Jak piszemy poprawnie: „ptako-pajacyk” czy „ptakopajacyk”?
Ptakopajacyk to rzeczownik złożony utworzony interfiksem ‑o‑, należy go więc pisać łącznie, jak rzeczowniki marszobieg, meblościanka, mrówkolew czy osłomuł.
Pisownię tego typu struktur znajdziemy jednak tylko w części słownikowej wydawnictw ortograficznych, nie została ona natomiast jasno uregulowana w treści zasad ortograficznych.
Zasady pisowni zajmują się bowiem zestawieniami. Zestawienia mogą być pisane łącznie lub rozdzielnie w zależności od tego, czy człony danego złożenia są równorzędne, czy nierównorzędne – por. Zasady pisowni i interpunkcji polskiej reguła nr 25 i reguła nr 51 (http://sjp.pwn.pl/zasady/Zasady-pisowni-i-interpunkcji;713485.html). Jeżeli człony złożenia są równorzędne, to znaczy oznaczają równoważne cechy lub funkcje osoby lub przedmiotu, to piszemy je z łącznikiem: kupno-sprzedaż, pralka-suszarka, ława-stół (przykłady pochodzą z internetowych Zasad pisowni i interpunkcji PWN). Jeżeli jednakże człon drugi zestawienia pełni funkcję określenia członu pierwszego, to wówczas zestawienia mają pisownię rozłączną: artysta malarz, lekarz chirurg, ryba piła – w tego typu złożeniach człony mają stosunek nierównorzędny artysta malarz to artysta będący przede wszystkim malarzem, lekarz chirurg to lekarz ze specjalnością chirurgiczną. Jak zauważa profesor Mirosław Bańsko w swoich poradach dotyczących pisowni zestawień (Poradnia językowa PWN), „zasady pisowni polskiej zmuszają nas niekiedy do subtelnych i niestety subiektywnych rozróżnień” na przykład w sprawie, czy urządzenie, które pierze i suszy jest jednocześnie pralką i suszarką (pralka-suszarka) czy też bardziej pralką, a suszarka to tylko jej dodatkowa funkcja (pralkosuszarka).
Profesor Mirosław Bańko zauważa, że zapis z łącznikiem -o- „zwalnia nas z obowiązku odmieniania pierwszego członu, ale sprawia, że budowa wyrazu staje się mniej wyraźna” (Poradnia językowa PWN), zaś pisownia z dywizem wymaga jednoczesnej odmiany obydwu członów nazwy, co zdaje się być zarówno niewygodne, jak i skomplikowane, „a przy tym bezafiksalne zestawienie członów sprawia wrażenie, jakby chodziło o przedmiot wykonany doraźnie. Chcąc uniknąć tych niedogodności i jednocześnie nie łamać zasad ortografii, sięgamy po zapis łączny, z interfiksem, który narzuca interpretację desygnatu, nie zawsze pożądaną (…) Być może tego rodzaju dylematy – a nie tylko nieznajomość ortografii – sprawia, że w tekstach pojawiają się zapisy skądinąd funkcjonalne, choć niezgodne z zasadami” (Poradnia językowa PWN).
Profesor stwierdza także w tym samym źródle, iż „na szczęście (podkr. J. Kuchta) pewien wyłom w pisowni rzeczowników złożonych już nastąpił. Wbrew przywoływanej zasadzie już kilkadziesiąt lat temu upowszechniły się złożenia o członach znaczeniowo równorzędnych, a mimo to pisane łącznie, z interfiksem, np. chłoporobotnik, meblościanka, marszobieg. Językoznawcy, po okresie upominania się o zapis chłop-robotnik, mebel-ścianka, marsz-bieg, pogodzili się z pisownią łączną”. W innym miejscu jednakże profesor pisze: „Dotychczasowe zmiany w polskiej pisowni nie napawają jednak optymizmem, gdyż zamiast wprowadzać więcej swobody, sprowadzały się do zastępowania jednych zapisów innymi” (Poradnia językowa PWN).
Jak wynika z wyżej przytoczonych zasad ortografii, wyraz, o którym mowa w pytaniu, możemy zapisać z dywizem (ptak-pajacyk) lub zamiast dywizu użyć spójki -o- (ptakopajacyk), nie można jednak użyć jednocześnie dywizu i spójki -o-.
Jacek Kuchta