Czy dobra mogą być „piśmienne” i „utrwalone”?

Czy dobra mogą być piśmienne i utrwalone? Sformułowania takie pojawiły się w próbnym egzaminie gimnazjalnym z 2009 r.: „Biblioteka symbolizuje jedność kolejnych pokoleń poprzez gromadzenie piśmiennych dóbr przeszłości i teraźniejszości”, „[...] książka jest największym osiągnięciem ludzkiej cywilizacji, ponieważ umożliwia korzystanie z utrwalonych dóbr przeszłości”.

Sformułowanie dobra utrwalone jest wyrażeniem w zasadzie poprawnym. Słowo utrwalać znaczy ‘sprawiać, że coś nabiera trwałego charakteru, czynić coś trwalszym, ugruntowywać’ lub ‘upamiętniać, przedstawiać w dziełach sztuk plastycznych, literaturze jakiś wycinek rzeczywistości’, wobec tego może ono tworzyć związek utrwalać dobra (ktoś utrwala dobra), którego przekształceniem jest wyrażenie dobra utrwalone, ale imiesłów utrwalone wymaga określenia, bądź o charakterze dopełnieniowym, np. dobra utrwalone przez kogoś, bądź okolicznikowym, np. dobra niematerialne utrwalone na tych nośnikach. W podanym wyżej zdaniu imiesłów ten mógłby być np. użyty w wyrażeniu dobra utrwalone w przeszłości.
Niepoprawne natomiast wydaje się użycie wyrazu piśmienne w konstrukcji dobra piśmienne. Słowniki współczesnego języka polskiego (np. Słownik współczesnego języka polskiego pod redakcją Elżbiety Wierzbickiej z 1998 r., Słownik języka polskiego pod redakcją Elżbiety Sobol z 2003 r.) definiują przymiotnik piśmienny jako ‘umiejący pisać lub czytać i pisać’ (z przykładami piśmienni i niepiśmienni ludzie) lub ‘służący do pisania’ (z przykładami przybory piśmienne). Nie możemy jednak powiedzieć o dobrach ani tego, że służą do pisania, ani że potrafią pisać lub czytać. W tej sytuacji konieczne jest zastąpienie słowa piśmienny wyrazem piśmienniczy ‘związany z piśmiennictwem’. Przymiotnik ten występuje w wyrażeniach typu: piśmienniczy dorobek, twórczość piśmiennicza epoki, zasoby piśmiennicze, a więc w związkach o znaczeniu podobnym do znaczenia wyrażenia dobra piśmiennicze.

Emilia Ukleja