Pozostałe uzgodnienia składniowe

Obie formy są poprawne, lecz mają różne znaczenie. Kierować czymś znaczy ‘stać na czele czegoś, przewodzić czemuś, zarządzać czymś’, np. kierować firmą, ludźmi, zespołem, a także  ‘sprawiać, że pojazd porusza się’, np. kierować  samochodem, łodzią, końmi. Czasownik kierować łączący się z narzędnikiem nie wymaga dopełnienia. Natomiast kierować coś znaczy ‘prowadzić coś, nadawać czemuś kierunek, sprawiać, że ktoś lub coś gdzieś trafia’ np. kierować piłkę do bramki, oczy ku górze, kamerę w prawo, dotacje do przedsiębiorców, pozew do sądu, pacjenta do szpitala. Czasownik kierować łączący się z biernikiem wymaga dopełnienia.

Agata Miller

Czasownik kupić łączy się z biernikiem, gdy rzeczownik odnosi się do określonej ilości czegoś, natomiast w sytuacji, gdy mamy na myśli nieokreśloną ilość danego produktu, wtedy wymaga on zastosowania dopełniacza zwanego cząstkowym bądź partytywnym. Dopełniacz ten wskazuje, że mówimy o nieokreślonej i bezkształtnej części pewnej substancji, wyrażając znaczenie ‘trochę’. Zatem zdanie kupimy cukru i herbaty jest poprawne, gdy odnosimy je do nabycia jakiejś części z całości owych produktów: ‘kupimy pewną ilość cukru i herbaty’. Jednak w sytuacji, w której cukier i herbatę kupujemy zazwyczaj w opakowaniach jako określoną całość, najczęściej spotykaną formą jest: kupimy cukier i herbatę ‘kupimy opakowanie cukru i opakowanie herbaty’.

Ewelina Lechocka

Forma rzeczownika w kolokacji czasownikowej zależy od tego, z jakim przypadkiem łączy się ten czasownik, np. obrać (co?) jabłko, odczuwać (co?) tęsknotę. Czasownik udzielić łączy się z dopełniaczem: udzielić czegoś, zatem poprawna jest forma udzielić urlopu.

Agnieszka Kleczyńska

Ponieważ zaprzeczone czasowniki nie pragnie powtórzyć (tu pierwszy w formie imiesłowu przysłówkowego: nie pragnąc powtórzyć) wymagają określenia w dopełniaczu, należy użyć formy zaimkowej go, stanowiącej m.in. formę dopełniacza liczby pojedynczej rodzaju nijakiego (tu zastępującego rzeczownik życie). Gdyby zdanie miało postać twierdzącą, poprawny byłby biernik rodzaju nijakiego je: I tak me życie przeżyję do końca, pragnąc je powtórzyć.

Aleksandra Muszarska

Ewa Rogowska-Cybulska

Powinno się mówić: większy dwa i pół razy, ponieważ wyraz raz w połączeniu z liczebnikami innymi niż pół i półtora przyjmuje formę razy. Dlatego mówimy i piszemy: dwa i pół razy (a nie: dwa i pół raza).

Sylwia Trzebiatowska

Według Wielkiego słownika poprawnej polszczyzny PWN pod red. Andrzeja Markowskiego użycie form trzydziestego września lub trzydziesty września zależy od informacji, którą chcemy przekazać. Jeśli odpowiadamy na pytanie kiedy?, powinniśmy stosować liczebnik porządkowy w dopełniaczu, czyli w tym wypadku mówimy trzydziestego września. Jeśli odpowiadamy na pytanie jaki jest dzień?, który był dzień? itp., liczebnik porządkowy występuje w mianowniku, tj. trzydziesty września, a potocznie też w dopełniaczu, tj. trzydziestego września. Nazwę miesiąca zawsze stosujemy w dopełniaczu.

W tym połączeniu należy użyć liczebnika zbiorowego. Liczebniki te łączą się m.in. z rzeczownikami mającymi tylko liczbę mnogą (pluralia tantum), np. czworo ust, dziesięcioro wrót, pięcioro skrzypiec. Do takich rzeczowników należy też rzeczownik drzwi, zatem „6 drzwi” należy przeczytać sześcioro drzwi.

Małgorzata Trzebiatowska

Powinniśmy mówić: półtorej torebki cukru. Półtorej jest formą rodzaju żeńskiego liczebnika ułamkowego półtora, a taki przecież rodzaj ma rzeczownik torebka.

Monika Matusiak

Gdy chodzi o więcej niż jedną kobietę, poprawne jest zadnie Strażnik pilnował kobiet, ponieważ czasownik pilnować rządzi dopełniaczem: ktoś pilnuje kogoś lub czegoś. Formą dopełniacza liczby mnogiej rzeczownika kobieta jest oczywiście forma kobiet.

Zdanie Strażnik pilnował kobiety też jest poprawne, ale tylko wówczas, gdy informuje ono o jednej kobiecie, której pilnował strażnik.

Monika Matusiak

Wyraz osoba jest rodzaju żeńskiego i nie zawiera informacji o płci, toteż sformułowanie pięcioro osób zamiast pięć osób jest niepoprawne. Liczebników zbiorowych używamy dla wyróżnienia grupy różnopłciowej tylko w połączeniu z rzeczownikami rodzaju męskiego mogącymi odnosić się w liczbie mnogiej do osób różnej płci, np. pięcioro ludzi ‘pięć osób różnej płci’ (ale pięciu ludzi ‘pięciu mężczyzn’), pięcioro uczniów ‘pięć osób, wśród których są zarówno uczniowie, jak i uczennice’ (ale pięciu uczniów ‘pięciu chłopców’, pięć uczennic ‘pięć dziewczynek’).

Z policzalnymi rzeczownikami występującymi tylko w liczbie mnogiej, do których należy rzeczownik sanki, łączą się w języku polskim liczebniki zbiorowe. Mówimy zatem np. dwoje sanek, troje sanek, czworo sanek, sześcioro sanek, jedenaścioro sanek, sto dwadzieścia troje sanek, tysiąc dwieście piętnaścioro sanek itd. Rzeczownika sanki nie należy łączyć z rzeczownikiem pary (nie mówimy więc np. cztery pary sanek). Oprócz wyrazu sanki do pluraliów tantum wchodzących w związek z liczebnikami zbiorowymi należą m.in. sanie, drzwi, grabie, skrzypce, imieniny, urodziny, nóżęta, rączęta, a także nazwy par małżeńskich, np. wujostwo, premierostwo, małżonkowie, dziadkowie, kochankowie, Andrzejowie ‘Andrzej z żoną’, rodzice, nowożeńcy, oblubieńcy, a także rzeczownik państwo w znaczeniu osobowym, niekoniecznie jednak odnoszący się do dwóch osób. 

Sylwia Trzebiatowska

Jak podaje Wielki słownik poprawnej polszczyzny pod red. Andrzeja Markowskiego, liczebników zbiorowych używamy m.in. z rzeczownikami rodzaju nijakiego nazywającymi istoty młode zakończonymi w mianowniku liczby pojedynczej na ‑ę, np. dwoje cieląt, troje szczeniąt, siedmioro kacząt, jedenaścioro dziewcząt. Rzeczownik cielątko nie należy do tej grupy, ponieważ w mianowniku liczby pojedynczej ma końcówkę ‑o, nie zaś końcówkę ‑ę. Wyraz ten łączy się zatem  z liczebnikami głównymi, toteż poprawne jest tylko połączenie dwa cielątka.

Aleksandra Muszarska

Ewa Rogowska-Cybulska

Poprawnie piszemy: 2,42 razy (większy lub mniejszy) i mówimy: dwa i czterdzieści dwie setne razy (większy lub mniejszy). Wynika to z reguły podanej w haśle raz przez Wielki słownik poprawnej polszczyzny pod red. Andrzeja Markowskiego: „W połączeniu z wyrazami pół i półtora poprawna jest konstrukcja z formą raza, np. pół raza, półtora raza, z pozostałymi liczebnikami, także ułamkowymi, poprawna jest konstrukcja z formą razy. Np.: Trzy i pół razy (nie: raza) większy. Sześć i trzy dziesiąte razy (nie: raza) tyle”.

Klaudia Piotrowiak

Połączenie troje okien jest niepoprawne, ponieważ wyraz okno nie należy do rzeczowników łączących się z liczebnikami zbiorowymi, tj. ani nie jest rzeczownikiem występującym tylko w liczbie mnogiej (por. troje sanek), ani nie jest nazwą istoty młodej rodzaju nijakiego zakończoną na -ę (por. troje szczeniąt), ani nie nazywa obiektów występujących tylko w parach (por. dwoje oczu), ani nie jest rzeczownikiem odnoszącym się do grup osób różnopłciowych (por. troje studentów). Powinno się zatem mówić trzy okna. Błędne połączenie troje okien powstało zapewne pod wpływem fałszywej analogii do poprawnego połączenia troje drzwi.

Problem dotyczy odmiany liczebników zbiorowych, które określają liczbę osób młodych i ludzi różnej płci oraz łączą się z rzeczownikami występującymi tylko w liczbie mnogiej. Liczebnik zbiorowy przyjmuje formę wymaganą przez wyraz nadrzędny, a w tym połączeniu jest nim rzeczownik odczasownikowy przyjęcie, który wymaga dopełniacza. Zatem poprawną będzie forma: przyjęcie (kogo? czego?) dwojga dzieci.

Mówimy półtorej łyżeczki, gdyż w rodzaju żeńskim, który charakteryzuje rzeczownik łyżeczka, liczebnik ułamkowy odpowiadający liczbie 1,5 występuje w formie półtorej.

Weronika Formela

Jak podaje Wielki słownik poprawnej polszczyzny pod red. Andrzeja Markowskiego, „w połączniu z wyrazami pół i półtora poprawna jest konstrukcja z formą raza, np. pół raza, półtora raza, z pozostałymi liczebnikami, także ułamkowymi, poprawna jest konstrukcja z formą razy”. W świetle tej reguły połączenie, którego dotyczy pytanie, musi zawierać formę razy. Jedynie poprawną konstrukcją jest zatem osiem i pół razy.

Jak podaje Wielki słownik poprawnej polszczyzny pod red. Andrzeja Markowskiego, określenie podmiotu liczebnikowo-rzeczownikowego (tu: pięć wydań) odmieniane jak przymiotnik (tu: te/tych), które występuje przed liczebnikiem, może mieć formę dopełniacza lub mianownika,  a więc poprawne są obie konstrukcje: pierwsze pięć wdań ukazało się… i pierwszych pięć wydań ukazało się… Natomiast gdy takie określenie występuje po liczebniku, musi przybrać formę dopełniacza: pierwszych pięć wydań ukazało się…

W wypadku połączeń liczebników wielowyrazowych z wyrazem dzieci przynajmniej ostatni element liczebnikowy musi być wyrażony liczebnikiem zbiorowym, liczebnikami zbiorowymi mogą być też dwa ostatnie elementy wyrażenia liczebnikowego, poprawna jest zatem zarówno konstrukcja trzydzieści dwoje dzieci, jak i trzydzieścioro dwoje dzieci.

Karolina Bąkowska

Podane zdanie nie jest poprawne. Powinno mieć oczywiście postać: Wziął udział w spotkaniu poświęconym Powstaniu Styczniowemu, rzeczownik w spotkaniu wymaga bowiem od swego określenia miejscownika. Niepoprawna forma celownika poświęconemu pojawiła się pod wpływem nieuprawnionej analogii do końcówek dwu rzeczowników o końcówce ‑u, a których jeden poprzedza ten imiesłów, a drugi po nim następuje.

Obie formy są poprawne, ale według Wielkiego słownika poprawnej polszczyzny pod red. Andrzeja Markowskiego lepszy jest zwrot odpowiadając na pismo, ponieważ wyrażenie w odpowiedzi na pismo jest konstrukcją typowo urzędową. Jeśli zastosujemy formę odpowiadając na pismo, należy jednak pamiętać, że podobnie jak w wypadku innych konstrukcji z imiesłowami przysłówkowymi, zdanie, które następuje po tej formie, musi mieć podmiot w pierwszej osobie, zwykle liczby mnogiej, np. Odpowiadając na pismo, uprzejmie informujemy, że...

W świetle informacji zawartych w Nowym słowniku poprawnej polszczyzny pod red. Andrzeja Markowskiego, formą poprawną jest zarówno umowa wykonania usługi, jak i umowa na wykonanie usługi.  W haśle umowa składnię z dopełniaczem reprezentują przykłady umowa najmu i umowa kupna-sprzedaży, a o składni z przyimkiem na czytamy w uwadze poprawnościowej: „Umowa o coś (pot. na coś) (jeśli wymienione są świadczenia, do których zobowiązuje się jedna strona, np. umowa o pracę, umowa o dzieło”.

Agnieszka Tańska

Jak podaje Wielki słownik poprawnej polszczyzny pod red. A. Markowskiego, czasownik świadczyć tworzy następujący schemat składniowy: ktoś, coś świadczy coś komuś, czemuś (nie: dla kogoś). Poprawna jest zatem zdanie: Firma świadczy usługi osobom fizycznym. 

Gabriela Lustyk

Poprawna formą jest pół procent. Jak podaje Wielki słownik poprawnej polszczyzny pod red. Andrzeja Markowskiego, w połączeniu wyrazu procent ‘setna część czegoś’ z liczebnikami ułamkowymi, do których należy pół, w każdym przypadku występuje bezkońcówkowa forma procent.

Nie, poprawna forma to Nie zwraca Pan uwagi… Czasownik zwracać łączy się z biernikiem, np. zwraca uwagę, książki, pieniądze, ale jego zaprzeczenie – z dopełniaczem, np. nie zwraca uwagi, książek, pieniędzy.

Agnieszka Tańska

Ewa Rogowska-Cybulska

Dawniej w znaczeniu ‘zużywać w małych ilościach’ czasownik ten łączył się z dopełniaczem, np. oszczędzać wody, prądu, a w znaczeniu ‘nie niszczyć, szanować’ – z biernikiem, np. oszczędzać zdrowie, wzrok. Dziś biernik używany jest już w obydwu znaczeniach, a więc mówimy także oszczędzać prąd, wodę. Jak jednak podaje Wielki słownik poprawnej polszczyzny pod red. Andrzeja Markowskiego, w pierwszym znaczeniu nadal dopuszczalny jest także dopełniacz, choć jest on już stosowany w tej konstrukcji rzadko. Reasumując, obie formy są poprawne.

Iga Waldzińska

Poprawny jest zwrot nadać bieg sprawie, zbudowany według schematu nadać – coś – komuś/czemuś. Konstrukcję tę notuje m.in. Wielki słownik poprawnej polszczyzny pod red. Andrzeja Markowskiego pod hasłem nadać, definiując ją jako ‘powodować, żeby coś zostało załatwione (zwykle sprawy urzędowe)’ i ostrzegając przed błędną formą nadawać biegu sprawie.

Należy mówić dwadzieścioro jagniąt. Do rzeczowników zakończonych w liczbie pojedynczej na ‑ę, w liczbie mnogiej zaś na ‑ęta, w starannej polszczyźnie odnoszą się liczebniki zbiorowe (takie jak dwoje, troje, czworo, dwadzieścioro itd.).  Według Nowego słownika poprawnej polszczyzny pod red. Andrzeja Markowskiego potocznie dopuszczalne są również połączenia z liczebnikami głównymi, a więc w tym wypadku dwadzieścia jagniąt.

Agnieszka Tańska

Piszemy (i mówimy) 4 lutego, ponieważ – jak podaje Nowy słownik poprawnej polszczyzny –  

nazwę miesiąca stawiamy (i odczytujemy w datach zapisanych cyframi) zawsze w dopełniaczu. Natomiast cyfrę 4 należy odczytywać czwartego lub czwarty, w zależności od tego, na jakie pytanie odpowiadamy. Jeśli odpowiadamy na pytanie kiedy?, używamy formy czwartego lutego, gdy zaś dajemy odpowiedź na pytanie jaki jest/był/będzie  dzień?, w polszczyźnie starannej posługujemy się formą czwarty lutego, a w polszczyźnie potocznej – formą czwartego lutego.

Forma czwarty luty jest poprawna tylko wtedy, gdy występuje nie w dacie, lecz w zdaniach typu To już czwarty luty w jej krótkim życiu.

Agnieszka Tańska

Ewa Rogowska-Cybulska

Powinno się mówić 5,3 razy. Jak podaje Nowy słownik poprawnej polszczyzny pod red. Andrzeja Markowskiego, formy raza należy używać w połączeniu z wyrazami pół i półtora, natomiast z pozostałymi liczebnikami, także ułamkowymi, poprawna jest konstrukcja z formą razy.

Agnieszka Tańska

Ewa Rogowska-Cybulska

Poprawność tej konstrukcji budzi wątpliwości.  We fragmencie zdania czytamy, że pluton ma coś za obowiązek. Wielki słownik poprawnej polszczyzny pod redakcją Andrzeja Markowskiego podaje, że obowiązek można spełniać, wypełniać; możnapoczuwać się do obowiązku, dopełniać obowiązku, robić coś z obowiązku, przyjąć na siebie obowiązki; mieć obowiązek czegoś. Mówimy również o obowiązku kogoś– wobec kogoś, względem kogoś, w stosunku do kogoś, jednak nie ma mowy o konstrukcji typu mieć coś za obowiązek.

Podana forma nie jest również odnotowana w użyciach przez Korpus języka polskiego. W związku z powyższym zdanie powinno przyjąć inną postać– np. „Pluton, którego jedynym obowiązkiem jest pilnowanie drogi…”

Ewa Lubiszewska

Poprawna forma to życzymy wielu łask Bożych, ponieważ czasownik życzyć łączy się ze swoim określeniem w dopełniaczu (czego życzymy?), a dopełniaczem zaimka wiele (łask Bożych) jest forma wielu (łask Bożych).

Poprawna jest forma odmian, ponieważ liczebnik pięciu ma w tym zdaniu formę dopełniacza, zależną od rzeczownika odczasownikowego zastosowaniu. Forma celownika odmianom byłaby poprawna w zdaniu Wyborny smak zawdzięcza aż pięciu odmianom chmielu, w którym liczebnik pięciu też ma formę celownika. 

Gabriela Lustyk

Jak podaje Wielki słownik poprawnej polszczyzny pod red. A. Markowskiego, liczebniki zbiorowe w miejscowniku łączą się ze swymi określeniami w związku zgody, poprawne jest zatem wyrażenie zamki w dwojgu drzwiach.

Poprawne sformułowanie to: w związku z powołaniem Pani na stanowisko starosty, ponieważ rzeczownik powołanie łączy się z rzeczownikiem w dopełniaczu (Pani), a nie w bierniku (Panią).

Bartosz Makarewicz

Tak, w podanym wyrażeniu imiesłów zagrażającym łączy się z rzeczownikiem w celowniku, a bezpieczeństwu jest poprawną formą celownika rzeczownika bezpieczeństwo (przyjmuje on końcówkę ‑u, ponieważ taką końcówką mają w celowniku wszystkie rzeczowniki rodzaju nijakiego).

Bartosz Makarewicz

Poprawną formą jest użyczyć niepublikowanych zapisków, ponieważ czasownik użyczyć rządzi dopełniaczem, nie zaś biernikiem, np. użyczyć lokatorom pokoju, użyczyć rządowi poparcia.

Bartosz Makarewicz

Taka konstrukcja jest niepoprawna, ponieważ rzeczownik narażenie wymaga dopełniacza (kogo? czego? – usiłowanie narażenia jej), a nie biernika (kogo? co?). Biernika wymaga natomiast czasownik narazić, od którego pochodzi rzeczownik narażenie, zwrot usiłować narazić ją jest więc poprawny.

Gabriela Lustyk 

Poprawna forma to udzielić rabatu, ponieważ według Nowego słownika poprawnej polszczyzny pod redakcją Andrzeja Markowskiego czasownik udzielać łączy się z dopełniaczem, nie zaś z biernikiem, np. Bank udziela kredytów (nie: kredyty); Siostra udzielała mi pierwszych wskazówek (nie: pierwsze wskazówki) gry na flecie; Lekarz chętnie udzielał wyjaśnień (nie: wyjaśnienia).

To wyrażenie powinno brzmień sztuka w tysiącu aktów, ponieważ – jak podaje Wielki słownik poprawnej polszczyzny pod red. A. Markowskiego – liczebniki tysiąc, milion, miliard i bilion mają odmianę rzeczownikową i rząd dopełniaczowy.

Nie jest to forma poprawna. Poprawną formą jest Pan nie zwraca uwagi (...). Czasownik nie zwracać wymaga od łączącego się z nim rzeczownika dopełniacza (tu: uwagi), natomiast z biernikiem łączy się czasownik niezaprzeczony zwraca (tu: uwagę).

Bartosz Makarewicz

Poprawne sformułowanie to: Na pierwszym piętrze zakwaterowano około stu kobiet, ponieważ przyimek około łączy się z rzeczownikiem w dopełniaczu.

Bartosz Makarewicz

Przyimek około łączy się z rzeczownikami w dopełniaczu, podane zdanie należy zatem odczytać: Ma około stu sześćdziesięciu milionów lat.

Gabriela Lustyk

Wielki słownik poprawnej polszczyzny pod red. A. Markowskiego notuje tylko zwrot nadawać ton czemuś ‘wpływać na kształt, charakter czegoś’ i przestrzega przed zamianą w tym zwrocie formy ton na tonu. 

Gabriela Lustyk

Poprawną formą jest: Starał się bronić własnych przekonań, ponieważ czasownik bronić łączy się z rzeczownikiem w dopełniaczu (tu: przekonań), nie zaś w bierniku (tu: przekonania).

Bartosz Makarewicz

Poprawnie piszemy tę datę 28 kwietnia, a więc nazwa miesiąca występuje w niej w dopełniaczu. Jeśli podane wyrażenie jest odpowiedzią na pytanie kiedy?, w dopełniaczu używamy również towarzyszącego jej liczebnika porządkowego, a więc mówimy dwudziestego ósmego kwietnia. Jeśli natomiast wyrażenia tego używamy w odpowiedzi na pytanie który jest/był/będzie dzień?,  liczebnik porządkowy powinien wystąpić w mianowniku, np. Dziś jest dwudziesty ósmy kwietnia, ale potocznie możemy też powiedzieć Dziś jest dwudziestego ósmego kwietnia.

Mówimy 21 grudnia, tj. nazwa miesiąca występuje w tej konstrukcji w dopełniaczu. Jeśli natomiast chodzi o liczebnik porządkowy, to sposób jego odczytywania zależy od pytania, na które odpowiedzią jest to wyrażenie. Na pytanie kiedy? odpowiadamy dwudziestego pierwszego grudnia, natomiast na pytanie który dziś dzień? (lub podobne) – dwudziesty pierwszy grudnia albo (potocznie) dwudziestego pierwszego grudnia.

Przytoczone zdanie jest niepoprawne pod względem składniowym. Czasownik skupiać ma następujący schemat składniowy: skupiać coś gdzieś, a więc poprawne jest zdanie Jednolitą i niepodzielną władzę w państwie skupia prezydent Rzeczypospolitej.

Formą poprawną jest użyto cewnika, ponieważ czasownik użyć narzuca łączącym się z nim rzeczownikom formę dopełniacza (kogo? czego? – cewnika).

Monika Kroplewska

Poprawna konstrukcja to sterować łódką, ponieważ czasownik sterować łączy się z narzędnikiem (sterować kim? czym? – łódką, też dronem, samolotem, pojazdem, gospodarką, ruchem, partią itp.), a nie z biernikiem (kogo? co? – łódkę).

Monika Kroplewska

Jak podaje Nowy słownik poprawnej polszczyzny, czasownik nabrać/nabierać w znaczeniu ‘wypełniać się czymś’ rządzi dopełniaczem (coś nabiera  czegoś), należy zatem mówić statek nabrał wody. Formę wody w połączeniu z czasownikiem nabrać zawiera m.in. związek frazeologiczny nabrać wody w usta, co powinno nam ułatwić zapamiętanie tej konstrukcji. Oboczny rząd biernikowy ma natomiast czasownik nabrać w znaczeniu ‘czerpać trochę płynu, czegoś sypkiego itp.’ (ktoś nabiera czegoś albo – rzadziej – coś), np. nabiera ziemi/ziemię na łopatę, nabrał lodów/lody z pudełka, nabierz na place żelu/żel.

Piotr Zdziarstek

Zdanie to jest niepoprawne, ponieważ rzeczownik posiadanie wymaga od określającego go rzeczownika dopełniacza (tu: posiadania broni), natomiast rzeczownik handel – narzędnika (tu: handlu bronią). Poprawne jest zdanie: Podejrzanym przedstawiono zarzuty nielegalnego posiadania broni oraz handlu nią.

Poprawna wersja tego zdania to: Do emerytury brakowałoby jej około dwóch lat. Przyimek około łączy się zawsze z dopełniaczem, co podaje m.in. Wielki słownik poprawnej polszczyzny pod red. A. Markowskiego.

Ada Karpińska

Należy użyć formy a nie końcowego wyniku, ponieważ rzeczownik ocenianie wymaga od określającego go rzeczownika formy dopełniacza. Formą biernika rządzi czasownik oceniać, por. oceniać tok rozumowania, a nie końcowy wynik.

Obie formy są poprawne, choć druga z nich tylko w polszczyźnie potocznej. Według Wielkiego słownika poprawnej polszczyzny pod red. A. Markowskiego rzeczownik jagnię, podobnie jak inne zakończone na -ę rzeczowniki nazywające istoty niedorosłe, w liczbie mnogiej łączy się z liczebnikami zbiorowymi (typu dwoje, troje, dwadzieścioro itd.), ale potocznie dopuszczalne są też połączenia z liczebnikami głównymi (typu dwadzieścia).

Dominika Potocka

Nazwisko Poszowski jest w tym zdaniu przydawką rzeczowną pozostającą w związku zgody z rzeczownikiem profesor, powinno więc wystąpić podobnie jak ten rzeczownik w dopełniaczu. Poprawna forma to zatem: A. Poszowskiego.

Ada Karpińska

Podany fragment zdania nie jest poprawny, należy go zastąpić albo konstrukcją (lekarz, twoja zgoda) pozwoli  zarejestrować cię jako dawcę szpiku, albo konstrukcją (lekarz, zdrowie, strona internetowa) pozwoli ci zarejestrować się jako dawca szpiku. W pierwszej konstrukcji występuje schemat składniowy Ktoś zarejestrował kogoś jako kogoś, np. zarejestrować kogoś jako pacjenta, jako swojego opiekuna, jako współwłaściciela, natomiast w drugim – schemat składniowy Ktoś rejestruje się jako ktoś, np. zarejestrować się jako bezrobotny, jako osoba poszukująca pracy.

Czasownik zaprzeczony wymaga użycia rzeczownika w dopełniaczu, a więc poprawna jest forma nie pozwala zapuścić korzeni. Gdyby w tej konstrukcji wystąpił czasownik niezaprzeczony, poprawna byłaby w niej forma biernika: pozwala zapuścić korzenie.

Dominika Potocka

Poprawna jest oczywiście wersja Budynek ma 28 zmodernizowanych laboratoriów, ponieważ  liczebnik osiem, stanowiący ostatni składnik zestawienia liczebnikowego dwadzieścia osiem, wymaga od łączącego się z nim rzeczownika formy dopełniacza.

Wielki słownik poprawnej polszczyzny pod red. A. Markowskiego opatruje czasownik dowodzić/dowieść ‘udowadniać’ następującym komentarzem: „ktoś dowodzi czegoś (nie: o czymś!)”, „coś dowodzi czegoś” i przytacza następujące przykłady użycia tego wyrazu: Rzeczowo dowodzi swych racji. Udanymi ripostami dowodził nam umiejętności dyskutowania. Dokumenty ujawnione przez obronę dowodzą niewinności oskarżonego. Czasownik dowodzić rządzi zatem dopełniaczem, nie biernikiem i w związku z tym poprawne jest połączenie dowieść równoważności.

Dominika Potocka

Spójniki zanim i nim są w słownikach języka polskiego definiowane tak samo. Na przykład według Uniwersalnego słownika języka polskiego (Warszawa 2003) spójniki te komunikują, że zdarzenie, o którym mowa w zdaniu nadrzędnym, nastąpiło albo nastąpi przed zdarzeniem, o którym mowa w zdaniu podrzędnym. Spójniki te są zatem synonimami. Istnieje jednak między nimi różnica stylistyczna. Uniwersalny słownik języka polskiego poprzedza definicję spójnika nim kwalifikatorem książk. (książkowe), natomiast spójnika zanim nie opatruje żadnym kwalifikatorem.

Jak podaje Nowy słownik poprawnej polszczyzny pod red. A. Markowskiego (Warszawa 1999), czasownik życzyć sobie ‘chcieć, żądać czegoś’ ma schemat łączliwości: ktoś życzy sobie czegoś (nie: coś), dlatego poprawna jest forma z dopełniaczem: życzyć sobie czekoladki.

Poprawna forma to wniosek o wynagrodzenie nadzorcy. Rzeczownik wynagrodzenie wymaga dopełniacza, a więc formy nadzorcy. Formy biernika nadzorcę wymaga czasownik wynagrodzić.

Szymon Kołoda

Poprawna forma to wielu kandydatów. Kandydat jest rzeczownikiem męskoosobowym i wymaga męskoosobowej formy zaimka, a tą jest wielu, por. np. wielu mężczyzn, wielu profesorów, wielu  rolników, wielu odkrywców. Forma wiele łączy się natomiast z rzeczownikami niemęskoosobowymi, np. wiele kandydatek, wiele słoni, wiele stołów, wiele okien.

Poprawnie mówimy używać preparatu, ponieważ czasownik używać wymaga dopełniacza:  kogo? czego? – preparatu.

Aleksandra Kopczyńska

Poprawna forma to półtorej godziny. We współczesnej polszczyźnie stosowane są obie formy tego liczebnika, ale ich użycie zależy od rodzaju rzeczownika. Półtora łączy się z rzeczownikami rodzaju męskiego i nijakiego, a półtorej z rzeczownikami rodzaju żeńskiego, do których należy godzina.

Szymon Kołoda

Poprawna forma to dwieście cztery tysiące pięćset dziewięć złotych. Forma rzeczownika złoty zależy od ostatniego członu liczebnika: dwa tysiące dwa złote jak dwa złote, pięćset trzy złote jak trzy złote, ale pięć tysięcy sześć złotych jak sześć złotych i dwieście cztery tysiące pięćset dziewięć złotych jak dziewięć złotych.

Szymon Kołoda

Mam skromne pytanie o poprawność terminu: średniowieczna i nowożytna historia kultury materialnej. Może się zagalopowałem, ale taki termin sformułowałem przez analogię do innych nauk historycznych: archeologia średniowieczna (głównie w tytule podstawowej książki profesora Stanisława Tabaczyńskiego, „Archeologia średniowieczna. problemy. Źródła. Metody. Cele badawcze”, Wrocław 1987), numizmatyka średniowieczna (nauka zajmująca się monetami średniowiecznymi), średniowieczna kampanologia historyczna (nauka zajmująca się dzwonami średniowiecznymi), chronologia średniowieczna, archeologia antyczna (nauka zajmująca się antykiem), wreszcie historia średniowieczna (jako nauka, która zajmuje się dziejami średniowiecznymi). W języku historycznym przyjęta jest jednak (od dawna przeze mnie stosowana) formuła: historia kultury materialnej średniowiecza i nowożytności. Ale coś mnie podkusiło i posłużyłem się nagle terminem podanym powyżej. Trochę zauroczyłem się tytułem: A. Pawlowskiego, Ueber die theoretischen Grundlagen zum Studium der mittelalterlichen und modernen Numismatik.

Ewa Rogowska-Cybulska

Jak podaje Słownik poprawnej polszczyzny w oprac. Lidii Drabik i Elżbiety Sobol (Warszawa 2006), użycie zaimka ten w odniesieniu do rzeczownika chłopaczysko jest poprawne, ale poprawne jest też użycie zaimka to. Zastosowanie zaimka to wzmacnia zabarwienie ekspresywne, co mogłoby być w tym zdaniu użyteczne, gdyż podkreślałoby dodatkowo fakt, że chłopaczysko denerwuje, i to strasznie.

Aleksandra Sieradzka

Poprawne są obie formy, i ta z czasownikiem w formie rodzaju męskiego, i ta z czasownikiem w formie rodzaju nijakiego.

Wynika to z zasad stosowania w zdaniach liczebników głównych tysiąc, milion, miliard i bilion. Jak podaje Nowy słownik poprawnej polszczyzny PWN pod red. Andrzeja Markowskiego, „w większości kontekstów charakteryzuje je typowa składnia liczebnikowa, tzn. orzeczenie w lp, a w czasie przeszłym i trybie warunkowym – w rodzaju nijakim, np. Tysiąc osób pielgrzymowało do sanktuarium”. Zgodnie z tą zasadą poprawne jest zdanie Na niebie zaświeciło nagle milion przepięknych gwiazd.

Ten sam słownik dodaje jednak, że odstępstwa od tej reguły możliwe są m.in. w przypadku, gdy orzeczenie występuje przed rzeczownikiem, a taka sytuacja zachodzi właśnie w przytoczonym wypowiedzeniu. A zatem zdanie Na niebie zaświecił nagle milion przepięknych gwiazd również jest poprawne.

W podanym zdaniu poprawna jest tylko forma z czasownikiem w formie rodzaju nijakiego, a więc zawyło.

Decydują o tym zasady posługiwania się w zdaniach liczebnikami głównymi tysiąc, milion, miliard i bilion. Jak podaje Nowy słownik poprawnej polszczyzny PWN pod red. Andrzeja Markowskiego, „w większości kontekstów charakteryzuje je typowa składnia liczebnikowa, tzn. orzeczenie w lp, a w czasie przeszłym i trybie warunkowym – w rodzaju nijakim, np. Tysiąc osób pielgrzymowało do sanktuarium”. Odstępstwa od tej reguły możliwe są tylko w przypadku, gdy orzeczenie występuje przed rzeczownikiem, gdy liczebnik pełni funkcję jednostki miary lub gdy liczebnik występuje w liczbie mnogiej. Żadna z tych sytuacji nie zachodzi jednak w zdaniu Tysiąc chyba fanek zawyło, kiedy idol potrząsnął dziko grzywą.

Forma rodzajowa czasownika w podanych zdaniach powinna być dostosowana do podmiotu.

W pierwszym zdaniu wykonawcą czynności nazwanym podmiotem jest kobieta, czego dowiadujemy się z żeńskiej formy rzeczownika przedstawicielka, więc mimo tego, że jednocześnie została ona określona jako dyrektor do spraw marketingu, poprawną formą orzeczenia  jest przedstawiła. Ma tu zastosowanie zasada opisana w Wielkim słowniku poprawnej polszczyzny pod red. A. Markowskiego, mówiąca, że: „Jeżeli podmiot jest uzupełniony przez dopowiedzenie (rozwijające jego treść), formę orzeczenia uzgadnia się z samym podmiotem. (…) O tym, jaki jest układ hierarchiczny składników podmiotu, przesądza automatycznie szyk – właściwy podmiot stoi na pierwszym miejscu”.

W drugim zdaniu formę orzeczenia należy dostosować do płci wykonawcy czynności nazwanego podmiotem: François Hollande jest mężczyzną, a zatem użyjemy czasownika w formie męskiej, tj. zwołał. Wynika to z uzupełnienia do wyżej podanej zasady opisanej w Wielkim słowniku poprawnej polszczyzny pod red. A. Markowskiego: „Jeżeli jednak w dopowiedzeniu [do podmiotu] są wyrazy będące jednoznacznymi określeniami płci wykonawcy (wykonawców) czynności, orzeczenie ma rodzaj zgodny ze wskazaną płcią”.

Poprawne są zatem zdania: Przedstawicielka firmy, a jednocześnie jej dyrektor do spraw marketingu przedstawiła ofertę wykupu akcji; Głowa państwa, François Hollande zwołał wczoraj nadzwyczajne zebranie.

Anna Gortat

Zdanie jest poprawne, chociaż istnieje jeszcze jedna możliwość poprawnego sformułowania tego zdania: FIS ogłosił, że zawody zostały odwołane z powodu złych warunków atmosferycznych. Jak zgodnie podają słowniki zawierające ten skrót – Skróty i skrótowce Anny Czarneckiej i Jerzego Podrackiego (Warszawa 1995) oraz Słownik nazw osobowych i miejscowych Danieli Podlawskiej i Magdaleny Świątek-Brzezińskiej (Warszawa 2008) – skrótowiec FIS może mieć rodzaj męski lub żeński. Wynika to z zasad dotyczących ustalania liczby i rodzaju gramatycznego skrótowców, które przytaczają m.in. autorki Słownika nazw osobowych i miejscowych. W polszczyźnie istnieją dwa sposoby określania wartości tych dwu kategorii gramatycznych: albo formę gramatyczną narzuca  wyraz nadrzędny występujący w  pełnej nazwie, albo zależy ona od budowy fonetycznej skrótowca, przy czym skrótowce kończące się w wymowie na spółgłoskę mają rodzaj męski – dlatego skrótowcowi FIS można przypisać rodzaj męski. Natomiast w wariancie, który został przytoczony w pytaniu (FIS ogłosiła…), przy ustalaniu rodzaju skrótowca FIS zastosowano pierwszy z opisanych wyżej sposobów. FIS to po francusku Fédération Internationale de Ski, czyli po polsku Międzynarodowa Federacja Narciarska, zatem wyrazem nadrzędnym jest tu rzeczownik federacja, który narzuca temu skrótowcowi rodzaj żeński.

Aleksandra Arumińska

Tak, to zdanie jest poprawne, ale poprawne jest również zdanie W ciągu całego tego czasu ponad dwa miliony ludzi straciły swoje domy.

Według Nowego słownika poprawnej polszczyzny PWN pod red. Andrzeja Markowskiego (Warszawa 1999) liczebniki główne tysiąc, milion, miliard i bilion w większości kontekstów charakteryzuje typowa składnia liczebnikowa, czyli jeśli pełnią one funkcję podmiotu, to orzeczenie występuje w  liczbie pojedynczej, a w czasie przeszłym i trybie warunkowym – w rodzaju nijakim (tu: straciło). Jednak gdy liczebnik tego typu występuje w liczbie mnogiej (tu: miliony), możliwe jest także użycie orzeczenia w liczbie mnogiej (tu: straciły).

Liczebnik trzy łączy się z rzeczownikiem w mianowniku liczby mnogiej dni i tworzy z nim związek zgody. W Wielkim słowniku poprawnej polszczyzny pod red. A. Markowskiego czytamy, że ,,Podmioty połączone związkiem zgody mają orzeczenie zależne od liczebnika, np. Jeden senator protestował; Dwie biegaczki trenowały”, na tej podstawie stwierdzamy, że poprawną formą będzie trzy dni dzielą.

Ewa Lubiszewska

Obie formy są poprawne. Liczebnik nieokreślony tysiące oznaczający w tym wypadku bardzo dużą, niedającą się policzyć ilość ludzi łączyć się może zarówno z orzeczeniem w liczbie pojedynczej, jak i mnogiej. Wielki słownik poprawnej polszczyzny pod red. A. Markowskiego podaje taki przykład: Tysiące ludzi na całym świecie oglądały albo oglądało ich występ.

Ewa Lubiszewska

Mamy tu do czynienia z konstrukcją narzędnikową liczebnika wielowyrazowego. W takiej sytuacji deklinacji podlegają wszystkie człony użytego liczebnika. Ponieważ narzędnik dla liczebnika sto (zwłaszcza w liczebnikach wielowyrazowych) przybiera dwojaką formę, zapis z 1100 należy odczytać z tysiącem stu albo z tysiącem stoma.

Wielki słownik poprawnej polszczyzny pod red. A Markowskiego podaje, że „składnia liczebnika wielowyrazowego zależy od wymagań gramatycznych ostatniego elementu.” Zatem o wyborze formy rzeczownika decyduje człon sto; i powiemy ze stu miejscami, nie: ze stu miejsc.

W związku z tym  zdanie powinno brzmieć: Autobus z tysiącem stu miejscami lub z tysiącem stoma miejscami.

Ewa Lubiszewska

Rzeczownik 'początki' łączy się w podanym wyrażeniu z czasownikiem upatrywać w pierwszym znaczeniu, toteż poprawna jest forma dopełniacza. Zgodne z polską składnią jest zatem wyrażenie 'upatrywać początków kapitalizmu'. Popierając tę tezę, można posłużyć się analogicznym przykładem z Wielkiego słownika poprawnej polszczyzny PWN, który podaje wyrażenie 'Upatrywał odpowiedniego momentu, aby do niej podejść'. Wielki słownik języka polskiego (wsjp.pl, dostęp: 1.04.2014) z kolei podaje następujący przykład: 'Chorzy na raka upatrują ratunku w terapii profesora Di Belli'.

Dominika Borkowska

,,Wielki słownik poprawnej polszczyzny” pod red. A. Markowskiego (Warszawa 2010) podaje: ktoś nalał coś – na kogoś, na coś: Nalała na niego całe wiadro wody. Ale nalałeś na podłogę! W tym wypadku nalać łączy się z biernikiem, co wskazuje na właściwą formę nalać (kogo?, co?) mleko. Jednak w dalszej części hasła czytamy: ktoś nalał czegoś – na kogoś, na coś: Nalał herbaty na stół. W tym wypadku mamy konstrukcję z dopełniaczem, co uzasadnia poprawność formy nalać (kogo?, czego?) mleka. Formy tzw. dopełniacza cząstkowego nalać mleka użyć należy, gdy będziemy mieli na myśli nieskonkretyzowaną część jakiejś całości np. nalać trochę mleka. Natomiast w przypadku użycia nalać mleko mamy na myśli konkretną ilość albo konkretną rzecz nalać to (np.spienione) mleko do kawy, nalać mleko stojące w kartonie.

Ewa Lubiszewska

Oba sformułowania są poprawne i dopuszczalne, gdyż rzeczownik gotowość łączy się z określającym go rzeczownikiem odczasownikowym zarówno za pośrednictwem przyimka do, jak i bez niego. Na przykład wśród cytatów zamieszczonych pod hasłem gotowość w Słowniku języka polskiego pod red. W. Doroszewskiego znajdują się zarówno przykłady, w których po tym rzeczowniku występuje rzeczownik w dopełniaczu (gotowość poprawy, gotowość zaprzestania walki), jak i przyimek do (gotowość do ofiarowania pomocy innym).

Wyniki wyszukiwarki korpusowej NKJP wskazują na użycie obu sformułowań w niemal identycznych proporcjach (gotowość skorzystania 3 razy, gotowość do skorzystania 2 razy). Istnieje jednak tendencja do częstszego używania sformułowań typu gotowość skorzystania, zajmowania, wykonania, itp. (172 wyniki na 238) niż gotowość do skorzystania, do wypełnienia, do wystąpienia (66 wyniki na 238).

Olga Obszyńska

Zgodnie z wymogami polskiej składni przyimek o łączy się z rzeczownikami w miejscowniku, toteż rzeczownik początek w podanym wyrażeniu powinien wystąpić nie w celowniku, lecz w miejscowniku – tak jak rzeczownik przyczyna. Poprawną formą tego tytułu jest zatem: O przyczynie i początku wszystkiego.

Anna Zdziebłowska

Połączenie słowa ocena z celownikiem (tamtym wydarzeniom) jest błędne. Należy użyć dopełniacza (ocena kogo? czego?), a więc zdanie powinno brzmieć: Na Ukrainie musi być zrobiona polityczna i prawna ocena tamtych wydarzeń.

Aneta Gromadzka

Według Wielkiego słownika poprawnej polszczyzny PWN pod redakcją Andrzeja Markowskiego po czasowniku używać używamy dopełniacza (kogo? czego?). Zatem poprawną konstrukcją jest: używać karty bankomatowej.

Aneta Olejnik

W języku polskim nazwy własne stanowiące określenia rzeczowników pospolitych występują albo w tym samym przypadku gramatycznym co wyraz nadrzędny (np. rzeka Wisła, w rzece Wiśle), albo zawsze w mianowniku (np. rzeka San, w rzece San). Wybór sposobu połączenia zależy od wielu czynników, a jednym z nich jest stopień znajomości danej nazwy własnej.

Rzeczownik miasto łączy się jednak z nazwą tego miasta najczęściej w związku zgody, czyli człony wyrażenia uzgadniają swe formy we wszystkich przypadkach gramatycznych. Z tego powodu mówimy i piszemy miasto Sopot, do miasta Sopotu, w mieście Sopocie. Zgodnie z tą zasadą powinniśmy również używać konstrukcji prezydent miasta Sopotu. Sopot to znana miejscowość i nie ma obawy, że po odmienieniu jej nazwy będzie ona niezrozumiała dla odbiorcy albo że niemożliwe stanie się odtworzenie nazwy miasta w mianowniku.

Zalecenie, by w konstrukcjach z nadrzędnym wyrazem miasto odmieniać oba człony, zawiera też jeden z komunikatów Rady Języka Polskiego z 2001 roku.

Anna Orlikowska

Znalazłem na Państwa stronie wyjaśnienie poprawności użycia słowa zapytać i jego form. Nie rozumiem, dlaczego „zapytać doradcę” jest poprawną wersją. Czy nie powinno być nią „zapytaj się doradcy”? „Zaczep doradcę” byłoby poprawnie, tak jak „zamęcz go”, ale „zapytaj doradcę” brzmi tak, jakby chciało się go wykończyć pytaniami. Inaczej wygląda to pytanie, jeżeli dodamy „się”: „zapytaj się doradcy”. Czy serio „zapytaj mamę” poprawne, a „zapytaj się mamy” nie?

Kontynuując pytanie o poprawną formę bardzo chciałbym wiedzieć, czy skoro „zapytać ją” ma być poprawną formą, to może „nie zapytać ją” też. Takiej formy używają głównie ludzie słabo wykształceni. Bardzo chciałbym rozwiać swoje wątpliwości.

Czasownik zapytać należy do stosunkowo niewielkiej grupy czasowników, które bez zmiany znaczenia mogą łączyć się zarówno z biernikiem, jak i z dopełniaczem. Dlatego obie konstrukcje: zapytać doradcę i zapytać doradcy uważane są za poprawne, a konstrukcja z biernikiem (zapytać doradcę) jest nawet częstsza. Możemy o tym przeczytać pod hasłem pytać w Nowym słowniku poprawnej polszczyzny pod redakcją Andrzeja Markowskiego, gdzie znajdziemy następujący przykład zastosowania tego wyrazu: „Pytali o radę matkę, rzad. matki”. Niektóre słowniki ogólne języka polskiego podają już nawet tylko przykłady użycia tego czasownika w połączeniu z biernikiem, np. Uniwersalny słownik języka polskiego (z 2003 r.) zamieszcza przykład zapytał dziewczynę.

Sformułowanie zapytaj doradcę może zapewne być użyte w znaczeniu ‘zamęcz doradcę pytaniami’ (jak zaczytać książkę znaczy ‘zniszczyć książkę, czytając’), choć nie udało mi się znaleźć potwierdzenia dla takiego użycia. Takiego znaczenia nie notują też dla czasownika zapytać słowniki. Ale gdyby nawet znaczenie ‘zamęczyć pytaniami’ upowszechniło się i stało się popularniejsze od znaczenia ‘zadać pytanie’, to nic nie stoi na przeszkodzie, by czasownik ten łączył się z biernikiem w obu znaczeniach. Większość czasowników ma więcej niż jedno znaczenie i tylko nieliczne z nich w jednym ze znaczeń łączą się z biernikiem, a w innym z dopełniaczem.

Pytanie, do którego Pan nawiązuje, brzmiało: „Która składnia jest poprawna: zapytaj doradcę finansowego czy zapytaj doradcy finansowego?”, w związku z tym w odpowiedzi nie pojawiła się ocena sformułowania zapytaj się doradcy finansowego.  Czasownik zapytać się ma to samo znaczenie co czasownik zapytać, przy czym większość słowników opisuje go jako wyraz potoczny. Konstrukcja zapytaj się doradcy finansowego również jest poprawna. Ale nie zmienia to faktu, że poprawna jest też omówiona wyżej konstrukcja zapytaj doradcy finansowego.

Do konstrukcji zaprzeczonej, o którą Pan również pyta, stosuje się natomiast nieprzewidująca wyjątków reguła, że jeśli czasownik niezaprzeczony rządzi biernikiem, to zaprzeczenie tego czasownika powoduje zmianę jego rządu na dopełniaczowy, np. lubię mleko → nie lubię mleka, widzę kolegę → nie widzę kolegi, czytam książkę → nie czytam książki, odmieniam wyrazy → nie odmieniam wyrazów itp. A więc również zapytać ją → nie zapytać jej. Zatem forma nie zapytać ją nie jest poprawna.

Ewa Rogowska-Cybulska

Problem dotyczy tego, jaką formę przypadka powinny przybrać rzeczowniki, których użyjemy po wyrażeniu dzielić czas między, a także tego, jakim spójnikiem należy je połączyć. Podane połączenia różni użycie biernika lub narzędnika oraz wykorzystanie spójników i lub a.

Słownik języka polskiego zamieszczony na stronie internetowej wydawnictwa PWN podaje kilka definicji wyrazu hasłowego dzielić. W jednej z nich czytamy: Dzielić czas, godziny, życie itp. między coś «zajmować się równolegle kilkoma rzeczami». Wynika z tego, że w przedstawionym wyrażeniu należy użyć formy biernika: dzielić czas między pracę a / i rodzinę. Warto również zajrzeć do Nowego słownika poprawnej polszczyzny PWN pod red. Andrzeja Markowskiego z 2003 roku. Czytamy tam, że przyimek «między» łączący się z biernikiem rządzi (…) dwoma (rzadko trzema itd.) rzeczownikami w liczbie pojedynczej lub mnogiej. Znajduje się tam też informacja dotycząca spójnika, którym powinny zostać połączone rzeczowniki użyte po przyimku między: Jeśli (…) wyrażenie z przyimkiem złożonym wskazuje na odbiorców podziału czegoś, to używamy tylko wersji między... i… Poprawnym wyrażeniem jest zatem: dzielić czas między pracę i rodzinę.

Błędne posłużenie się formą narzędnika może być uzasadnione użyciem go analogicznie jak w innych typach wyrażeń, w których pojawia się przyimek między – Uniwersalny słownik języka polskiego PWN pod red. prof. Stanisława Dubisza z 2006 roku podaje między innymi taką definicję tego wyrazu hasłowego: między (...) «przyimek (...) komunikujący, iż wybór, przed którym stoi dana osoba, dotyczy wymienionych przedmiotów lub osób»: Wybieraj między mną a nim.

Katarzyna Czapiewska

Poprawny jest zapis „dwunastego czerwca”, ponieważ w dacie znajduje się w domyśle rzeczownik „dzień” – „dwunastego (dnia) czerwca”. Wyjątek stanowią nazwy świąt majowych: „Wiwat Trzeci Maj!”.

Nazwę miesiąca podajemy zawsze w dopełniaczu (kogo? czego? – czerwca, nie: czerwiec), nazwę dnia zaś zapisujemy:

– w mianowniku, w odpowiedzi na pytanie: Jaki jest dzień? (Dziś jest dwunasty czerwca.)

– w dopełniaczu, jeśli odpowiada na pytanie: Kiedy? Którego? (dwunastego czerwca)

Joanna Grochowska

Powyższa forma nagłówka może budzić zastrzeżenia z dwóch powodów. Po pierwsze, mamy tu do czynienia z błędem składniowym (błąd w zakresie związku zgody) – w tym przykładzie list nie jest skierowany do jednej osoby, przymiotnik powinien być dostosowany do wymagań gramatycznych stawianych przez oba rzeczowniki, tj. pojawić się w formie wołacza liczby mnogiej: „Drodzy Zosiu i Krzysiu”.
Dlaczego „drodzy”? Każdy przymiotnik, wchodząc w relację z rzeczownikiem, musi przybrać zgodną z nim liczbę, rodzaj oraz przypadek. W danej sytuacji komunikacyjnej nadawca zwraca się zarówno do Zosi, jak i do Krzysia. Mamy tu dwóch adresatów – jeden jest kobietą (gramatycznie rodzaj żeński), drugi mężczyzną (rodzaj męski). Specyfika naszego języka każe nam w takim wypadku użyć formy mnogiej rodzaju męskoosobowego.
Z drugiej strony istnieje jednak szansa na to, iż nie mamy do czynienia z „Krzysiem”, lecz z „Krzysią” (oba te imiona – tj. Krzyś i Krzysia – w wołaczu mają identyczną formę, stąd bez podania dalszej części listu nie da się z całą pewnością stwierdzić, czy gdy zwracamy się: „Krzysiu”, chodzi o mężczyznę, czy o kobietę). Przy takim obrocie spraw należałoby zastosować formę niemęskoosobową liczby mnogiej przymiotnika: „Drogie Zosiu i Krzysiu”.
Po drugie, jeżeli przyjąć, że przymiotnik miał się odnosić tylko do pierwszej osoby, pojawia się tutaj kwestia dobrych manier – nie wypada zwracać się do jednego z adresatów, podkreślając naszą wspólną zażyłą relację z nim, innego zaś pomijać. Świadczyłoby to o braku szacunku do drugiej osoby i mogłoby być negatywnie odebrane. Dobrym rozwiązaniem byłoby dodanie do formuły adresatywnej kolejnego przymiotnika, np. „Droga Zosiu i kochany Krzysiu”, choć w takim wypadku spójnik „i” najlepiej byłoby zastąpić przecinkiem. Otrzymalibyśmy zatem rezultat: „Droga Zosiu, kochany Krzysiu”. Taki wariant dodatkowo świadczyłby o indywidualnym podejściu do każdego z odbiorców i dowartościowywałby oboje.

Małgorzata Maraszkiewicz

W istocie pytanie to sprowadza się do kwestii interpretacji konstrukcji składniowej hala Olivia. Czy wyrazy pozostają ze sobą w związku zgody, czy w związku przynależności?
Konstrukcję rzeczownika z przydawką rzeczowną zwyczajowo uznajemy za związek zgody, czyli taki związek, gdzie formy obu wyrazów są uzgodnione. Według tej reguły powinniśmy odmieniać oba wyrazy, czyli: hala Olivia, hali Olivii, halą Olivią… Nowy słownik poprawnej polszczyzny pod red. A. Markowskiego podaje, że jest możliwa interpretacja takich konstrukcji składniowych (rzeczowników z przydawką rzeczowną) jako konstrukcji pozostających w związku przynależności, i podaje przykłady: na górze Śnieżka, w dzielnicy Mokotów. Według tej reguły dopuszczalne byłoby nieodmienianie wyrazu Olivia w omawianej konstrukcji.
Na podstawie powyższych danych możemy postawić tezę, że obie formy mogą zostać zaaprobowane. W hali Olivii jest konstrukcją starszą i bardziej zakorzenioną w tradycji, wobec tego konstrukcja ta zawsze będzie poprawna. Z kolei we współczesnym języku polskim dopuszczalna jest interpretacja związku łączącego wyrazy jako związku przynależności i wobec tego możemy też powiedzieć w hali Olivia.

Patrycja Biegańska

Zacznijmy od ustalenia, co to za wyrazy: przynajmniej, tylko, aż?
(1) Jan ma kawę w dwu gatunkach,
(2) Jan ma kawę przynajmniej/tylko/aż w dwu gatunkach.
W zdaniu pierwszym mowa jest – w trybie oznajmienia – o pewnym stanie rzeczy: posiadaniu przez Jana dwu gatunków kawy. Wyrazy zaangażowane w przekazanie tej prostej informacji łączą się ze sobą, zajmując zarazem właściwe im miejsca w schemacie składniowym, którego ostatecznym dyspozytorem jest czasownik: ma (kto?) Jan; ma (co?) kawę; kawę (jaką?) w gatunkach; w gatunkach (ilu?) dwu. Zdanie drugie różni się od pierwszego tym, że zawiera dodatkowo pewien komentarz, w którym mówiący ustosunkowuje się do fragmentu swojej wypowiedzi:
przynajmniej – ‘nie mniej niż mówię; można byłoby oczekiwać więcej’,
tylko – ‘tyle, ile mówię; można byłoby oczekiwać więcej’,
aż – ‘tyle, ile mówię; nie można byłoby oczekiwać więcej’.
Zauważmy, że wprowadzające komentarz wyrazy przynajmniej, tylko, aż mają zupełnie inny rodzaj odniesienia niż pozostałe wyrazy budujące nasze przykładowe zdanie. Nie oddają bowiem swoich znaczeń w służbę odwzorowywania świata (rzeczywistości pozajęzykowej), lecz dla potrzeb przekazywanej „tu i teraz” informacji o tym świecie. Są zatem jednostkami z metapoziomu. Pracując na metapoziomie wypowiedzenia, łączą się z tym członem, który jest z punktu widzenia bieżących celów komunikacyjnych najważniejszy i na który pada akcent logiczny: Jan ma kawę przynajmniej/tylko/aż w dwu gatunkach. Konsekwencją funkcjonowania na metapoziomie jest specyficzna łączliwość interesujących nas wyrazów (tzw. partykuł). Nie tworzą one klasycznych związków z wyrazami (wyrażeniami), do których się formalnie odnoszą (bo jakże miałyby się połączyć silną więzią syntagmatyczną jednostki należące do różnych poziomów organizacji wypowiedzenia?). Ich relacja z odnośnym fragmentem zdania ma charakter luźniejszy, polega na towarzyszeniu, a rozpoznajemy ją między innymi dzięki wzajemnemu usytuowaniu obu „partnerów”. Szyk staje się więc ważnym sygnałem interpretacyjnym.
Jakie jest, czy też jakie powinno być, to wzajemne usytuowanie partykuły i odnośnego fragmentu zdania? W literaturze językoznawczej (Grochowski 1986,2002, 2003) wspomina się o styczności obu wchodzących w relację elementów wypowiedzenia. Ze względu na jasność przekazu lepiej, gdy partykuła poprzedza człon komentowany, gdyż w przeciwnym razie może dojść do błędnego, tj. niezgodnego z intencją autora, odczytania sensu wypowiedzi. Zdanie: Jan przynajmniej ma kawę w dwu gatunkach „na upartego” można by rozumieć jako informację, że kawę w dwu gatunkach ma przynajmniej Jan (dla porównania naturalniejsza analiza z założeniem antepozycji partykuły: o Janie stwierdza się, że przynajmniej ma kawę w dwu gatunkach). Oczywiście to samo zdanie powiedziane na głos nie będzie dwuznaczne, ponieważ inny będzie jego kontur intonacyjny: dla rozumienia pierwszego główny akcent zdaniowy zostanie położony na Jan, a po przynajmniej nastąpi przerwa; przy interpretacji drugiej silniej wymówimy ma kawę w dwu gatunkach.
Wróćmy do pytania postawionego na początku pracy: w którym miejscu postawić wyrazy przynajmniej, tylko, aż itp., gdy odnoszą się do wyrażeń przyimkowych (dodajmy, że te wyrażenia są rozbudowane liczebnikiem): czy w przynajmniej dwu gatunkach, czy przynajmniej w dwu gatunkach?
Odpowiedź – jak już się można domyślić – brzmi: „To zależy”. Zależy od tego, jakie jest aktualne uporządkowanie członów informacyjnych wypowiedzenia (jego funkcjonalna perspektywa) oraz jaki ostatecznie sens chcemy wyrazić. Zdanie: Jan ma kawę przynajmniej/tylko/aż w dwu gatunkach rozpiszemy, uwzględniając dany „tu i teraz” porządek informacji jako: (o tym mówię) ‘posiadanie kawy przez Jana’ i (to mówię) ‘przynajmniej/tylko/aż w dwu gatunkach’.
Z kolei zdanie: Jan ma kawę w przynajmniej/tylko/aż dwu gatunkach miałoby aktualną strukturę informacyjną: (o tym mówię) ‘posiadanie przez Jana kawy w gatunkach’ i (to mówię) ‘przynajmniej/tylko/aż dwa’.
Na koniec inne przykłady ilustrujące to zróżnicowanie znaczeń („Dziennik”, nr 15/ 2006): Piłkarz liczy na przynajmniej dwa zwycięstwa w trzech najbliższych spotkaniach; W Polsce liberalizm został przynajmniej na parę lat zamrożony.

Beata Milewska

Przywoływana literatura:
Grochowski M., 1986, Polskie partykuły. Składnia, semantyka, leksykografia, Wrocław.
Grochowski M., 2002, Właściwości linearne partykuł modalnych a struktura tematyczno-rematyczna wypowiedzenia, Z polskich studiów slawistycznych 10, Językoznawstwo, Warszawa, s. 67-73.
Grochowski M., 2003, Szyk jednostek synsyntagmatycznych w języku polskim (główne problemy metodologiczne), Polonica XXII-XXIII, s. 203-225.

Słowo kaktus to rzeczownik należący według tradycyjnej klasyfikacji do rzeczowników nieżywotnych rodzaju męskiego, a według podziału Witolda Mańczaka – do rzeczowników rodzaju męskorzeczowego. W zwrocie przesunąć kaktus//kaktusa rzeczownik kaktus występuje w bierniku liczby pojedynczej (przestawić kogo? co?). Rzeczowniki męskie w obu liczbach nie mają odrębnych form biernika, lecz charakteryzują się synkretyzmem biernika i mianownika lub biernika i dopełniacza. W liczbie pojedynczej biernik równy mianownikowi mają rzeczowniki męskorzeczowe, np. (uruchomił) skaner, (kupuję) samochód, (opracujcie) bilans. Grupa wyrazów o bierniku równym dopełniaczowi jest bardziej rozbudowana i nie ma ściśle określonych granic. W jej skład wchodzą przede wszystkim rzeczowniki żywotne, np. (widzę) biologa, bażanta, łosia, ale też stosunkowo liczne rzeczowniki nieżywotne, które odmieniają się jak męskozwierzęce, zwłaszcza rzeczowniki nazywające osoby zmarłe i fantastyczne, np. (widzę) trupa, elfa, szatana; nazwy tańców, np. (rozpoczęto) krakowiaka; nazwy gier, np. (rozpoczęto) golfa, tenisa; nazwy walut, np. (zapłacić) dolara; nazwy potraw, owoców i grzybów, np. (zjeść) dorsza, arbuza, rydza. Wśród rzeczowników rodzaju męskiego są też wyrazy, które mogą podlegać i odmianie męskozwierzęcej (z biernikiem równym dopełniaczowi), i męskorzeczowej (z biernikiem równym mianownikowi), np. (zjeść) naleśnika albo naleśnik, (przyprawić) pomidora albo pomidor, przy czym w mowie starannej preferowana jest forma biernika równa mianownikowi, np. (zjeść) naleśnik, pomidor, jednak formy biernika równe dopełniaczowi, np. (zjeść) naleśnika, pomidora, które pierwotnie charakterystyczne były tylko dla mowy potocznej, coraz bardziej rozszerzają swój zasięg.
Wyraz kaktus jest rzeczownikiem męskorzeczowym, toteż jego forma biernika liczby pojedynczej powinna być tożsama z formą mianownika, czyli (przesuń) kaktus. Z drugiej strony pod wpływem nazw owoców i grzybów również inne nazwy roślin zaczynają przybierać w bierniku formę dopełniacza, używana jest więc także konstrukcja (przesuń) kaktusa. Obie te formy biernika – kaktus i kaktusa – uznaje za poprawne Nowy słownik poprawnej polszczyzny PWN pod redakcją Andrzeja Markowskiego, przy czym na pierwszym miejscu wymienia on formę równą mianownikowi.

Emilia Ukleja

Forma pierwsza, kroić pomidor, jest zgodna z normą wzorcową, ponieważ w języku polskim biernik rzeczowników męskich, które nie oznaczają istot żywych, jest równy mianownikowi, czyli ma końcówkę zerową.
Druga forma, kroić pomidora, jest często używaną formą potoczną. Można powiedzieć kroić pomidora, ale w książce kucharskiej przeczytamy raczej: Pokroić pomidor w plasterki.

Anna Jackowska

Wiem, że tańczyć walczyka jest konstrukcją poprawną. Ale czy dotyczy to również innych czasowników rządzących biernikiem? Która zatem konstrukcja jest poprawna: nauczyli się śpiewać walczyka czy nauczyli się śpiewać walczyk?

Jak podaje Wielki słownik poprawnej polszczyzny pod redakcją Andrzeja Markowskiego, jedyną poprawną konstrukcją jest tańczyć, grać walca (a zatem i tańczyć, grać walczyka). Wynika to z tego, że czasowniki tańczyć i grać wymagają uzupełnienia rzeczownikami w bierniku, a biernik rzeczownika walc jest równy dopełniaczowi i ma postać walca.
Forma biernika jest równa dopełniaczowi w wypadku rzeczowników rodzaju męskiego będących nazwami tańców, takich jak polonez, walc, fokstrot, slow-fox. Pierwotnie w polszczyźnie biernik wszystkich rzeczowników rodzaju męskiego równy był mianownikowi (mówiło się mam brat, mam dom, widzę płot, widzę wuj, niosę kosz, niosę kot). Prowadziło to jednak do powstawania niejednoznacznych zdań typu Jan widzi wuj (nie wiadomo, kto kogo widzi). Dla usunięcia tej niedogodności doszło do zmiany reguły: biernik rzeczowników żywotnych stał się równy dopełniaczowi, dzięki czemu wyróżnia się w zdaniu końcówką -a (mam brata, widzę wuja, niosę kota), choć są od tej reguły (nieliczne) wyjątki, np. wyjść za mąż, na miły Bóg. Biernik rzeczowników nieżywotnych pozostał równy mianownikowi, ale nie dla wszystkich grup rzeczowników. Do wyjątków pod tym względem należą m. in. nazwy tańców typu polonez czy walc, które zachowują się pod tym względem jak rzeczowniki żywotne.
Pytanie dotyczy poprawności konstrukcji śpiewać walczyka. Różni się ona od konstrukcji tańczyć walca nie tylko zdrobniałą formą rzeczownika, lecz również jego znaczeniem: w zdaniu tym rzeczownik walczyk jest nie nazwą tańca, lecz nazwą utworu muzycznego (piosenki o melodii w tempie walca). Jednak również w tym znaczeniu – pochodnym wobec znaczenia ‘taniec’ – wyrazy walc i walczyk mają biernik równy dopełniaczowi, o czym świadczy cytowany zwrot grać walca, zamieszczony w Wielkim słowniku poprawnej polszczyzny. Poprawną konstrukcją jest zatem zwrot nauczyli się śpiewać walczyka.

Dorota Spychalska

Wielki słownik poprawnej polszczyzny PWN pod redakcją Andrzeja Markowskiego (Warszawa 2004) podaje dwa znaczenia czasownika upatrywać.
Po pierwsze, czasownik upatrywać to ‘wyszukiwać, czekać na odpowiednią osobę, chwilę itp.’ – w tym znaczeniu wyraz ten występuje w konstrukcjach typu ktoś upatruje kogoś, czegoś (nie: kogoś, coś), np. Upatrywał odpowiedniej osoby (nie: odpowiednią osobę) do tej bardzo odpowiedzialnej pracy. W znaczeniu tym czasownik upatrywać łączy się więc z rzeczownikiem w dopełniaczu.
Po drugie, czasownik upatrywać oznacza ‘doszukiwać się czegoś w kimś lub w czymś’ – w tym znaczeniu używa się go w konstrukcjach typu ktoś upatruje kogoś, coś – w kimś, w czymś, np. Upatrywała w nas swoich wrogów. W znaczeniu tym czasownik łączy się z rzeczownikami w bierniku.
Z rzeczownikiem szansa łączy się czasownik upatrywać użyty w pierwszym znaczeniu (zwrot ten znaczy ‘czekać na szansę’), toteż poprawna jest forma tego rzeczownika występująca w zwrocie upatrywać (w czymś) szansy.

Katarzyna Kolasa

Czasownik zapytać, podobnie jak czasowniki pytać i spytać, we współczesnym języku polskim – jak podaje Nowy słownik poprawnej polszczyzny PWN pod redakcją Andrzeja Markowskiego – rządzi na ogół biernikiem (pytać kogoś, coś), ale poprawna, choć rzadko spotykana, jest również konstrukcja z dopełniaczem (zapytać kogoś, czegoś). W związku z tym pierwszeństwo należy przyznać składni zapytaj doradcę finansowego, ale składnia zapytaj doradcy finansowego też jest poprawna.

Mariusz Wirski

Spójnik ponieważ wprowadza zdanie podrzędne przyczynowe, w typowym szyku zdania złożonego znacznie częściej występujące na drugiej pozycji, po zdaniu głównym, do którego się odnosi, np. Jest to wirus niebezpieczny, ponieważ powoduje ogólne zakażenie organizmu.
Szyk wysuwający na inicjalną pozycję zdanie podrzędne przyczyny też jest w polszczyźnie możliwy i stosowany, zwłaszcza w celu podkreślenia, że owa przyczyna jest sprawą dla nadawcy (i odbiorcy) tekstu istotną, np. Ponieważ chodzi im zazwyczaj o meritum, sądzę, że zwykłe zwracanie uwagi powinno pomagać. Ponieważ w danej sytuacji chodzi przede wszystkim o to, że kogoś uczyniono prezesem, pierwsze zdanie wydaje się właściwsze. Ponieważ przepisy ortograficzne dotyczące nazw obiektów miejskich są wyjątkowo niepraktyczne, podajemy Pani to, co jest zgodne ze zwyczajem językowym i poświadczone w tekstach.
Język polski zna także konstrukcję Ponieważ… więc…, w której spójnik ten używany jest właśnie na początku zdania, por.: Ponieważ państwo nie ma pieniędzy, więc płaci obligacjami. Nowy słownik poprawnej polszczyzny PWN pod redakcją Andrzeja Markowskiego odnotowuje również podobną, choć przestarzałą już konstrukcję ponieważ…, przeto…, por. Ponieważ cię wychowałem, przeto traktuję jak syna.

Magdalena Zelent

Zmiana szyku zdań składowych polegająca na umieszczeniu podrzędnego zdania przyczynowego ze spójnikiem ponieważ przed zdaniem nadrzędnym służy skoncentrowaniu uwagi odbiorcy na treści zdania nadrzędnego (na skutku zamiast na przyczynie). Stąd choć zdania tak skonstruowane są gramatycznie poprawne, nie są właściwe jako odpowiedzi na pytania o przyczynę (kiedy skutek jest już znany), por. np.:
– Dlaczego nie przyszedłeś na zebranie?
– Ponieważ źle się czułem, nie przyszedłem. – Niepoprawne komunikacyjnie, w tej sytuacji możliwy jest tylko szyk: Nie przyszedłem, ponieważ źle się czułem.

Sylwia Rzedzicka

Rzeczownik fitness należy zapisywać małą literą, ponieważ nie jest on nazwą własną.
Wyraz ten odmieniamy, ponieważ nie ma problemów z odmienianiem go według reguł polskiej deklinacji męskiej, np. stres – stresu, dres – dresu itd. Dlatego warto polecić formy: instruktor, trener fitnessu, zajęcia z fitnessu (forma pisana bez apostrofu przed końcówką).
Połączenie klub fitness jest kalką angielskiego fitness club, lepiej zatem używać określeń klub fitnessu lub klub fitnessowy.
Polecam też wyrażenie zajęcia fitnessowe, bo przymiotnik ten został utworzony poprawnie.

Kamila Rutkowska

Zdanie Gdzie by łopatę nie przyłożył, tam roboty jest huk zawiera konstrukcję typu gdzie nie + czasownik, która jest rusycyzmem i z tego powodu uważana jest przez większość językoznawców za niedopuszczalną w polszczyźnie. Przestrzega przed nią, jako niepoprawną, również Nowy słownik poprawnej polszczyzny PWN. Jej poprawnym odpowiednikiem jest konstrukcja gdziekolwiek + czasownik, na przykład zamiast gdzie nie pójdziesz powinniśmy mówić gdziekolwiek pójdziesz. Zatem zdanie, o którym mowa, powinno mieć postać Gdziekolwiek by łopatę przyłożył, roboty jest huk.
Gdyby nawet zaakceptować używanie konstrukcji gdzie nie + czasownik w polszczyźnie potocznej, to i tak zdanie to zostało sformułowane błędnie. W zadaniu tym wyraz nadrzędny, czyli zaprzeczony czasownik nie przyłożył, narzuca bowiem wyrazowi podrzędnemu, czyli rzeczownikowi łopata, formę dopełniacza (nie przyłożyć czego), a nie – jak w podanym wyrażeniu – biernika (rząd biernikowy ma natomiast czasownik niezaprzeczony: przyłożył co). Należałoby zatem powiedzieć: Gdzie by łopaty nie przyłożył, tam roboty jest huk.

Anna Bartoszewicz

W konstrukcji składniowej typu jeden/jedna/jedno z… o wyborze poprawnej formy rodzajowej decyduje rodzaj rzeczownika stojącego po przyimku. Ponieważ centrum jest rodzaju nijakiego, należy powiedzieć: jedno z centrów. Taka zależność składniowa jest właściwością wszystkich tego typu grup, nazywających jeden element wybrany z większego zbioru. Mówimy więc np. najładniejsza z dziewczyn, któreś z miast, drugi z chłopców.
W cytowanym wyrażeniu rodzaj liczebnika nie ma więc związku z rodzajem gramatycznym nazwy miasta. Zarówno o Gdańsku, Warszawie, jak i Kutnie powiemy: stanowi jedno z centrów/ miast/ jeden z ośrodków/ jedną z siedzib.

Ewa Badyda

Liczebniki sprawiają w polszczyźnie wiele kłopotów. Do najtrudniejszych form należą liczebniki zbiorowe typu oboje, dwoje, troje, czworo, pięcioro. Jeśli pojawiają się one przy rzeczownikach rodzaju męskiego (na przykład dwoje uczniów, troje studentów, pięcioro pasażerów), oznacza to, że mówi się o zbiorze osób, w którym są i kobiety, i mężczyźni. Z takimi rzeczownikami mogą łączyć się zarówno liczebniki główne, jak i zbiorowe, ale ich użycie niesie jednak inną informację. Mówimy na przykład dwoje uczniów, mając na myśli ucznia i uczennicę, ale dwóch uczniów, gdy myślimy o dwu chłopcach (i oczywiście dwie uczennice, gdy mowa o dwu dziewczętach). Ponieważ wyrazy kobieta i mężczyzna odnoszą się do osób określonej płci, to zgodnie z zasadami języka polskiego poprawne są tylko konstrukcje dwaj mężczyźni albo dwóch (dwu) mężczyzn oraz dwie kobiety.

Natalia Naumiuk

Według Słownika poprawnej polszczyzny PWN kilkakrotne powtarzanie zaimka który w zdaniach podrzędnych dopuszczalne jest jedynie wtedy, gdy zaimek ten zaczyna zdania współrzędne wobec siebie i odnosi się do jednego rzeczownika, np. Dom, który kupił, a który już się walił… Powtórzenie zaimka który w zdaniach podrzędnych drugiego stopnia (gdy który odnosi się za każdym razem do innego rzeczownika) jest błędem, np. Dom, który kupił od osoby, która chciała się go pozbyć…
Tak więc w zdaniu W którym roku został rozegrany mecz piłki nożnej, w którym Polska pokonała Anglię? powtórzenie zaimka który jest niepoprawne, ponieważ za pierwszym razem odnosi się on do rzeczownika rok, a za drugim – do rzeczownika mecz. Jednak w typu tego zdaniach jak to zacytowane w pytaniu powtórzenie może być potraktowane jako niezręczność, którą trudno ominąć, jeśli ze względów semantycznych nie będziemy mogli zaakceptować zdania typu Kiedy został rozegrany mecz piłki nożnej, w którym Polska pokonała Anglię? (pytanie kiedy? jest mniej precyzyjne niż w którym roku?). W tej sytuacji uznamy zdanie W którym roku został rozegrany mecz piłki nożnej, w którym Polska pokonała Anglię? za dopuszczalne.

Kamila Żabik

Według Uniwersalnego słownika języka polskiego wyraz boom jest rzeczownikiem rodzaju męskiego. Wiąże się to z tym, że rodzaj męski mają w języku polskim rzeczowniki o tematach zakończonych na spółgłoskę twardą, do których należy boom. Ponadto w języku polskim wyraz ten oznacza ‘rozkwit’, a rzeczownik rozkwit także ma rodzaj gramatyczny męski. I w formie rodzaju męskiego rzeczownik ten spotykany jest we wszelkiego rodzaju wypowiedziach, na przykład: przedszkolny boom, boom inwestycyjny, boom samochodowy. Jedyną poprawną formą jest zatem prawdziwy boom reklamowy.

Izabela Kosowska

Czy liczebnika zbiorowego w połączeniu z wyrazem dzieci powinno się używać również wtedy, gdy mowa o dzieciach tej samej płci? Czy jeśli ktoś mówi mam dwoje dzieci, to należy przez to rozumieć, że nie mogą to być ani dwie córki, ani dwóch synów?

Wyrażenie dwoje dzieci odnosi się tylko do liczby, nie określa natomiast płci (mogą to być dwaj chłopcy, dwie dziewczynki lub chłopiec i dziewczynka). Podobnie wyrażenie dwoje kociąt nie musi ograniczać się tylko do nazywania małego kotka i małej kocicy, a wyrażenie dwoje kurcząt do określania kogucika i kurki.
Liczebniki typu dwoje, troje itd. (tzw. liczebniki zbiorowe) używane są m.in. w połączeniach z rzeczownikami zakończonymi na ‑ę nazywającymi istoty niedorosłe, np. szczenię, cielę, prosię, gąsię. Użycia liczebnika zbiorowego wymagają również rzeczowniki odnoszące się do grup osób różnej płci, np. pięcioro pracowników, dziesięcioro studentów.
O wyborze liczebnika zbiorowego dwoje w odniesieniu do rzeczownika dziecko zdecydowała jego przynależność do grupy rzeczowników określających istoty niedorosłe, a nie odniesienie całego wyrażenia do zespołu osób o zróżnicowanej płci.

Aneta i Zenon Licowie