Czy słowo „skomplikowalność” jest poprawne?

W materiałach do swojej pracy doktorskiej natknąłem się wielokrotnie na zastosowanie słowa skomplikowalność. Nie jestem w stanie znaleźć tego słowa w słowniku wyrazów polskich. Jestem ciekaw, czy mogę wykorzystywać skomplikowalność w swojej pracy.

Żeby odpowiedzieć na pytanie o poprawność, a zatem i możliwość stosowania słowa skomplikowalność, trzeba zastanowić się nad jego budową i znaczeniem.
Zakończenie -alność i związek z czasownikiem (skomplikować) łączy ten wyraz z takimi rzeczownikami jak np. wykonalność czy zauważalność. Podstawą słowotwórczą rzeczowników tego typu są przymiotniki utworzone od czasowników przyrostkiem -alny: wykonać → wykonalny → wykonalność. Przymiotniki takie wyrażają potencję, możliwość wykonania jakiejś czynności, zaistnienia czegoś. Wykonalne zadanie to zatem ‘zadanie, które można wykonać’ (‘jest możliwe do wykonania’, ‘daje się wykonać’), zauważalna zmiana to ‘zmiana, którą można zauważyć’, uleczalna choroba to ‘choroba, którą można uleczyć’, opłacalny zakup to ‘zakup, który się może opłacić’ (najczęściej rozumiane jako zrealizowana możliwość, czyli ‘zakup, który się opłaca’). Rzeczowniki wykonalność, zauważalność, uleczalność, opłacalność oznaczają cechę obiektu charakteryzowanego odpowiednim przymiotnikiem. Przyjęcie takiej interpretacji prowadziłoby do wniosku, że skomplikowalność jest cechą czegoś skomplikowalnego, który to wyraz zgodnie z budową znaczyłby: ‘taki, który można skomplikować, który daje się skomplikować’. Wątpliwości budzi jednak, czy ten przymiotnik byłby dla użytkowników polszczyzny zrozumiały i czy jednostka o takim znaczeniu jest w ogóle potrzebna.
Skomplikowalność kojarzy się również z rzeczownikami takimi jak oglądalność, zachorowalność, umieralność. Wyrazy te utworzone są przyrostkiem -alność bezpośrednio od czasowników. Jan Miodek w Słowniku ojczyzny polszczyzny (Wrocław 2002, s. 25) podaje, że przyrostek ten niesie znaczenie ‘zbadana statystycznie intensywność występowania jakiegoś zjawiska społecznego’. Zatem oglądalność programu to jego cecha wyrażająca, ile osób ogląda dany program (‘zbadana statystycznie intensywność oglądania danego programu’), zachorowalność/umieralność na nowotwory to właściwość przebadanej zbiorowości wyrażająca, ile osób zachorowało/umarło na daną chorobę (choroby). Inne przykłady: średnia zdawalność egzaminu, roczna wykrywalność przestępstw, niska spłacalność kredytów. Wyrazy tego typu charakterystyczne są dla tekstów urzędowych i naukowych, czyli takich, w których prezentuje się wyniki badań, statystycznych wyliczeń. Rzeczownik skomplikowalność nie poddaje się jednak interpretacji według tego modelu słowotwórczego.
Jakie znaczenie analizowanego wyrazu można w takim razie ustalić na podstawie zdań, w których się pojawia? Oto przykładowe wystąpienia:

• Stopień skomplikowalności zagadnień księgowych w zakładach pracy chronionej sprawia często wiele problemów (…).
  
• Cukrzyca nie jest problemem endokrynologicznym, lecz z powodu występujących licznych powikłań jest schorzeniem ogólnointernistycznym i ze względu na skomplikowalność problemu winna wymagać wiedzy potwierdzonej egzaminem państwowym (…).
• Powyższy wybór podyktowany był faktem, iż procesy związane z wdrażaniem programów pomocowych uznano za obszary dużego zagrożenia ze względu na szczególne wymogi dawcy, złożoność i skomplikowalność procedur, jakie obowiązują przy wykorzystaniu danego typu środków, oraz ich pionierski charakter, zarówno z punktu widzenia Urzędu, jak i instytucji nadzorujących wdrożenie EFS.
  
• Tymczasem niedostatki polskiego rynku w okresie transformacji, nawyki wyniesione z poprzedniej formacji ustrojowej, słabości organizacyjno-kapitałowe rynku finansowego, a w ślad za tym rynku ubezpieczeniowego, a także, wbrew popularnym oczekiwaniom, skomplikowalność zachodnich systemów prawnych w ubezpieczeniach i nasza twarda potrzeba dostosowawcza do regulacji prawnych Unii Europejskiej, przełożyły się w ocenie ustawodawcy na prawne uregulowania (…).
  
• Ze względu na specyfikę i skomplikowalność materii robót budowlanych trudno znaleźć inne, poza ceną, kryteria oceny ofert do przedmiotu zamówienia (oprócz standardowych, tj. okresu gwarancji i terminu płatności).
  
• Cena projektu indywidualnego zależna jest od stopnia skomplikowalności konstrukcji.

Przyjrzenie się powyższym zdaniom prowadzi do wniosku, że wyraz skomplikowalność jest używany na oznaczenie cechy polegającej na byciu skomplikowanym. Realne znaczenie tego rzeczownika nie jest więc zgodne ze znaczeniem wynikającym z jego budowy (odpowiednią budowę ma częściej spotykany wyraz skomplikowaność). Ponadto znaczenie ‘bycia skomplikowanym’ jest już w polszczyźnie wyrażane przez inną jednostkę – rzeczownik skomplikowanie.
Z tych powodów odpowiedź na pytanie, czy wyraz skomplikowalność jest poprawny, tj. utworzony zgodnie z zasadami języka polskiego, brzmi: nie. I w takim razie nie powinno się go stosować.

A czy dałoby się jakoś wyjaśnić, dlaczego rzeczownik skomplikowanie zastępowany jest wyrazami skomplikowalność i skomplikowaność? Można by, po pierwsze, widzieć w tym przejaw skłonności do stosowania słów specjalistycznych bądź wyglądających na specjalistyczne. Takie nieuzasadnione „ulepszanie” tekstu nie zasługiwałoby na pozytywną ocenę. Po drugie, można by też doszukać się w części użyć chęci prezentowania danej cechy jako oderwanej, uabstrakcyjnionej. Rzeczownik skomplikowaność odwołuje się do obszernego zbioru nazw abstrakcyjnych cech utworzonych od przymiotników przyrostkiem -ość. Rzeczowniki z przyrostkami -anie (oraz: -enie, -cie), jak wyraz skomplikowanie, są przede wszystkim nazwami czynności, funkcjonują więc w tekstach w nieco inny sposób.

Sylwia Rzedzicka