„Otwarcie” czy „otworzenie”?

W polszczyźnie jest wiele par wyrazów, które mają podobną budowę, ale używa się ich w innych kontekstach. Czy podobnie jest z rzeczownikami otwarcie i otworzenie? Na początek warto zastanowić się, skąd pochodzą oba wyrazy. Otwarcie to rzeczownik od nieistniejącego już czasownika otewrzeć (odewrzeć). Z kolei otworzenie to regularnie utworzony rzeczownik od czasownika otworzyć.

Wielki słownik poprawnej polszczyzny podaje nam następujące wskazówki:

I otwarcie 1. rzecz. Od otworzyć O. Czegoś: Uroczyste otwarcie galerii. Dokonać otwarcia nowego centrum handlowego. 2. ‘bycie otwartym, czynnym’ O. Czegoś Godziny otwarcia sklepów. 3. ‘gotowość współpracy, współdziałania’ O. Na coś Otwarcie na świat. Otwarcie na argumenty przeciwnika.

II otwarcie ‘szczerze, wprost, bez osłonek’ Mówić otwarcie o wszystkim. Postępować, działać otwarcie.

Otworzenie rzecz. Od otworzyć. Lepiej: otwarcie.

Z powyższego wynika, iż w znaczeniu pierwszym lepiej używać słowa otwarcie niż otworzenie. Czy są jednak konteksty, w których obie formy brzmią jednakowo naturalnie? W ustaleniu tego pomogą nam definicje słownikowe. Najwięcej znaczeń dla otwarcie podaje Praktyczny słownik współczesnej polszczyzny:

I Otwarcie poch. od czas otworzyć

1. ‘uczynienie otwartym czegoś zamkniętego, zawiązanego, zaklejonego’, (...) Sporo czasu upłynęło, zanim Jan zdecydował się na otwarcie koperty. (...) ▲ ekonom. Otwarcie kredytu / otwarcie umowy kredytowej (...) ▲ ekonom. Otwarcie konta bankowego. Bliskoznaczne: uchylenie, otworzenie, pootwieranie, rozchylenie, odemknięcie, odklejenie, złamanie pieczęci (...);

2. ‘rozpoczęcie zdarzenia, imprezy, spotkania, itp.’ Otwarcie zebrania. Otwarcie galerii ▲ ekonom. Kurs otwarcia akcji, dewiz; Bliskoznaczne: inauguracja, początek, zainaugurowanie;

3. ‘czas urzędowania jakiejś instytucji, godziny pracy zakładu; bycie czynnym, otwartym’ Godziny otwarcia sklepu, czytelni;

4. ‘początek partii, rozgrywki, zwykle ujęty w określone ramy, zasady’ Ustaliliśmy, że otwarcia każdej kolejki rozgrywki będzie dokonywał gracz siedzący na lewo od rozdającego. Bliskoznaczne: odzywka;

5. ‘rozsunięcie zwartych części jakiejś całości; rozpostarcie’ Zbyt późne otwarcie spadochronu było przyczyną śmierci doświadczonego skoczka. Bliskoznaczne: rozpostarcie, rozłożenie

6. ‘rozcięcie skalpelem ciała pacjenta w celu dostania się do miejsca zmienionego chorobowo’, Otwarcie jamy brzusznej, śródpiersia, czaszki; ▲Samoistne otwarcie ropnia ‘pęknięcie ropnia’; Bliskoznaczne: przecięcie, rozcięcie, rozkrojenie.

W znaczeniu 1. i 2. oba omawiane wyrazy można stosować zamiennie, o czym świadczy użycie otworzenie w wyrazach bliskoznacznych. Jedynym ograniczeniem mogłoby być użycie otwarcia jako terminu ekonomicznego – terminologia bowiem charakteryzuje się stałością form, toteż zmiana na otworzenie, choć nie zmieniłaby znaczenia, mogłaby jednak zostać odczytana jako brak staranności czy w skrajnych przypadkach przejaw niekompetencji.

W znaczeniu 3. użycie słowa otworzenie mogłoby rodzić wrażenie nieporadności językowej, por. zdanie Godziny otworzenia sklepu, które w skrajnych przypadkach można by interpretować jako kilka godzin, kiedy sklep będzie otwierany (a następnie zamykany?).

W znaczeniu 4. również lepiej jest używać słowa otwarcie. Po pierwsze dlatego, że w liczbie mnogiej otworzenia w kontekście podanym w Praktycznym słowniku współczesnej polszczyzny mogłyby brzmieć niestylistycznie, po drugie, jest to część terminologii używanej w takich grach, jak szachy, poker czy brydż. Tam otworzenie partii mogłoby brzmieć niefachowo.

W znaczeniu 5. i 6. zastosowanie wymiennie otwarcia i otworzenia raczej nie rodzi wrażenia nieporadności w stylu. Wyjątkiem może być przytoczone samoistne otwarcie ropnia, które w polszczyźnie funkcjonuje jako termin, co z kolei zostało już skomentowane powyżej.

Wahań między otwarcie a otworzenie nie notujemy z kolei w Narodowym Korpusie Języka Polskiego. Tam zdecydowanie przeważa otwarcie – ponad 10 tys. notowań – podczas gdy otworzenie zanotowano tylko 249 razy.

Anna Iwanowska