Jak należy stosować wielkie litery w zapisie inskrypcji „BÓG, HONOR, OJCZYZNA”: „Bóg, Honor, Ojczyzna”, „Bóg, honor, Ojczyzna”, „Bóg, honor, ojczyzna”?

Ta inskrypcja widnieje na sztandarach Wojska Polskiego w Trzeciej Rzeczpospolitej, jest zatem dewizą, czyli zasadą kierującą naszym postępowaniem. Takie znaczenie miała od swego powstania w 1802 r., kiedy to Napoleon Bonaparte ustanowił odznaczenie Legii Honorowej z napisem „Honneur et Patrie”. Polska wersja tej dewizy pojawiła się w ustawie sejmowej z 1 sierpnia 1919 r., nakazującej, by na drugiej stronie sztandarów Wojska Polskiego umieszczać napis „Honor i ojczyzna”. Haftowano ten napis wielkimi literami łącznie ze spójnikiem. Taka postać dewizy na sztandarach obowiązywała do 15 października 1943 r. Po objęciu funkcji naczelnego wodza gen. Kazimierz Sosnkowski w rozkazie z taką datą zmodyfikował napis, nadając mu postać: „Bóg, honor, ojczyzna”. Nową dewizę wyhaftowano na ponad dwudziestu sztandarach w latach 1944–1945. I w takiej formie przywrócił ją sejm w 1993 r., określając znaki Wojska Polskiego.
Informację o tytułowej inskrypcji wraz z wzorem pisowni jednej z jej wersji: „Bóg, honor i ojczyzna” podaje tylko jeden z nowszych słowników, Praktyczny słownik języka polskiego pod red. Haliny Zgółkowej (pod hasłem „honor”), opatrując ją wyjaśnieniem, że są to „najwyższe wartości patriotyczne Polaków”. I taka pisownia powinna być stosowana, gdy chcemy wyrazić swój obiektywny, rzeczowy, nienacechowany uczuciowo stosunek do tej dewizy, podobnie jak do jej poprzedniej formy – „Honor i ojczyzna”, w której pisownia wyrazu „honor” wielką literą jest uzasadniona względami składniowymi. Napis ten jest wypowiedzeniem, a ściślej zawiadomieniem (jednym z rodzajów wypowiedzeń), więc powinno się go zaczynać od wielkiej litery.
Gdy jednak używamy tej dewizy jako napisu na sztandarze albo gdy chcemy podkreślić, że mówi ona o wartościach rzeczywiście dla Polaków najwyższych, wtedy powinniśmy zapisać wielkimi literami wszystkie trzy wyrazy: „Bóg, Honor, Ojczyzna”. Upoważnia nas do tego zwyczaj stosowania wielkich liter dla okazania komuś szacunku lub wyrażenia stosunku uczuciowego do osób i wartości.
Nie powinniśmy natomiast nadawać inskrypcji formy: „Bóg, honor, Ojczyzna”. Co prawda Nowy słownik ortograficzny PWN dopuszcza użycie wyrazu „ojczyzna” w formie podniosłej „Ojczyzna”, nie informując o możliwości użycia wielkiej litery przy zapisie wyrazu „honor”, ale zapisanie tego ostatniego wyrazu małą literą, a wyrazu „ojczyzna” wielką wskazywałoby, że honor jest niższą wartością niż ojczyzna. Tymczasem forma składniowa tego wypowiedzenia świadczy o tym, że trzy tworzące ją wyrazy są wobec siebie równorzędne (dlatego można tu wprowadzić lub usunąć spójnik „i”), co potwierdza znaczenie całej konstrukcji.

Piotr Doroszewski