Czy wyrażenie „odstała woda” ‘woda stojąca w naczyniu kilka dni’ jest poprawne?

Słowo odstały udało się znaleźć tylko w jednym słowniku języka polskiego – jest to Słownik języka polskiego pod redakcją Jana Karłowicza, Adama Kryńskiego i Władysława Niedźwieckiego, wydany w Warszawie w 1904 roku. Według tego słownika odstały to ‘taki, który się odstał, wystały’. W tym samym słowniku jedno ze znaczeń czasownika odstać się dotyczy płynów: odstać się to inaczej ‘wystać się, ustać się, sklarować się’. W innych słownikach języka polskiego (Słownik języka polskiego pod redakcją Witolda Doroszewskiego wydany w Warszawie w 1963 roku, Słownik języka polskiego pod redakcją Mieczysława Szymczaka wydany w Warszawie w 1979 roku, Uniwersalny słownik języka polskiego pod redakcją Stanisława Dubisza wydany w Warszawie w 2006 roku) brakuje formy odstały. Wszędzie jednak pojawia się czasownik odstać się opisany jako: ‘o cieczy: oczyścić się przez osadzenie się na dnie lub wypłynięcie na powierzchnię domieszek, zanieczyszczeń, osadu’.

To, że w nowszych słownikach nie ma formy odstały, nie znaczy, że jest to forma niepoprawna. Współcześnie słowo odstały jest przymiotnikiem. Dawniej jednak był to imiesłów, a formy imiesłowów są uznawane za formy fleksyjne czasownika i jako takie nie są umieszczane w słowniku jako osobne hasła.

Pewne wątpliwości co do poprawności formy odstały może też budzić fakt, że rzadko spotykamy się z nią w tekstach pisanych. Wynika to jednak ze znaczenia słów odstały i odstać się: dotyczą one czynności wykonywanych w domu, należą do słownictwa niespecjalistycznego, stąd częściej występują w języku mówionym niż pisanym. Analiza wystąpień słowa odstały w Narodowym Korpusie Języka Polskiego wykazała, że pojawia się ono w beletrystyce, prasie i na stronach internetowych. Można też znaleźć wyrażenie odstała woda, o którym była mowa w pytaniu (np. „Woda była odstała i ciepła, nie przyniosła ulgi”, „Do podlewania roślin najlepsza jest woda miękka, letnia, odstała”, „Woda, którą wlewamy do naczynia, powinna być odstała lub destylowana”).

Wyrażenie odstała woda jest więc poprawne, choć stosunkowo rzadko używane. Jeśli chcemy go użyć wśród osób, które mogą go nie zrozumieć, lepiej zastosować formę opisową (‘woda, która stoi w naczyniu od kilku dni’). W ten sposób unikniemy nieporozumień.

Magdalena Śmiechewicz