Jak powinno się poprawnie odmieniać nazwę „Swornegacie”?

Popularna to nazwa, skoro doczekała się osobnego artykułu naukowego pióra wybitnego polskiego językoznawcy, Kazimierza Nitscha (Roczniki Towarzystwa Naukowego w Toruniu, R. 16, Toruń 1909). Wspomina on o początkach nazwy, o źródle kłopotu, czyli postrzeganiu tej nazwy jako mającej postać liczby pojedynczej. Przytacza opinię ks. Kujota, według którego nazwa ta powinna się odmieniać następująco: Zwornagać, w Zwornej albo w Zwornygaci, a w liczbie mnogiej: Zwornegacie, w Zwornegaciach. Sam Nitsch wymienia też postać Swornigacie, którą uważa za niemiecką i nieuzasadnioną w polskiej pisowni i mowie. Sądzi natomiast, że o oficjalnej formie nazwy winna decydować forma, w jakiej używa jej miejscowa ludność. Ponieważ miejscowi Kaszubi mówią Swornegacie, w Swornegaciach, taką odmianę uznaje za jedynie uzasadnioną.
Taką też formą posługują się współczesne środki masowego przekazu: Aktualności Swornegaci, kościół w Swornegaciach.
Nawołuję więc, za mistrzem Nitschem, do odmiany: w Swornegaciach, do Swornegaci.
Przyczyną dzisiejszych kłopotów jest wcześniejsza odmiana tej nazwy. Niegdyś miała ona postać: Sworne gacie, w Swornych gaciach. Jednak już Kazimierz Nitsch twierdził, że poczucie złożenia zaginęło, skoro lud mówi: w Swornegaciach.
Źródeł tej nazwy można upatrywać w czasowniku gacić ‘uszczelniać, umacniać drewnem tamę (groblę, zaporę) młyńską z jazem, czyli gaciem’ (por. węgierskie gát ’tama, zapora’) i w przymiotniku sworny. Dawne zapisy nazwy: Swornigat, Swornigacz, Sworngatz, Swornegacz, Sfornegac, Swornogac nie dają nam jednoznacznej informacji o jej rodzaju. Przejście od liczby pojedynczej do liczby mnogiej dokonało się zapewne pod wpływem skojarzenia drugiego członu tej nazwy z rzeczownikiem gacie, rozumianym jako ‘kalesony’. Człon sworne został natomiast unieruchomiony fleksyjnie ze względu na zatarcie się struktury wyrazu.

Małgorzata Klinkosz