać.
Jacek Kuchta
Jak zapisać wyraz generał/sztab/doktor?
Wyraz generał/sztab/doktor jest historyzmem, oznaczającym tytuł w armii rosyjskiej
w latach 1756-1868 (Enciklopedicheskiy slovar medicinskih terminov, Moskva 1982-1984). Od 1810 r. generał/sztab/doktor kierował służbą medyczną w armii czynnej. Do języka polskiego wyraz ten wszedł jako zapożyczenie z języka rosyjskiego i był używany w znaczeniu ‘lekarz główny sztabu’ (m.in. na terenie zaboru rosyjskiego).
Jest on rejestrowany przez Słownik języka polskiego pod red. Jana Karłowicza, Adama Kryńskiego i Władysława Niedźwiedzkiego (Warszawa 1900-1927) w formie gienerałsztablekarz (t. 1, s. 823). Jako przykład użycia słownik podaje następujące zdanie: Na czele służby zdrowia stał gienerałsztablekarz Górski. Wspomniany słownik rejestruje również zbliżony znaczeniowo wyraz gienerałsztabchirurg (w znaczeniu: ‘główny chirurg sztabu’).
Można zatem stwierdzić, iż wyraz generałsztabdoktor – analogicznie do przytoczonych wyżej przykładów – w języku polskim należy zapisywać łącznie. Wyraz ten został utworzony od trzech słów: generał – w znaczeniu ‘generalny, naczelny’, sztab – w znaczeniu ‘sztabowy’ oraz doktor.
Warto podkreślić, iż w prasie tamtego okresu (m.in. w Kurierze Warszawskim z lat 1839 i 1854) pojawia się zróżnicowana pisownia wspomnianego wyrazu (zarówno łączna, rozdzielna, jak i z łącznikiem). Natomiast w języku rosyjskim poprawna jest forma zapisywana z łącznikami (генерал-штаб-доктор).
Marcin Trendowicz
Która forma jest poprawna: auto-części czy auto części?
Poprawna forma zapisu tego wyrazu to autoczęści. Forma pisana łącznie, bez łącznika, jest poprawna, ponieważ wyraz autoczęści należy do rzeczowników złożonych, a złożenia rzeczownikowe piszemy w języku polskim razem (jak np. lodołamacz). Wyraz autoczęści, który oznacza części samochodowe, zbudowany jest z dwóch wyrazów: auto (wyraz podrzędny) oraz części (wyraz nadrzędny). Problem interpretacyjny sprawia jedynie cząstka o, występująca w środku wyrazu, którą możemy traktować dwojako: jako interfiks, jako część wyrazu auto. Nie ma to jednak wpływu na pisownię wyrazu autoczęści.
Dorota Kopczyńska
Która pisownia jest poprawna: nie uruchomienie grantów czy nieuruchomienie grantów?
Cząstkę nie- z rzeczownikami pisze się łącznie, nawet gdy rzeczownik pochodzi od czasownika (rzeczownik odczasownikowy) i dziedziczy po nim schemat łączliwości składniowej. Należy pamiętać o tym, że wyrazy zakończone na -anie, -enie, -cie, choć pochodzą od czasowników, są rzeczownikami — dlatego partykułę nie piszemy z nimi łącznie, np.: niekochanie, nieużywanie, niepicie. Zatem poprawny jest zapis nieuruchomienie grantów.
Istnieje jednak kilka wyjątków od tej reguły:
a ) nie z rzeczownikami piszemy oddzielnie, gdy partykuła nie jest nie tylko zaprzeczeniem, ale też wprowadza przeciwstawienie, jak np.:
Zainteresowało ich nie uruchomienie grantów, lecz ich wysokość.
b) partykułę nie piszemy osobno, gdy występuje między identycznymi formami i wskazuje na niepewność mówiącego/piszącego co do opisywanego obiektu, np.:
Uruchomienie nie uruchomienie, a on jest zadowolony.
c) nie piszemy oddzielnie, gdy rzeczowniki użyte są w funkcji orzeczników, takich jak: nie sztuka, nie grzech, nie wstyd, nie strach, nie szkoda, nie sposób, np. Nie wstyd ci tak postępować? Rzeczownik uruchomienie nie występuje w takiej funkcji.
Agnieszka Piętka
Czy w wyrażeniu dziewczyna robot (dziewczyna-robot) powinien być łącznik?
Według Zasad pisowni i interpunkcji zamieszonych w Wielkim słowniku ortograficznym PWN pod redakcją prof. Edwarda Polańskiego wyrażenia tego typu piszemy bez łącznika.
W tym wypadku człon drugi pełni funkcje określenia członu pierwszego: dziewczyna robot to dziewczyna, która jest robotem. Stosunek tych członów względem siebie jest znaczeniowo nierównorzędny, podobnie jak w wypadku wyrażeń dziewczyna wampir lub dziewczyna inżynier.
Z łącznikiem piszemy zestawienia rzeczownikowe o członach równorzędnych, czyli takich, które oznaczają równoważne cechy lub funkcje osoby lub przedmiotu, np. fryzjerka‑kosmetyczka to osoba wykonująca równocześnie oba te zawody. Łącznika używamy także w rzeczownikach złożonych z dwóch różnych członów znaczeniowo nierównorzędnych, ale tylko wówczas, gdy kolejność tych członów zostaje przestawiona, np. cud-dziewczyna. Do przedstawienia tego dochodzi zazwyczaj pod wpływem języka angielskiego.
Łukasz Bieszke
Czy nazwa „Muzeum Zachodnio-Kaszubskie” nie jest błędna?
Muzeum w Bytowie nosi nazwę Muzeum Zachodnio-Kaszubskie. Mamy poczucie, że nazwa jest błędna i powinna brzmieć: Zachodniokaszubskie. Będę wdzięczny za opinię w tej mierze.
Rzeczywiście, poprawny zapis nazwy, której dotyczy pytanie, powinien mieć postać Muzeum Zachodniokaszubskie.
Pisownia przymiotników złożonych (łączna lub z dywizem) zależy w polskiej ortografii od budowy słowotwórczej tych przymiotników, mianowicie od tego, czy są one złożone z członów znaczeniowo równorzędnych, czy z członów znaczeniowo nierównorzędnych. Muzeum, o którym mowa, interesuje się zachodnimi Kaszubami, nie zaś zachodem i Kaszubami (lub Zachodem i Kaszubami), a zatem przymiotnik zawarty w jego nazwie składa się z członów nierównorzędnych (kaszubski jest członem nadrzędnym, a zachodnio- – podrzędnym). Pisowni takich przymiotników dotyczy następująca reguła: „Przymiotniki złożone z członów nierównorzędnych znaczeniowo, tzn. takie, w których główne znaczenie zawarte jest w członie drugim, natomiast człon pierwszy określa bliżej to znaczenie, pisze się łącznie”. Jednym z przykładów, którymi w Zasadach pisowni opatrzono tę regułę, jest zresztą przymiotnik zachodniopolski (= dotyczący Polski zachodniej), ponadto w Wielkim słowniku ortograficznym PWN zamieszczono następujące przymiotniki zawierające człon zachodnio‑: zachodnioaustralijski, zachodnioberliński, zachodniobeskidzki, zachodnioeuropejski, zachodniokoreański, zachodnioniemiecki, zachodniopomorski, zachodniosłowiański, zachodniosudecki, zachodniosuwalski i zachodniosyberyjski. W świetle tych danych łączna pisownia przymiotnika w nazwie Muzeum Zachodniokaszubskie nie pozostawia zatem żadnej wątpliwości.
Ewa Rogowska-Cybulska
Jak zapisywać wyraz „nie/wybrany”: razem czy osobno?
Zgodnie z regułą obowiązującą od 9 grudnia 1997 r. partykułę przeczącą nie z imiesłowami przymiotnikowymi zapisujemy łącznie, niezależnie od tego, czy imiesłowy te są użyte w znaczeniu przymiotnikowym, czy czasownikowym. Poprawna jest więc forma niewybrany. Nowa zasada dopuszcza jednak jako oboczną rozdzielną pisownię imiesłowów w użyciu czasownikowym (tzn. gdy nie nazywają one stałej cechy obiektu), można więc użyć w tym znaczeniu również formy nie wybrany.
Wyjątkiem od powyższych zasad jest stosowanie pisowni rozdzielnej imiesłowów przymiotnikowych z partykułą nie w wyraźnych przeciwstawieniach, typu: Film nie wybrany, lecz najlepszy w swej kategorii oraz Poseł ani nie wybrany, ani nie popierany.
Katarzyna Buczek
Czy łączny zapis partykuły „nie” z imiesłowem „interesujący” (czyli „nieinteresujący”) jest poprawny?
Forma nieinteresujący jest poprawna, gdyż zgodnie z regułą obowiązującą od 9 grudnia 1997 r. partykułę przeczącą nie z imiesłowami przymiotnikowymi zapisujemy łącznie. Zapis ten dotyczy zarówno użycia imiesłowu w znaczeniu przymiotnikowym, np. nieinteresujący ‘nudny’, jak również w znaczeniu czasownikowym (tzn. gdy nie nazywa on stałej cechy obiektu), np. nieinteresujący się ‘kimś, czymś’. Nowa zasada dopuszcza jednak jako oboczną rozdzielną pisownię imiesłowów w użyciu czasownikowym, poprawne więc jest użycie w tym znaczeniu również formy
nie interesujący.
Wyjątkiem od powyższych zasad jest stosowanie pisowni rozdzielnej imiesłowów przymiotnikowych z partykułą nie zawsze w wyraźnych przeciwstawieniach, np. nie interesujący, lecz nudny, oraz w konstrukcjach, których ośrodkiem jest spójnik ani lub ni (np. nie interesujący ani nie porywający), czasem powtórzony (np. ani nie interesujący, ani nie porywający).
Katarzyna Buczek
Jak zapisywać wyraz „nie/działający” (razem czy osobno) w sformułowaniu „podmiot nie/działający w celu osiągnięcia zysku”?
Według Słownika ortograficznego PWN 9 grudnia 1997 roku zmienił się sposób zapisu przeczenia nie z imiesłowami przymiotnikowymi. Od tego momentu obowiązuje zasada łącznej pisowni przeczenia nie z imiesłowami przymiotnikowymi, niezależnie od tego, czy użyte są w znaczeniu przymiotnikowym, np. nieoceniony ‘bezcenny’, czy czasownikowym, np. nieoceniony ‘taki, którego nie oceniono’. W świetle tej zasady wyraz nie/działający w podanym sformułowaniu należy zatem zapisywać łącznie.
Nowa zasada dopuszcza jednak również jako oboczny dawny, tzn. rozdzielny, sposób zapisu przeczenia nie z imiesłowami przymiotnikowymi w znaczeniu czasownikowym. Gdyby do zapisu wyrazu nie/działający chcieć zastosować dawną regułę, wówczas należałoby ustalić, w jakim znaczeniu wyraz ten został użyty w podanym sformułowaniu. Jeśli wyrażenie nie/działający oznacza tu podmiot, który nie działa w celu osiągnięcia zysku w danym momencie, a więc zostało użyte w znaczeniu czasownikowym, to zgodnie z dawną zasadą należy je zapisywać rozdzielnie. Jeśli natomiast wyraz ten oznacza podmiot, który nie działa w celu osiągnięcia zysku w ogóle, tzn. jest to jego cecha stała (jeśli jest to pewien rodzaj organizacji), to według dawnej reguły należy go zapisywać łącznie.
Poprawny zapis wyrazu nie/działający w podanym sformułowaniu zależy zatem od jego znaczenia oraz wyboru piszącego, którą zasadę pisowni zastosuje. Jeśli wyraz nie/działający oznacza cechę stałą, to w świetle obu zasad – starych i nowych – należy zapisywać go łącznie. Jeśli natomiast wyraz ten nie oznacza cechy stałej, można zapisywać go i łącznie – zgodnie z nowymi zasadami – i rozdzielnie – zgodnie ze starymi zasadami, dopuszczanymi w takim wypadku fakultatywnie przez nowe zasady.
Kamila Piskunowicz
Jak pisać „nisko/notowany”: razem czy osobno?
Wielki słownik ortograficzny PWN (wyd. 2010) nie pozostawia w tej kwestii wątpliwości: należy to wyrażenie pisać osobno, zgodnie z regułą rozdzielnej pisowni zestawienia przysłówka i imiesłowu odmiennego lub przymiotnika. W wyrażeniu nisko notowany człon nisko jest bowiem przysłówkiem określającym imiesłów notowany (notowany – jak? nisko).
Wątpliwości co do łącznej lub rozdzielnej pisowni tego wyrażenia mogły powstać pod wpływem sporej grupy przymiotników, których pierwszym członem jest nisko‑, a które pisze się łącznie, takich jak niskopodłogowy, niskopienny czy niskocukrowy. W wyrazach niskopodłogowy, niskopienny czy niskocukrowy człon nisko nie pełni jednak funkcji przysłówka, są to bowiem przymiotniki złożone utworzone od przymiotnika i rzeczownika: niskopodłogowy to nie ‘podłogowy w niskim stopniu’, lecz ‘mający niską podłogę’, niskopienny to nie ‘pienny w niskim stopniu’, lecz ‘mający niski pień’, a niskocukrowy to nie ‘cukrowy w niskim stopniu’, lecz ‘mający niski poziom cukru’.
Anna Ciemińska
Czy pisownia „nowoprzyjęty” jest poprawna?
Biorąc pod uwagę zalecenia słowników ortograficznych, w tym najnowszego Wielkiego słownika ortograficznego PWN (wyd. 2010), pisownia łączna wyrazów nowo i przyjęty jest niepoprawna. Regułę pisowni przysłówków z imiesłowami przymiotnikowymi wyjaśnia par. [134] Zasad pisowni i interpunkcji, zamieszczonych we wstępie do wspomnianego słownika. Wyrażenie nowo przyjęty jest tam użyte jako jeden z przykładów prawidłowej, rozdzielnej pisowni przysłówków z imiesłowami odmiennymi, obok zestawień takich jak: nowo mianowany, wolno stojący (dom), daleko idący (wniosek).
Anna Ciemińska
Który zapis jest poprawny: „nowowybrany” czy „nowo wybrany”?
Pisownię tego wyrażenia podaje Wielki słownik ortograficzny PWN z 2010 roku pod redakcją prof. Edwarda Polańskiego, dzięki czemu można stwierdzić, że poprawny jest zapis „nowo wybrany”. Znajdziemy tam też odniesienie do ogólnej reguły rządzącej pisownią tego rodzaju zestawień, która podana została w par. [134] Zasad pisowni i interpunkcji. Mówi ona, że przysłówki z imiesłowami odmiennymi pisze się (z wyjątkami, których ten przypadek nie dotyczy) rozdzielnie. Jako analogiczne przykłady podać można zestawienia: nowo otwarty, nowo wybudowany, nowo mianowany.
Anna Ciemińska
Jak zapisać „nie” + „Europejczyk”?
Poprawnym zapisem jest nie-Europejczyk.
Jak podaje Wielki słownik ortograficzny PWN z 2006 roku, jest to wyjątek od zasady pisowni łącznej partykuły nie z rzeczownikami. Taki wyjątek zachodzi, gdy drugi człon pisany jest wielką literą. Stosuje się wówczas pisownię z łącznikiem, np. nie-Polak, nie-Nigeryjczyk. Podobne odstępstwo od zasady łącznej pisowni cząstki nie z następnym wyrazem dotyczy również przymiotników, jeśli piszemy je wielkimi literami, np. nie-Molierowski, nie-Szekspirowski (ale: niepolski).
Ewa Ziewiec
Czy nazwy miast zestawione z nazwami dzielnic należy pisać z łącznikiem (np. „Gdańsk‑Oliwa”), myślnikiem („Gdańsk – Oliwa”), czy może osobno („Gdańsk Oliwa”)?
Według uchwały Rady Języka Polskiego z 2004 roku nazwy, które wspólnie identyfikują jednostkę administracyjną lub geograficzną, a więc miejscowość lub jej część (dzielnicę, osiedle itp.), piszemy z łącznikiem – np. Gdańsk-Oliwa. Dotyczy to także nazw złożonych z większej liczby słów, np. gdy dwuczłonowa jest nazwa miasta (Bielsko-Biała-Lipnik) lub dzielnicy (Gdańsk‑Piecki-Migowo). Nie stawia się natomiast łącznika, jeśli pierwszym z członów nazwy jest wyraz kolonia, osada, osiedle, np. Kolonia Brzezinki.
Joanna Ginter
Jak zapisać formę „nie/najlepszy”: razem czy osobno?
Najlepszy to forma stopnia najwyższego przymiotnika dobry. Zgodnie z zasadami polskiej pisowni partykuła nie z przymiotnikami i przysłówkami w stopniu wyższym i najwyższym zapisywana jest rozdzielnie, czyli prawidłową formą zapisu tego przymiotnika jest nie najlepszy.
Hanna Zdanowska
Czy poprawny jest zapis „ze wszechmiar”?
Nie. Poprawna jest pisownia ze wszech miar. Wszech jest formą dopełniacza liczby mnogiej zaimka uogólniającego o znaczeniu takim jak wszystkich. Zaimek ten zachował się w formie szczątkowej i w dzisiejszej polszczyźnie występuje głównie we frazeologizmach, w których często przechowywane są archaiczne wyrazy i formy, np. ze wszech miar, wszem wobec, wszech czasów, po wsze czasy.
Anna Gumowska
Jak zapisać wyrażenie „nie/przekraczający 10%”: razem czy osobno?
Zgodnie z zasadą ortograficzną dotyczącą pisowni łącznej partykuły nie z imiesłowami przymiotnikowymi na pewno poprawny jest następujący zapis tego wyrażenia: nieprzekraczający 10%. Ponieważ jednak zasada ta dopuszcza też fakultatywnie zapis rozdzielny, jeśli imiesłów przymiotnikowy występuje w znaczeniu czasownikowym (tzn. gdy nie nazywa stałej cechy obiektu), w pewnych kontekstach poprawny jest także zapis nie przekraczający 10%.
Podany kontekst nie wystarcza do ustalenia, jakie znaczenie ma imiesłów przekraczający. Gdyby jednak z szerszego kontekstu wynikało, że imiesłów ten został użyty w znaczeniu przymiotnikowym, poprawny byłby tylko zapis nieprzekraczający 10%, natomiast gdyby miał on w danym zdaniu znaczenie czasownikowe, poprawny byłby zarówno zapis nieprzekraczający 10%, jak i zapis nie przekraczający 10%. Gdybyśmy mimo znajomości szerszego kontekstu nie byli pewni, w którym ze znaczeń (przymiotnikowym czy czasownikowym) wystąpił w danym zdaniu analizowany imiesłów, należałoby zastosować pisownię łączną.
Dorota Skakovska, Ewa Rogowska-Cybulska
Który zapis jest poprawny: „z niewyjaśnionych przyczyn” czy „z nie wyjaśnionych przyczyn”?
Zgodnie z uchwałą Rady Języka Polskiego z 1997 r. obowiązuje obecnie łączna pisownia partykuły nie z imiesłowami przymiotnikowymi niezależnie od ich znaczenia (przymiotnikowego lub czasownikowego). Poprawny jest zatem zapis: z niewyjaśnionych przyczyn.
W świetle tej zasady dla imiesłowów przymiotnikowych w użyciu czasownikowym dopuszczalna jest także pisownia rozdzielna, ale w wyrażeniu z niewyjaśnionych przyczyn imiesłów ma znaczenie przymiotnikowe (bo nazywa cechę stałą). Gdyby jednak wyrażenie, którego dotyczy pytanie, zostało wzbogacone o określenie dotąd, poprawny byłby zarówno zapis z niewyjaśnionych dotąd przyczyn, jak i zapis z nie wyjaśnionych dotąd przyczyn.
Dorota Skakovska
Który zapis jest poprawny: „poza biznesowy” czy „pozabiznesowy”?
Zgodnie z Zasadami pisowni i interpunkcji „w języku polskim wszystkie przedrostki – rodzime i obce – pisze się łącznie z wyrazami pospolitymi, np. […] pozabiblijny, pozaksięgowy, pozakulisowy” [148]. Poprawnie zapisany przymiotnik ma zatem postać pozabiznesowy. Jednakże gdy poza jest nie przedrostkiem, lecz przyimkiem, należy go zapisywać z występującym po nim wyrazem rozłącznie, np. poza domem, poza tym. Por. zdania: Pozabiznesową (jaką?) działalnością jest na przykład udział w życiu społecznym i kulturalnym miasta. Poza biznesową (poza jaką?) działalnością zajmował się życiem społecznym i kulturalnym miasta.
Joanna Ginter
Jak zapisać wyraz „nie/podrabiany”: razem czy osobno?
W świetle reguły przepisów obowiązujących od 9 grudnia 1997 r. partykułę przeczącą nie z imiesłowami przymiotnikowymi zapisujemy łącznie niezależnie od tego, czy imiesłowy te użyte są w znaczeniu przymiotnikowym, czy czasownikowym. Nowa zasada dopuszcza też jako oboczną rozdzielną pisownię imiesłowów przymiotnikowych w użyciu czasownikowym, ale możliwość ta nie dotyczy imiesłowu niepodrabiany, gdyż ma on znaczenie przymiotnikowe, określa bowiem stałą cechę jakiegoś obiektu. Poprawna jest zatem pisownia niepodrabiany.
Wyjątek stanowią przeciwstawienia typu: Podpis jest nie podrabiany, ale autentyczny oraz Uznano ten podpis za nie podrabiany ani nie poprawiany.
Agata Świąder
Który zapis jest poprawny: „ponad trzydziestotysięczny” czy „ponadtrzydziestotysięczny”?
Oba. Zapis łączny lub rozdzielny zależy od tego, jaką funkcję gramatyczną pełni wyraz ponad.
W większości codziennych użyć jest on przedrostkiem, a zgodnie z zasadą [148] Wielkiego słownika ortograficznego (PWN, 2010) „w języku polskim wszystkie przedrostki – rodzime i obce – pisze się łącznie z wyrazami pospolitymi”. Ponad- jest wymieniony na przykładowej liście przedrostków zamieszczonej w słowniku wraz z przykładami: ponadto, ponadtysiącletni, ponaddźwiękowy, a więc należy pisać również: ponadtrzydziestotysięczny. Pisownię łączną takich wyrazów utrwalają w świadomości użytkowników języka podobne konstrukcje językowe, które są odczuwane jako zrosty, np. ponadobowiązkowy, ponadludzki.
Ponad jednak może być nie tylko przedrostkiem, lecz także partykułą, którą zapisujemy osobno: ponad trzydziestotysięczny.
Zarówno przedrostek ponad-, jak i partykuła ponad mają znaczenie ‘więcej niż’, dlatego trudno jest przyporządkować ten wyraz do jednej z części mowy i ustalić pisownię. Należałoby zatem przyjąć, że oba zapisy – łączny i rozdzielny – są prawidłowe.
Anna Gumowska
Jak należy zapisywać wyraz „nie/wywiązywanie się” – razem czy osobno?
Partykułę przeczącą nie należy zapisywać łącznie z rzeczownikami, np. niedyskrecja, niewywiązywanie.
Wyjątek stanowią przeciwstawienia typu: To nie wywiązywanie się z obowiązków, lecz jej romans z przełożonym był powodem awansu.
Agata Świąder
Czy w zapisie nazwy „samochód-chłodnia” stosujemy łącznik?
Pisownia zestawień rzeczownikowych z łącznikiem jest ograniczona do dwóch wypadków. Po pierwsze z łącznikiem zapisujemy zestawienia członów o znaczeniu równorzędnym, typu fryzjerka-kosmetyczka. Po drugie – z łącznikiem wyjątkowo zapisuje się wyrażenia złożone z rzeczowników o znaczeniach nierównorzędnych, których kolejność została przestawiona, np. cud-dieta. Jednak pisownia takich konstrukcji jest niejednolita i zaburzona ciągłym napływem zapożyczeń z języka angielskiego, dlatego łącznika należy używać rozważnie i każdy przypadek traktować indywidualnie.
Cytowany w pytaniu przykład nie należy do żadnej z wymienionych wyżej grup, gdyż wyraz chłodnia jest w nim podrzędny do wyrazu samochód i oznacza odmianę, typ lub rodzaj samochodu, którego funkcją jest chłodzenie. Również kolejność członów nie została tu przestawiona, człon nadrzędny zapisano przed podrzędnym. Dlatego zastosowanie ma tu zasada [135] Wielkiego słownika ortograficznego (PWN, 2010): zestawienia, w których człon drugi pełni funkcję określenia członu pierwszego, mają pisownię rozdzielną. Do tego typu struktur należą między innymi: pilot oblatywacz, kasza manna czy poseł sprawozdawca. Zatem poprawny zapis to samochód chłodnia.
Anna Gumowska
Jak zapisać wyrazy „eko/produkcja”, „eko/moda”: razem czy osobno?
Zgodnie z zasadami polskiej pisowni wszystkie przedrostki – rodzime i obce – z wyrazami pospolitymi zapisujemy łącznie, np. anty- (antyfeminista), ekstra- (ekstraklasa), hiper- (hiperdźwiękowy). Zatem także łącznie zapiszemy przedrostek eko- z wyrazami podanymi w pytaniu, czyli ekoprodukcja, ekomoda.
Warto dodać, że zdaniem prof. Andrzeja Markowskiego cząstka słowotwórcza eko-, mająca znaczenie ‘związany ze środowiskiem naturalnym’, jest współcześnie nadużywana, zwłaszcza w nazwach wyrobów przemysłowych typu ekopasta, ekofarba, ekoworki. Powodem tego jest chęć zareklamowania określonych produktów jako zdrowych i niezagrażających środowisku naturalnemu.
Hanna Zdanowska
Czy należy pisać: „niekonserwowana” czy „nie konserwowana”?
Zgodnie z obowiązującą zasadą ortograficzną dotyczącą pisowni łącznej partykuły nie z imiesłowami przymiotnikowymi poprawny jest zapis: niekonserwowana.
Wyjątkowo partykułę nie piszemy rozdzielnie z imiesłowami przymiotnikowymi:
a) jeśli imiesłowy te występują w wyraźnych przeciwstawieniach, np. Jest to szynka nie konserwowana, ale surowa;
b) w konstrukcjach, w których ośrodkiem jest spójnik ani lub ni: ani nie konserwowana, ani nie surowa.
Podane zasady dotyczące pisowni zaprzeczonych imiesłowów przymiotnikowych są oparte na uchwale Rady Języka Polskiego z 9 grudnia 1997 roku.
Dorota Skakovska
Czy tytuł książki ks. Janusza Tarnowskiego „Tele – Salomon radzi” jest zapisany poprawnie?
Poprawna forma zapisu tego tytułu to nie Tele – Salomon radzi, lecz Tele-Salomon radzi.
Cząstka słowotwórcza tele- jest początkowym składnikiem wyrazów złożonych o znaczeniu a) ‘działający na odległość’, np. telefon, telekineza, telepatia; b) ‘związany z telewizją, dotyczący telewizji, telewizyjny’, np. telegazeta, telekonferencja, teletransmisja, teleturniej, telewidz; w obu funkcjach cząstkę tę piszemy łącznie z wyrazem, który po niej następuje.
W wypadku neologizmu, którego dotyczy pytanie, mamy do czynienia ze złożeniem utworzonym cząstką tele- ‘związany z telewizją’, ale od nazwy własnej (Salomon). W świetle postanowień Rady Języka Polskiego (Protokół VI zebrania Komisji Ortograficzno-Onomastycznej RJP) oraz według Wielkiego słownika poprawnej polszczyzny pod redakcją Andrzeja Markowskiego (Warszawa 2006) w przypadku połączenia cząstek słowotwórczych z nazwami własnymi stosuje się pisownię z łącznikiem (nie z myślnikiem), na przykład niby-Polak, nie-Anglik.
Magdalena Wiczyńska-Siwy
Jak zapisać wyraz złożony z trzech następujących wyrazów: „super” + „mega” + „hit”?
W powyższym przykładzie cząstki super- i mega- pełnią rolę przedrostków, por. supermen, supernowoczesny; megawolt, meganagroda. Ponieważ zaś przedrostki piszemy w języku polskim łącznie z wyrazami, w których występują, nawet gdy jest ich kilka (por. podopisywać), dlatego wyraz, którego dotyczy pytanie, powinniśmy zapisać nastepująco: supermegahit.
Z wyrazem super pisanym rozdzielnie mamy do czynienia jedynie w przypadku, gdy występuje on w funkcji przymiotnika (np. Dziewczyna jest super), przysłówka (Przedstawienie było super) lub wykrzyknika (Super! Idziemy do teatru). Z łącznikiem zaś zapisujemy go w nazwach własnych (np. super-Polak, super-Chinka). Zatem pisownia łączna lub rozdzielna uzależniona jest od funkcji, jaką pełni ten wyraz.
Karolina Zbróg
Czy pomiędzy nazwami miast i ich dzielnic, np. pomiędzy wyrazem „Gdańsk” a wyrazami „Wrzeszcz”, „Oliwa” lub „Osowa”, powinno się stawiać łącznik?
Zgodnie z Uchwałą ortograficzną nr 11 Rady Języka Polskiego w sprawie użycia łącznika w wieloczłonowych nazwach miejscowych (przyjętą na XVII posiedzeniu plenarnym dn. 7 maja 2004 r.) „z łącznikiem piszemy nazwy miejscowości, jeśli są złożone z dwóch lub więcej członów, które wspólnie identyfikują jednostkę administracyjną lub geograficzną, a więc miejscowość lub jej część”. Również zasada [184] Wielkiego słownika ortograficznego PWN nakazuje taki zapis, „jeśli nazwa miejscowa składa się z dwu lub więcej członów rzeczownikowych, które wspólnie identyfikują jednostkę administracyjną lub/i geograficzną, a więc miejscowość lub jej część [...]”. Także w Wykazie urzędowych nazw miejscowości w Polsce Warszawa 1980–1982 przyjęto pisownię z łącznikiem według reguły ze Słownika ortograficznego Mieczysława Szymczaka, zgodnie z którą „nazwy miejscowe złożone z dwóch lub więcej rzeczowników oznaczające jednostkę administracyjną lub geograficzną piszemy z łącznikiem”.
Toteż pomiędzy nazwami miast i ich dzielnic powinno się stawiać łącznik, np. Gdańsk-Wrzeszcz, Gdańsk-Oliwa, Gdańsk-Osowa.
Marta Jankowska
Czy nazwę „Sopot Wyścigi” piszemy z łącznikiem, czy bez łącznika?
Według najnowszych zasad ortograficznych nazwę tę powinno się pisać z łącznikiem, a zatem Sopot-Wyścigi, ponieważ z łącznikiem piszemy nazwy miejscowości złożone z dwóch lub więcej członów, które wspólnie identyfikują jednostkę administracyjną lub geograficzną (miejscowość lub jej część).
Nowy słownik ortograficzny PWN pod redakcją Edwarda Polańskiego ujmuje to następująco: „Jeżeli nazwa miejscowa składa się z dwu członów rzeczownikowych, które oznaczają (genetycznie) dwie względem siebie administracyjnie równorzędne miejscowości, stosuje się łącznik”.
Przyjęto zatem jednolite traktowanie nazw o różnej genezie:
- nazw złożonych z dwóch członów wynikających z połączenia dwóch miejscowości (drugi człon nazwy może być pochodzenia przymiotnikowego lub rzeczownikowego), np. Bielsko-Biała, Czechowice-Dziedzice;
- nazw miejscowości wynikających z ich dzielenia (dodawano drugi człon), np. Borkowo-Adamy, Borkowo-Boksy;
- nazw miejscowości, w których drugi człon dodano w celu zróżnicowania nazw, np. Sochaczew i Sochaczew-Wieś.
Patrycja Kotlewska
Który zapis jest poprawny: „wiceprezes”, „viceprezes”, „wice-prezes” czy „vice-prezes”? Czy skrót od tego wyrazu może mieć postać „v-prez.”?
Cząstkę wice‑ (nie vice‑) piszemy zawsze łącznie z następującym po niej rzeczownikiem, na przykład w wyrazach wicekról, wiceprezydent, a zatem i wiceprezes. Jeśli słowo wiceprezes chcemy zapisać w formie skrótu, to skracamy nie człon wice, ale końcową część wyrazu, a zatem poprawnym skrótem tego wyrazu jest wiceprez. (z kropką na końcu).
Kamil Weroniecki
Która forma zapisu jest poprawna: „próbówko‑strzykawka” czy „próbówkostrzykawka”?
Poprawna jest forma próbówkostrzykawka albo probówkostrzykawka.
Złożenia (wyrazy zawierające wrostek łączący -o-, -i- lub -y-) będące rzeczownikami piszemy w języku polskim zawsze łącznie: domokrążca, męczydusza, chłoporobotnik, kursokonferencja, próbówkostrzykawka.
Małgorzata Chmiel
Który zapis jest poprawny: „videokonferencja”, „video-konferencja” czy „wideokonferencja”? Czy cząstka „video” została już spolszczona?
Na rynku telefonii komórkowej pojawia się coraz więcej usług. Jedną z najbardziej spektakularnych jest ta, która daje możliwość przekazu obrazu do odbiorcy w czasie rzeczywistym. Czy jej nazwę zapiszemy jako videokonferencja, video-konferencja czy wideokonferencja? Czy cząstka video została już spolszczona?
Słownik ortograficzny PWN nakazuje, by cząstkę wideo pisać łącznie z następującym po niej wyrazem, i zaleca, aby pisać ją przez w. Poprawny jest zatem zapis: wideokonferencja, ale nie jest też niepoprawny zapis videokonferencja.
Zapis łączny wynika z faktu, że jest to pierwszy człon wyrazów złożonych (wskazujący na ich związek znaczeniowy z wizją lub techniką wideo), a złożenia tego typu piszemy w polszczyźnie łącznie, por. też kursokonferencja, telekonferencja.
Zapis przez w, nie przez v, motywowany jest natomiast znacznym już stopniem przyswojenia wyrazu wideo, czego dowodem jest m.in. właśnie tworzenie z jego udziałem licznych złożeń. Uniwersalny słownik języka polskiego PWN obok form takich jak: wideogramofon, wideokaseta, wideomagnetofon, wideopiractwo podaje również formy oboczne: wideopornografia albo videopornografia, wideotelefon albo videotelefon, wideorejestracja albo videorejestracja, a także wideoklip, ale videoclip. Oboczna forma z v została zatem podana tylko dla złożeń z drugim komponentem silnie odczuwanym jako wyraz zapożyczony. Reasumując, należy stwierdzić, że słowo wideo zostało już spolszczone i w takiej postaci należy je stosować, zwłaszcza przy zapisywaniu złożeń, których jest komponentem.
Kamil Weroniecki
Czy zapis „samo-świadomość” jest poprawny?
Zapis ten jest niepoprawny. Zgodnie z normą ortograficzną rzeczownik ten zapisujemy łącznie, czyli poprawna jest forma samoświadomość.
Słownik współczesnego języka polskiego pod redakcją Bogusława Dunaja nie notuje tego wyrazu, jednak podaje dwa znaczenia cząstki samo-. Jest po pierwszy składnik wyrazów złożonych oznaczający działanie bez jakiejkolwiek pomocy lub ukierunkowanie czyjegoś działania na siebie samego.
Wielki słownik ucznia PWN pod redakcją Mirosława Bańki definiuje wyraz samoświadomość jako ‘świadomość własnej osobowości i własnych możliwości’.
Rzeczowniki składające się z dwóch członów połączonych formantem -o- mają pisownię bez łącznika. Zasada ta dotyczy wszystkich rzeczowników bez względu na to, jaką częścią mowy są wchodzące w ich skład człony oraz w jakim stosunku znaczeniowym pozostają one wobec siebie.
Razem więc zapisujemy również wyrazy samooskarżenie, samopomoc, samozapłon czy też samokrytyka.
Grzegorz Kolesiński
Który zapis jest poprawny: „woda wysokozmineralizowana” czy też „woda wysoko zmineralizowana”?
Formą poprawną ortograficznie jest woda wysoko zmineralizowana, gdyż w wyrażeniach, których pierwszy człon jest przysłówkiem, a drugi imiesłowem odmiennym, obowiązuje zasada pisowni rozłącznej. Wyżej wymienioną konstrukcję zapisujemy zatem analogicznie do połączeń: nowo otwarty (butik), wolno stojący (domek), świeżo pomalowana (ławka). Pisownia łączna takich konstrukcji jest dopuszczalna jedynie wówczas, gdy wyrazy powstałe w wyniku połączenia przysłówka i imiesłowu się zleksykalizowały, np. równobrzmiący.
Zapisywanie wszystkich wyrażeń tego typu razem jest błędem bardzo często popełnianym przez użytkowników języka polskiego.
W historii języka polskiego był moment, gdy w stosunku do tych wyrażeń obowiązywała zasada pisowni łącznej. Zatwierdził ją Komitet Ortografii Polskiej Akademii Umiejętności w roku 1936, została jednak zniesiona w roku 1956.
Michalina Miotk
Jak poprawnie zapisać często używany w mediach wyraz „specustawa”: łącznie czy jako „spec-ustawa”?
Wielki słownik ortograficzny pod redakcją Edwarda Polańskiego podaje jako jedyną poprawną formę specustawa, podobnie jak speckomisja i specgrupa.
Jest to potoczna nazwa ustawy specjalnej. Wyraz specustawa jest zatem wyrazem złożonym, pochodzącym od przymiotnika specjalny i od rzeczownika ustawa, przy czym rzeczownik ustawa wszedł do tego derywatu w całości, natomiast przymiotnik specjalny został ucięty (skrócony) o element ‑jalny.
Złożeń tego typu we współczesnej polszczyźnie lawinowo przybywa, szczególnie dużo jest złożeń z pierwszym członem bio- od bio<logiczny> (np. biokomponent), eko‑ od eko<logiczny> (np. ekotorba), euro‑ od euro<pejski> (np. eurodeputowany), tele‑ od tele<wizyjny> (np. Telekamery) lub tele- od tele<foniczny> (np. telepizza). Większość takich uciętych członów złożeń funkcjonuje w polszczyźnie pod wpływem języka angielskiego, ale rzeczowniki złożone rozpoczynające się od spec‑ (jako nieliczne) zawdzięczają swe powstanie językowi rosyjskiemu.
Jednak, niezależnie od pochodzenia, wyrazy tego typu pisze się w języku polskim łącznie.
Dorota Spychalska
Jak powinno się poprawnie zapisywać wyraz „niby/klaso/pracownia” (chodzi o pisownię łączną, rozdzielną lub z łącznikiem w zaznaczonych miejscach)?
Wyraz złożony klasopracownia ‘sala lekcyjna przygotowana do uczenia określonego przedmiotu’ zapisujemy łącznie, bez łącznika (por. Wielki słownik ortograficzny PWN pod redakcją Edwarda Polańskiego z 2006 r., Aneks I), natomiast łącznik stosuje się w zestawieniu rzeczownikowym klasa-pracownia, w którym odmieniane są oba człony, np. klasy-pracowni, klasą-pracownią (por. Wielki słownik ortograficzny PWN pod redakcją Edwarda Polańskiego z 2006 r., reguła 187). Jednoczesne użycie cząstki -o- i łącznika – jak w słowie Austro-Węgry – jest uzasadnione tylko wtedy, gdy drugi człon złożenia zaczyna się wielką literą (por. hasło chłoporobotnik, klubokawiarnia i in. w Słowniku wyrazów kłopotliwych Marii Krajewskiej i Mirosława Bańki).
Połączenia wyrazowe z członami niby-, wskazujące na pozory bycia kimś lub czymś innym, np. niby-demokratyczny ‘pozornie demokratyczny’ zapisuje się z łącznikiem (por. Wielki słownik ortograficzny PWN pod redakcją Edwarda Polańskiego, reguła 188), dlatego poprawną formą zapisu tego wyrazu jest niby-klasopracownia.
Natomiast jeśli niby występuje jako przyimek o funkcji porównawczej, stosuje się pisownię rozłączną, np. pokój niby klasopracownia (por. Wielki słownik ortograficzny PWN pod redakcją Edwarda Polańskiego, reguła 188, uwaga 2).
Beata Byczkowska
Jak wyjaśnić szerzenie się błędnych zapisów typu „super okazja”?
O ile wiem, cząstkę super powinno się z następującym po niej rzeczownikiem pisać łącznie. Dlaczego zatem w różnego rodzaju ulotkach promocyjnych występują niemal bezwyjątkowo formy super okazja, super cena czy super promocja?
Ponieważ super- jest w podanych wyrazach przedrostkiem, jest to niewątpliwie zapis błędny. Wyraz super bywa jednak w języku polskim używany także jako przymiotnik o znaczeniu ‘świetny’, ‘wspaniały’ oraz jako przysłówek o znaczeniu ‘świetnie, wspaniale’. Użytkownicy języka polskiego na ogół nie odróżniają tych różnych funkcji jednej formy i popełniają liczne błędy.
Wyraz super może być używany dwojako, albo jako przysłówek, np. zrobić coś super, ona wygląda super (por. zrobić coś świetnie, ona wygląda wspaniale), albo jako przymiotnik, np. ta sukienka jest super, kolacja była super (por. ta sukienka jest wspaniała, kolacja była świetna). Zarówno przymiotnik, jak i przysłówek super piszemy osobno z innymi wyrazami.
Ponadto cząstka super może być łączona z rzeczownikiem, przymiotnikiem czy przysłówkiem dla utworzenia nowego wyrazu, np. superagent, superlekki, superszybko. Taką całość piszemy łącznie, ponieważ super‑ pełni w tym nowym wyrazie funkcję przedrostka, tak jak w rzeczownikach supermarket czy superman, których łączna pisownia nie budzi na ogół wątpliwości.
Błędna pisownia rozłączna wyrazów podanych w pytaniu jest zatem konsekwencją uzyskania w polszczyźnie przez cząstkę super – ale tylko w niektórych użyciach – statusu samodzielnego wyrazu.
Kamila Cajmer
Czy partykułę „nie” z przymiotnikami zawsze piszemy łącznie?
Jak podaje Wielki słownik ortograficzny pod redakcją Edwarda Polańskiego (PWN, Warszawa 2006), istnieje kilka sytuacji, w których partykułę nie piszemy oddzielnie z przymiotnikami i imiesłowami przymiotnikowymi. Dzieje się tak przede wszystkim wówczas, gdy chodzi o wyraźne przeciwstawienie sobie dwóch cech, np. nie muzułmański, a chrześcijański, nie mądry, ale przemądrzały.
Rozdzielny zapis stosujemy także w wypadku stopnia wyższego i najwyższego przymiotników: nie najpiękniejszy, nie wyższy. Tutaj jednak napotykamy wyjątek: partykułę nie zapisujemy łącznie z tymi przymiotnikami w stopniu wyższym i najwyższym, które w połączeniu z tą partykułą nie dają prostego zaprzeczenia przymiotników bez partykuły, lecz mają w danym kontekście inne znaczenie, np. coraz niebezpieczniejsza sytuacja.
Dorota Rybak
Który zapis jest poprawny: „super ekstra laska”, „superekstra laska”, „super ekstralaska” czy „superekstralaska”?
Ekstra- to w języku polskim przedrostek o znaczeniu ‘bardzo, nadzwyczaj’, dodawany do przymiotników i rzeczowników, wskazujący na duże natężenie cechy lub procesu. Jest to przedrostek pochodzenia obcego, który – jak wszystkie występujące w polszczyźnie przedrostki (z wyjątkiem quasi‑ i niby-) – piszemy zawsze łącznie z poprzedzającymi go wyrazami pospolitymi. Z rzeczownikami będącymi nazwami własnymi – pisanymi wielką literą – przedrostek ten łączymy za pomocą łącznika np. ekstra-Nokia. Wyraz ten może występować także samodzielnie jako przysłówek, np. Ten samochód wygląda ekstra, przymiotnik, np. Zabawa będzie ekstra, albo wykrzyknik, np. Ekstra! Pojedziemy na wczasy. Należy jednak uważać, by go nie nadużywać, bo jest to wyraz bardzo modny, ale jego użycie dopuszczalne jest tylko w języku potocznym. Jednak w rzeczowniku ekstralaska cząstka ekstra‑ występuje w funkcji przedrostka.
Super- to również przedrostek o znaczeniu ‘nader, bardzo, w najwyższym stopniu’, dodawany do rzeczowników i przymiotników, oznaczający najwyższe natężenie cechy, punkt szczytowy procesu, o którym informuje druga część wyrazu. Jest to przedrostek pochodzenia obcego, który – podobnie jak ekstra- – piszemy łącznie z wyrazami pospolitymi. Z rzeczownikami będącymi nazwami własnymi – pisanymi wielką literą – przedrostek łączymy za pomocą łącznika np. super-Polak. Wyraz ten może występować także samodzielnie jako przysłówek, np. Ten samochód wygląda super, przymiotnik, np. Zabawa będzie super, albo wykrzyknik, np. Super! Pojedziemy na wczasy. Jednak w rzeczowniku superlaska cząstka super‑ występuje w funkcji przedrostka.
Jeżeli chodzi o połączenie w jednym wyrazie dwóch przedrostków, to ich pisownia jest w języku polskim zawsze łączna, np. poprzycinanie, pozapominanie. Prawidłowym zapisem jest zatem zapis superekstralaska.
Magdalena Urban
Jak należy zapisać zaprzeczony przymiotnik „archiwalny”: „niearchiwalny” czy „nie archiwalny”?
Wyraz archiwalny oznacza: 1) dotyczący archiwum, np. materiał archiwalny – znajdujący się w archiwum, 2) mający wartość dokumentu historycznego, np. archiwalny odcinek kroniki filmowej – dawny, stary odcinek kroniki filmowej.
Pisownia łączna lub rozdzielna opiera się na zasadzie konwencjonalnej. Zasadniczo partykułę nie z przymiotnikami piszemy łącznie. Od tej zasady istnieje kilka uzasadnionych odstępstw, mianowicie nie piszemy rozdzielnie przed przymiotnikami:
- występującymi w stopniu wyższym i najwyższym – ta zasada nie dotyczy przymiotnika archiwalny, gdyż nie podlega stopniowaniu;
- jeśli partykuła nie jest nie tylko zaprzeczeniem, ale wprowadza także przeciwstawienie, np. To są materiały nie archiwalne, ale najnowsze;
- jeśli partykuła nie rozdziela dwie takie same formy wyrazowe i tworzy wyrażenia uogólniające lub wyrażające niepewność co do opisywanego obiektu, np. Materiał archiwalny nie archiwalny, ale zawiera potrzebne nam treści;
- jeśli partykuła nie służy do konfrontacji dwóch stanów i jednocześnie jeden z nich eksponuje, np. To są stare materiały, ale nie archiwalne;
- jeśli partykuła nie występuje po partykułach bynajmniej i wcale i służy do podkreślenia prawdziwości sądu, aby zapobiec możliwym podejrzeniom, że mogło być inaczej, niż się mówi, np. To są materiały bynajmniej/wcale nie archiwalne (ktoś może przypuszczać, że są archiwalne);
- jeśli partykuła nie występuje w zdaniach warunkowych po wyrażeniu gdyby nie, np. Gdyby nie archiwalne materiały, nigdy nie dotarlibyśmy do prawdy.
Małgorzata Chmiel
Które wersje ortograficzne są poprawne: „turbo solarium”, „turbo-solarium” czy „turbosolarium” oraz „solarium turbo” czy „solarium-turbo”?
Według Uniwersalnego słownika języka polskiego pod redakcją Stanisława Dubisza turbo- (od łacińskiego rzeczownika turbo ‘wir, obrót’) to „pierwszy człon wyrazów złożonych (rzeczowników i przymiotników) wskazujący na ich związek znaczeniowy z ruchem wirowym lub z turbiną, mechanizmem wirnikowym, np. turbodoładowanie, turbosprężarka, turboodrzutowy”. W różnych słownikach języka polskiego hasłami są rzeczowniki: turboagregat, turbodiesel, turbodmuchawa, turbodoładowanie, turbogenerator, turbokompresor, turboładowarka, turbopompa, turboprądnica, turbosprężarka, turbośmigłowiec i turbozespół. Wszystkie te rzeczowniki piszemy – jak widać – łącznie, są to bowiem złożenia, a złożenia zapisujemy w języku polskim właśnie łącznie, np. elektromechanik, fizykochemia, rentgenoterapia, biotechnologia. Dlatego poprawną formą zapis tego słowa turbosolarium.
Natomiast w połączeniu solarium turbo występuje przymiotnik turbo, mający we współczesnej polszczyźnie – jak podaje internetowy słownik języka polskiego PWN – dwa znaczenia: 1) ‘o silniku, samochodzie, urządzeniu: wyposażony w turbosprężarkę’ i 2) (potoczne) ‘mający zwielokrotnioną moc’ (w konstrukcji solarium turbo chodzi oczywiście o to drugie znaczenie). Piszemy go oddzielnie z poprzedzającym go rzeczownikiem, por. też samochód z silnikiem turbo, piece turbo.
A zatem: poprawne zapisy to: turbosolarium, ale solarium turbo.
Natalia Naumiuk
Który zapis jest poprawny: „prawno – ustrojowy” czy „prawnoustrojowy”?
Poprawny jest zapis prawnoustrojowy. Przymiotnik prawnoustrojowy ‘odnoszący się do ustroju prawnego’ pochodzi od wyrażenia ustrój prawny. W wyrażeniu ustrój prawny przymiotnik prawny jest określeniem rzeczownika ustrój, wyrazy te połączone są więc związkiem podrzędnym, zaś zasady pisowni polskiej nakazują w stosunku do przymiotników złożonych pochodzących od wyrazów nierównorzędnych pisownię łączną.
Pisownię z łącznikiem, czyli prawno-ustrojowy (nie z myślnikiem, jak zapisano w treści pytania), należałoby stosować wówczas, gdyby przymiotnik ten pochodził od wyrazów pozostających w związku współrzędnym, czyli gdyby znaczył ‘związany z prawem i ustrojem’. Przymiotnik ten w tym znaczeniu jednak nie występuje.
Anita Bonisławska
Czy zapis „mega promocja” jest poprawny?
Według Popularnego słownika języka polskiego pod redakcją Bogusława Dunaja człon mega‑ w połączeniu z rzeczownikami i (rzadziej) z przymiotnikami służy do podkreślenia wyjątkowej wielkości, ważności, rozmiarów czegoś. Cząstkę mega‑ piszemy łącznie z następującym po nim wyrazem, np. megaplakat, megakoncert, megahit, a także megapromocja. Forma mega promocja jest zatem błędna.
Wanda Dittrich
Czy zapis „eks-ekskomunikowany” (w odniesieniu do lefebrysty) jest poprawny?
Według Uniwersalnego słownika poprawnej polszczyzny pod redakcją Stanisława Dubisza przyrostek eks- ma dwa znaczenia – oznacza ‘były, dawny, dymisjonowany’ (jak w wyrazach eksdyrektor, eksminister) bądź ‘wyłączenie, wykluczenie z czegoś, np. ze wspólnoty’ (jak w wyrazach eksmatrykulacja, ekskomunika). Do niedawna dla odróżnienia tych dwu znaczeń w wypadku ‘byłego, dawnego’ obowiązywała w polskiej ortografii pisownia z łącznikiem (np. eks-żona), obecnie jednak również w tym znaczeniu wprowadzono pisownię łączną z następującym po przyrostku wyrazem.
W wypadku wyrazu eks-ekskomunikowany mamy do czynienia z dwoma przyrostkami eks-, z których każdy posiada inne znaczenie. Sam wyraz ekskomunikowany oznacza ‘wyłączony z uczestnictwa w życiu Kościoła’, a przez dodanie tego samego przyrostka, jednak w funkcji oznaczającej ‘były, dawny’, uzyskujemy znaczenie ‘niegdyś wyłączony z uczestnictwa w życiu Kościoła’.
Obecnie obowiązujące zasady ortografii zalecają łączną pisownię w obu wypadkach wykorzystania przyrostka eks- (pisownia z łącznikiem – np. eks-mąż, eks-dyrektorka – wychodzi z użycia); w tym konkretnym przypadku jednak zapis z łącznikiem między pierwszym a drugim eks-, choć nieco przestarzały, wydaje się być dozwolony – dla odróżnienia znaczenia prefiksów i ułatwienia zrozumienia sensu słowa.
Łukasz Jaroń
Który zapis jest poprawny: „aqua park” czy „aquapark”?
Poprawnie należy zapisywać ten wyraz łącznie, a zatem aquapark lub akwapark. Taką informację podaje Wielki słownik ortograficzny PWN.
Łączna pisownia wyrazu akwapark jest uzasadniona tym, że wyraz ten jest w języku polskim tzw. złożeniem jednostronnie motywowanym, tzn. złożeniem składającym się z wyrazu samodzielnego park i z cząstki akwa‑, która nie występuje wprawdzie w polszczyźnie samodzielnie, ale wchodzi w skład kilku znanych polszczyźnie wyrazów (takich jak np. akwarium, akwarela, akwedukt). Złożenia tego typu mają w języku polskim pisownię łączną, np. fonostatystyka, agroturystyka, hydrobiologia.
Użytkownicy języka polskiego – jak wynika z poszukiwań przeprowadzonych za pomocą wyszukiwarki internetowej – używają obecnie pierwszego z tych wariantów (aquapark) znacznie częściej niż drugiego (akwapark). Można jednak przypuszczać, że wraz z upowszechnianiem się tego wyrazu proporcje te będą stopniowo ulegać zmianie na korzyść formy akwapark (jak w wyrazach wcześniej zapożyczonych, np. akwarium czy akwarela).
Elżbieta Matwiejczyk
Które wersje ortograficzne są poprawne: „mini kotlecik”, „mini-kotlecik” czy „minikotlecik” oraz „kotlecik mini” czy „kotlecik-mini”?
Wejście do polszczyzny obcych z pochodzenia cząstek typu anty-, eks-, mini- czy super- odgrywa istotną rolę we wzbogacaniu naszego języka. Trudno już sobie wyobrazić nasze porozumiewanie się bez takich wyrazów, jak antytalent, minispódniczka czy supermocarstwo.
Cząstka mini- należy we współczesnej polszczyźnie do szczególnie produktywnych. W naszych czasach już nie wystarczy powiedzieć na coś, że jest krótkie czy niewielkie – teraz mówi się mini-. Małe gastronomie muszą koniecznie mieć na początku swej nazwy dodatek Mini. Nawet takie słowa, jak słowniczek, w których już przyrostek ‑ek świadczy o niewielkich rozmiarach desygnatu, opatrywane bywają dodatkowo cząstką mini- (i powstaje minisłowniczek). Ta słowotwórcza przesada dotyczy również rzeczownika minikotlecik.
Według Uniwersalnego słownika języka polskiego z 2003 roku pod redakcją Stanisława Dubisza mini- jest to „pierwszy człon wyrazów złożonych wskazujący na małe rozmiary lub małą długość tego, co jest nazywane przez drugi człon, np. minispódniczka, minikabaret, minireportaż”. Należy pamiętać, że w języku polskim wszystkie tego typu cząstki – rodzime i obce – pisze się łącznie z wyrazami pospolitymi. Poprawny jest zatem tylko zapis minikotlecik.
Jednak reguła ta w odniesieniu do cząstek zapożyczonych jest słabo przestrzegana. Nawet w wielu słownikach czy katalogach możemy znaleźć słowa z cząstką mini- pisane jako dwa wyrazy, na przykład Mini Słownik (na karcie tytułowej), lub z łącznikiem, na przykład mini-słownik. Choć taką pisownię spotykamy często, jest ona niepoprawna.
Regułę łącznej pisowni cząstki mini należy stosować w sytuacji, gdy człon mini znajduje się przed określanym rzeczownikiem. Natomiast gdy znajduje się on po rzeczowniku, zyskuje status samodzielnego wyrazu (przymiotnika), toteż piszemy go oddzielnie, czyli poprawny jest tylko zapis kotlecik mini.
Natalia Naumiuk
Który zapis jest poprawny: „euro biurokracja”, „euro-biurokracja” czy „eurobiurokracja”?
Jest to złożenie utworzone od dwu podstaw słowotwórczych: od rzeczownika biurokracja, który wszedł do tego złożenia w całości, i od przymiotnika europejska, z którego do złożenia wszedł tylko segment euro‑. Cząstka euro- wskazuje na związek ze sprawą integracji europejskiej i pełni podobną funkcję jak w wyrazach: europarlament, europoseł czy eurowaluta.
Zgodnie z zasadami polskiej ortografii złożenia tego typu piszemy łącznie, a więc poprawny jest zapis eurobiurokracja.
Magdalena Stola
Jedno z haseł organizacji Greenpeace brzmi: „Zostać cyber-aktywistą!”. Czy rzeczownik został tu zapisany poprawnie?
Nie. Jak mówi Wielki słownik wyrazów obcych i trudnych pod redakcją Andrzeja Markowskiego i Radosława Pawelca, cząstka cyber- (od ang. cybernetics) tworzy wraz z rzeczownikami i przymiotnikami złożenia, których pisownia jest łączna. Wyrazy te są związane z komunikowaniem się przez sieć komputerową lub z wirtualną rzeczywistością, np. cyberprzestrzeń, cybermiłość. Jan Miodek w książce Słowo jest w człowieku podkreśla, że element cyber- jest otwarty na przyjęcie dowolnego członu utożsamiającego tak powstały derywat z nową rzeczywistością elektroniczną, np. program dla dzieci emitowany w telewizji publicznej nosił tytuł Cybermysz.
Maciej Olszewski
Który zapis jest poprawny: „mini spa”, „mini-spa”, „minispa”, „mini SPA”, „mini-SPA” czy „miniSPA”? Chodzi o wyraz pospolity, nie o nazwę własną.
Wyraz spa w polszczyźnie jest bardzo często wykorzystywany m.in. przez firmy kosmetyczne i turystyczne. Odnotowuje go np. Wielki słownik wyrazów obcych PWN pod redakcją Mirosława Bańki, podając następujące definicje: 1) ‘zabiegi pielęgnacyjne mające na celu nawilżenie i odżywienie skóry; także kosmetyki zawierające wodę mineralną służące do takich zabiegów’; 2) ‘ośrodek oferujący takie zabiegi’; 3)’wanna z hydromasażem’. Hasło zapisane jest w tym słowniku małymi literami (spa), ponieważ uznane zostało za wyraz pospolity. Pisownia taka związana jest z pochodzeniem tego słowa w polszczyźnie, o którym pisała m.in. Dorota Kopczyńska w artykule pt. „Spa – wanna, zabieg, ośrodek, hotel czy filozofia?” (zob.). Wyraz ten najprawdopodobniej jest zapożyczeniem angielskiego rzeczownika pospolitego spa, oznaczającego m.in. miejscowość kuracyjną, a pochodzącego od nazwy znanego z leczniczych źródeł miasta Spa w Belgii. Współcześnie słowo spa bywa również wiązane z łacińskim wyrażeniem sanitas per aquam ‘zdrowie przez wodę’ (spotyka się też wersje z sanus i salus na pierwszym miejscu, co jednak nie zmienia sensu hasła), które nawiązuje do znaczenia tego wyrazu, ale nie ma nic wspólnego z jego pochodzeniem.
Przedrostek mini-, podobnie jak wszystkie przedrostki rodzime i obce, piszemy w polszczyźnie łącznie z wyrazami pospolitymi (por. Wielki słownik ortograficzny PWN pod redakcją Edwarda Polańskiego, reguła 148). Dlatego poprawnym zapisem jest forma minispa. Zdarza się jednak, że m.in. specjaliści od reklam, pracownicy firm kosmetycznych czy turystycznych stosują pisownię tego słowa wielkimi literami, np. terapia SPA, zabiegi SPA, tak jakby chodziło o skrótowiec od nazwy własnej, np. PAN, PCK. Przyjmując tę nieuzasadnioną pochodzeniem wyrazu spa pisownię, traktując ją np. jako zabieg marketingowy, należałoby stosować zapis mini-SPA, ponieważ jeśli po przedrostkach, które z wyrazami pospolitymi pisane są łącznie, występuje wyraz pisany wielką literą, to w jego zapisie stosuje się łącznik, np. anty-Platon, arcy-Europejczyk (por. Wielki słownik ortograficzny PWN pod redakcją Edwarda Polańskiego, reguła 183).
Beata Byczkowska
Który zapis jest poprawny: „eurorynek” („Eurorynek”), „euro-rynek” („Euro-rynek”) czy „euro rynek” („Euro rynek”)?
Poprawny jest zapis pierwszy, czyli eurorynek. Euro‑ jest cząstką pochodzącą od przymiotnika europejski, która jako pierwszy człon wyrazów złożonych wskazuje na ich związek z Europą, Europejczykami lub z Unią Europejską. A zatem eurorynek to po prostu rynek europejski.
Według zasad polskiej ortografii złożenia (czyli wyrazy, które zostały utworzone od co najmniej dwu wyrazów – a eurorynek pochodzi od przymiotnika euro<pejski> i rzeczownika rynek) powinny być zawsze pisane łącznie. W wyrazie pospolitym, o którym mowa, nie ma uzasadnienia dla użycia wielkiej litery. Analogicznie zapisywane są wyrazy euroentuzjasta, eurofundusz czy europrodukt.
Anna Laskowska
Jak powinno się zapisać wyraz złożony z wyrazów „cyber” i „gadżet”?
Wyraz cyber jest cząstką słowotwórczą utworzoną od przymiotnika cybernetyczny. Wynika z tego, że połączenie wyrazów cyber i gadżet stanowi złożenie, czyli taką strukturę słowotwórczą, w której złączono tematy co najmniej dwóch podstaw słowotwórczych.
Dla zapisywania wyrazów zawierających cząstkę cyber- należy przyjąć ogólną zasadę systemową, według której (jak podaje Wielki słownik ortograficzny PWN) cząstki słowotwórcze pełniące funkcje tematów słowotwórczych w rzeczownikach złożonych pisze się z wyrazami pospolitymi łącznie.
Zatem wyraz złożony z cząstki cyber‑ i wyrazu gadżet powinno się zapisać łącznie: cybergadżet, analogicznie do takich form, jak bionawóz ‘nawóz biologiczny’, ekożywność ‘żywność ekologiczna’, euroregion ‘region europejski’ czy teleprogram ‘program telewizyjny’.
Alicja Wódkowska
Niedawno znalazłem w Internecie słowo „Eurosylwester” w znaczeniu ‘noc, w czasie której wprowadzono euro’. Interesuje mnie, czy zostało ono zapisane poprawnie.
Zapis łączny jest zapisem poprawnym. Rzeczownik ten jest bowiem złożeniem, czyli wyrazem, który powstał w wyniku połączenia rzeczowników euro i sylwester, a zgodnie z polskimi regułami ortograficznymi wszystkie złożenia rzeczownikowe, czyli słowa pochodzące od dwóch odrębnych wyrazów, zapisujemy łącznie.
Myślę jednak, że bezzasadne jest w tym przypadku użycie wielkiej litery. Zarówno bowiem słowo sylwester w znaczeniu ‘noc z 31 grudnia na 1 stycznia’, jak i rzeczownik euro, od którego pochodzi pierwszy człon tego złożenia, zapisujemy małymi literami (dla pisowni wyrazu eurosylwester decydujące znaczenie ma oczywiście pisownia wyrazu sylwester).
W związku z tym zapisem poprawnym jest eurosylwester.
Monika Watkowska
W pewnym tekście reklamowym zabawce tamagotchi zostały nadane nazwy „Cyber-Kurczę” i „Cyber Kurczę”, a także „Cyber-Kurczak” i „Cyber Kurczak”. Która wersja ortograficzna jest poprawna?
Poprawny zapis to cyberkurczę i cyberkurczak. Cząstka cyber jest w języku polskim pierwszym członem wyrazów złożonych wskazującym na ich związek z informatyką. Słowo cyber w polszczyźnie nie występuje, można jednak tę cząstkę interpretować jako powstałą od przymiotnika cybernetyczny. W związku z tym derywaty słowotwórcze zaczynające się od cyber‑ należy interpretować jako wyrazy złożone.
W języku polskim wszystkie rzeczowniki złożone, których człony są wyrazami pospolitymi, pisze się łącznie, np. europoseł (od poseł i euro<pejski>), biopaliwa (od bio<logiczny> i paliwa), infolinia (od info<rmacyjny> i linia), a zatem łącznie piszemy też złożenia z cząstką cyber‑, np. cyberprzestrzeń, cybersmok, cyberzwierzątko. Tak napiszemy również wyrazy cyberkurczę i cyberkurczak, gdyż – podobnie jak wyraz tamagotchi – nie są one nazwami własnymi, lecz wyrazami pospolitymi nazywającymi rodzaj zabawki.
Justyna Błaszczyk
Czy wyraz „lekkostrawny” należy pisać łącznie, czy rozdzielnie?
Jak podaje Wielki słownik ortograficzny pod redakcją Edwarda Polańskiego (PWN, Warszawa 2006), wyrażenia, których pierwszy człon jest przysłówkiem, a drugi przymiotnikiem, traktujemy jako złożenia i zasadniczo piszemy oddzielnie, np. daleko idące wnioski, jasno widzący konsekwencje itp. Do tego typu wyrażeń należy również zwrot lekko strawny. Jednak niektóre z tych wyrażeń scaliły się, co jest związane z pewną zmianą znaczenia. Otóż wówczas, gdy używamy ich dla opisania nie doraźnej cechy obiektu, lecz jego trwałej właściwości, zapisujemy je łącznie (a więc piszemy jasno widzący konsekwencje swych działań, ale jasnowidzący w znaczeniu ‘jasnowidz’).
Wyrażenie lekkostrawny zapiszemy zatem łącznie, jeśli chcemy w ten sposób opisać trwałą cechę posiłku (z taką sytuacją mamy do czynienia np. w zdaniu To danie jest lekkostrawne). Powinniśmy natomiast zapisać je rozdzielnie, gdy nie odnosi się ono do cech na stałe przypisanych do konkretnego obiektu (jak w zdaniu Dziś zjadłem lekko strawną kolację).
Dorota Rybak
Który zapis jest poprawny: „dieta-cud” czy „dieta cud”?
Pod wpływem zapożyczeń z języka angielskiego zasady pisowni dwuczłonowych zestawień rzeczowników z łącznikiem w najnowszej polszczyźnie uległy zachwianiu – każdy przypadek zatem wymaga indywidualnego potraktowania.
Pisownia tych konstrukcji zależy przede wszystkim od rodzaju relacji pomiędzy dwoma komponentami danego połączenia. Według Wielkiego słownika ortograficznego PWN zestawienia rzeczowników, w których człon pierwszy jest określany przez człon drugi, należy zapisywać rozdzielnie, np. artysta grafik to ‘artysta tworzący przede wszystkim grafiki’, lekarz chirurg to ‘lekarz ze specjalnością chirurgiczną’. Zauważmy, że w tych przykładach członów nie można przestawić, co dowodzi, że drugi jest określeniem pierwszego. Zatem jeśli mamy na myśli dietę, która „działa cuda”, której najważniejszą właściwością jest skuteczność, to poprawnie zapiszemy dieta cud.
Z łącznikiem natomiast powinno się pisać konstrukcje o członach, które oznaczają współrzędne cechy osoby lub przedmiotu, np. fryzjerka-kosmetyczka to osoba wykonująca dwa zawody. Człony te można zamienić miejscami, tak jakby stał między nimi spójnik „i”. Co prawda, w przypadku diety cud mamy do czynienia z dwoma rzeczownikami o nierównorzędnym znaczeniu, ale wyjątkowo (pod wpływem zapożyczenia z języka angielskiego: miracle-diet) możemy zapisać tę konstrukcję z łącznikiem wtedy, gdy kolejność jej członów przestawimy: cud-dieta, podobnie, jak w połączeniach cud-kobieta czy herod-baba.
Wynika z tego, że zapis dieta-cud, który pojawia się często w poradnikach poświęconych metodom odchudzania, jest błędny!
Warto też dodać, że czasami jednak kłopotliwe jest określenie relacji między rzeczownikami tworzącymi dane zestawienie. Na przykład w odniesieniu do określenia kobieta wąż trudno ustalić jednoznacznie, czy jest to kobieta, która zamienia się w węża (a zatem jest kobietą wężem), czy chodzi o postać, która jest jednocześnie kobietą i wężem (czyli kobietą-wężem).
Renata Gromuł
Który zapis jest poprawny: „kuszo-kołkownica” czy „kuszokołkownica”?
Poprawny zapis to kuszokołkownica. Wyraz ten jest rzeczownikiem złożonym, utworzonym od dwu wyrazów (kusza i kołkownica) za pomocą interfiksu ‑o-. Rzeczowniki o takiej budowie zapisywane są zgodnie z polskimi przepisami ortograficznymi łącznie, np. klubokawiarnia, meblościanka, parostatek.
Katarzyna Sikora
Wyraz „dobranoc” piszemy razem, lecz czy w dopełniaczu mamy napisać „dobrejnocy” razem (analogicznie do mianownika), czy osobno – „dobrej nocy”?
Jak podaje Wielki słownik poprawnej polszczyzny pod redakcją Andrzeja Markowskiego, pisownia tej formy zależy od jej znaczenia i kontekstu użycia. Wyrażenie dobranoc jako forma pożegnania przed nocą powinno być w dopełniaczu zapisywane oddzielnie, np. Życzyć komuś dobrej nocy, natomiast dopełniacz rzeczownika dobranoc ‘krótki program telewizyjny nadawany wieczorem dla dzieci’ piszemy analogicznie do mianownika, czyli dobranoc, dobranocy, np. Po dobranocy pójdziecie spać.
Justyna Kamińska
Co mówią najnowsze przepisy ortograficzne na temat pisowni „nie” z imiesłowami?
Partykułę nie piszemy łącznie z imiesłowami przymiotnikowymi (zakończonymi na ‑ący, -ny, -ty, -ony) bez względu na to, czy zostały użyte w znaczeniu bardziej przymiotnikowym, czy bardziej czasownikowym: niebawiący, nieczytany, nietknięty, nieoceniony (zasada ta obowiązuje od 1998 roku).
Wyjątkowo partykułę nie piszemy rozdzielnie z imiesłowami przymiotnikowymi:
— jeśli imiesłowy te występują w zdaniu wyrażającym przeciwstawienie: Jest to utwór nie bawiący, ale skłaniający do refleksji. Jest to miejsce leżące, a nie siedzące;
— w konstrukcjach, w których występują spójniki ani, ni: To jest człowiek ani nie palący, ani nie pijący. Ta książka jest nie krytykowana ani nie chwalona przez znawców literatury.
Z imiesłowami użytymi wyraźnie w znaczeniu czasownikowym dopuszczalna jest pisownia rozdzielna.
Partykułę nie zawsze piszemy rozdzielnie z imiesłowami przysłówkowymi (zakończonymi na ‑łszy, -wszy, -ąc): Nie pukając, wszedł do pokoju. Zaczął krzyczeć, nie wysłuchawszy jej wyjaśnień. Nie zjadłszy obiadu, pobiegł na spotkanie.
Więcej informacji na temat pisowni nie z imiesłowami można zaleźć w następujących źródłach: B. Janik-Płocińska, M. Sas, R. Turczy, Wielki słownik ortograficzno-fleksyjny, red. J. Podracki, Warszawa 2001, s. LVI-LVII; A. Markowski, W. Wichrowska, Wielki słownik ortograficzny, Warszawa 2006.
Małgorzata Chmiel