Wyrazy pospolite

Czy „zrobił był” jest formą poprawną?

Forma zrobił był jest poprawną formą czasu zaprzeszłego, który służył wskazywaniu zdarzenia wcześniejszego niż inne zdarzenie – wyrażone czasem przeszłym. Czas zaprzeszły w języku mówionym dziś już nie jest używany, natomiast w języku pisanym może być używany przez autorów chcących swoim tekstom lub wypowiedziom bohaterów nadać charakter archaiczny.

Paulina Osak

Pokaż rejestr zmian

Data publikacji: środa, 20. Lipiec 2016 - 17:14; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka Ostatnia zmiana: środa, 20. Lipiec 2016 - 17:14; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka

Jak mówimy : „Wyznaj tę zasadę” czy „Wyznaj tą zasadę”?

Powiedzieć możemy zarówno: Wyznaj tę zasadę, jak i: Wyznaj tą zasadę. Natomiast w piśmie należy używać formy , tj. Wyznaj tę zasadę, ponieważ forma biernika – jak podaje Wielki słownik poprawnej polszczyzny pod red. A. Markowskiego – charakterystyczna jest tylko dla polszczyzny potocznej, mówionej.

Odpowiedzi na podobne pytanie udzielił prof. Grzegorz Dąbkowski w Poradni językowej PWN w 2002 roku (http://sjp.pwn.pl/poradnia/haslo/te-czy-ta;2227.html).

Żaklina Kamińska

Pokaż rejestr zmian

Data publikacji: środa, 20. Lipiec 2016 - 17:13; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka Ostatnia zmiana: środa, 20. Lipiec 2016 - 17:13; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka

Które formy są poprawne: „rajstop” czy „rajstopów”? „rajtuz” czy „rajtuzów”?

Aby odpowiedzieć na to pytanie, wystarczy zajrzeć do Wielkiego słownika poprawnej polszczyzny PWN. Odnotowuje on, że poprawną formą dopełniacza rzeczownik rajstopy jest rajstop. W słowniku tym dodatkowo podkreślone zostało, że niedopuszczalna jest forma rajstopów. Natomiast w wypadku wyrazu rajtuzy poprawną formą dopełniacza jest rajtuzów, a niedopuszczalne jest używanie formy rajtuz. Można przypuszczać, że problemy Polaków z odmianą wymienionych wyrazów wynikają z podobieństwa obiektu, do którego się one odnoszą, a także z podobieństwa brzmieniowego tych wyrazów. Warto także zauważyć, że wyszukiwarka Narodowego Korpusu Języka Polskiego nie poświadcza żadnego użycia niepoprawnej formy rajstopów, natomiast podaje aż 6 użyć niepoprawnej formy rajtuz (pochodzących głównie z wypowiedzi zamieszczonych w gazetach i czasopismach, takich jak „Gazeta Wyborcza”, „Polityka”, „Gazeta Wrocławska”) – wobec 12 użyć poprawnej formy rajtuzów.

Paulina Osak

Pokaż rejestr zmian

Data publikacji: środa, 20. Lipiec 2016 - 17:12; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka Ostatnia zmiana: środa, 20. Lipiec 2016 - 17:12; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka

Jak mówimy: „kosztel” czy „kosztela”?

Mianownik liczby pojedynczej tego wyrazu to – jak podają słowniki języka polskiego –  kosztela (rzeczownik rodzaju żeńskiego). Jest to odmiana jabłoni rodzącej żółtawozielone, słodkie i soczyste owoce lub owoc tej odmiany. Kosztel to natomiast rzadsza z dwu wersji dopełniacza liczby mnogiej tego rzeczownika (koszteli a. kosztel). Warto również nadmienić, że nieprawidłowe jest użycie liczby pojedynczej w znaczeniu zbiorowym. Mówimy w związku z tym: sprzedawać kosztele, a nie sprzedawać kosztelę.

Żaklina Kamińska

Pokaż rejestr zmian

Data publikacji: środa, 20. Lipiec 2016 - 17:11; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka Ostatnia zmiana: środa, 20. Lipiec 2016 - 17:11; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka

Czy można używać połączeń „dwoma rękami” i „dwiema rękoma”?

Forma dwiema jest formą starszą, odziedziczoną przez język polski jeszcze z prasłowiańszczyzny, pierwotnie obsługującą wszystkie trzy rodzaje gramatyczne. Forma dwoma pojawiła się dopiero w XVIII wieku, najpierw w rodzaju męskim i nijakim, później również żeńskim. We współczesnej polszczyźnie poprawne są obie formy: dwoma i dwiema.

W wypadku narzędnika liczby mnogiej rzeczownika ręka postać rękoma jest pozostałością po funkcjonującej w staropolszczyźnie liczbie podwójnej, podczas gdy forma rękami pierwotnie była stosowana w funkcji liczby mnogiej, czyli w odniesieniu do co najmniej trzech obiektów. We współczesnej polszczyźnie  poprawne są obie formy: rękami i rękoma.

Formy liczebników dwoma i dwiema można dowolnie łączyć z rzeczownikami rękami i rękoma, poprawna jest zatem nie tylko konstrukcja dwoma rękoma, lecz także konstrukcje dwoma rękami i dwiema rękoma. Wyszukiwarka Narodowego Korpusu Języka Polskiego podaje 23 wyniki dla połączenia dwoma rękami, 4 wyniki dla połączenia dwiema rękoma i 4 wyniki dla połączenia dwoma rękoma. Połączenie dwoma rękami jest zatem najpopularniejsze.

Paulina Osak
Ewa Rogowska-Cybulska
Pokaż rejestr zmian

Data publikacji: środa, 20. Lipiec 2016 - 17:10; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka Ostatnia zmiana: środa, 20. Lipiec 2016 - 17:10; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka

Jak należy mówić „sos z rokpolu” / „z rokpola”?

Forma dopełniacza liczby pojedynczej rzeczowników rodzaju męskiego zależy od ich żywotności lub nieżywotności. Rokpol to rzeczownik rodzaju męskiego nieżywotny, a takie rzeczowniki przyjmują w dopełniaczu końcówkę ‑u albo ‑a.  Jak podają Wielki słownik ortograficzny PWN z zasadami pisowni i interpunkcji pod red. E. Polańskiego i Uniwersalny słownik języka polskiego pod red. S. Dubisza, w wypadku rzeczownika rokpol obie wersje są poprawne. Wybór jednej z tych końcówek zależy od autora wypowiedzi. Narodowy Korpus Języka Polskiego poświadcza po 3 użycia obu form, natomiast wyszukiwarka Google wyświetla dla formy rokpola 5400 wyników, a dla formy rokpolu – 1310 wyników.

Nicole Wesołowska
Ewa Rogowska-Cybulska
Pokaż rejestr zmian

Data publikacji: piątek, 8. Lipiec 2016 - 13:34; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka Ostatnia zmiana: piątek, 8. Lipiec 2016 - 13:34; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka

Jak mówimy: „kupno tapczana” czy „kupno tapczanu”?

Obie formy są poprawne. Według Słownika gramatycznego języka polskiego na płycie CD odmiana rzeczownika tapczan przedstawia się następująco:

przypadek                  liczba pojedyncza                   liczba mnoga

mianownik                  tapczan                                      tapczany

dopełniacz                  tapczanu // tapczana              tapczanów

celownik                     tapczanowi                               tapczanom

biernik                        tapczan                                     tapczany

narzędnik                   tapczanem                               tapczanami

miejscownik               tapczanie                                 tapczanach

wołacz                         tapczanie                                 tapczany

 

Jak widać, dopełniacz liczby pojedynczej, którego wymaga od swego składniowego uzupełnienia rzeczownik kupno, ma dwie formy: tapczanu i tapczana.

Wyszukiwarka Google dla połączenia kupno tapczana zwraca około 35 900 wyników, a dla połączenia kupno tapczanu – około 43 800 wyników, co daje tej ostatniej formie pewną przewagę w uzusie.

Monika Pohoryłko

Pokaż rejestr zmian

Data publikacji: piątek, 8. Lipiec 2016 - 13:32; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka Ostatnia zmiana: piątek, 8. Lipiec 2016 - 13:32; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka

Jak mówimy: „meteorologowie” czy „meteorolodzy”?

Jak podają słowniki języka polskiego (m.in. Uniwersalny słownik języka polskiego pod red. S. Dubisza), obydwie formy mianownika liczby mnogiej tego rzeczownika są poprawne. Forma meteorolodzy ma jednak większą frekwencję; w Narodowym  Korpusie Języka Polskiego występuje ona 83 razy, a forma meteorologowie tylko 11 razy.

Aleksandra Wysińska

Pokaż rejestr zmian

Data publikacji: piątek, 17. Czerwiec 2016 - 00:34; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka Ostatnia zmiana: piątek, 17. Czerwiec 2016 - 00:34; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka

Jak mówimy: „kilogram pomarańczy” czy „kilogram pomarańcz”?

Jak podaje Wielki słownik poprawnej polszczyzny pod red. A. Markowskiego, obydwie formy dopełniacza liczby mnogiej są poprawne, możemy więc powiedzieć: kupić kilogram pomarańcz albo kupić kilogram pomarańczy. Forma z końcówką ‑y jest jednak częstsza. Wyszukiwarka Google podaje dla połączenia kilogram pomarańczy 1150 wyników, a dla połączenia kilogram pomarańcz – 388 wyników.

Aleksandra Wysińska

Pokaż rejestr zmian

Data publikacji: piątek, 17. Czerwiec 2016 - 00:33; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka Ostatnia zmiana: piątek, 17. Czerwiec 2016 - 00:33; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka

Czy rzeczownik „roślina” jest żywotny, czy nieżywotny?

Gramatyczna kategoria żywotności dotyczy rzeczowników rodzaju męskiego: biernik rzeczowników żywotnych jest równy dopełniaczowi (np. M. zając, B.=D. zająca), a biernik rzeczowników nieżywotnych – mianownikowi (np. M. stół, B.=M. stół). Rzeczownik roślina jest rodzaju żeńskiego, więc kategoria żywotności tego wyrazu nie dotyczy. Nazwy gatunków roślin, które są rzeczownikami rodzaju męskiego, na ogół mają biernik równy mianownikowi (np. widzę dąb, klon, bez, jarmuż), niektóre nazwy roślin rodzaju męskiego mogą jednak mieć również biernik równy dopełniaczowi (np. widzę ziemniak a. ziemniaka, widzę arbuz a. arbuza).

Aleksandra Wysińska
Ewa Rogowska-Cybulska
Pokaż rejestr zmian

Data publikacji: piątek, 17. Czerwiec 2016 - 00:32; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka Ostatnia zmiana: piątek, 17. Czerwiec 2016 - 00:32; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka

Która forma jest poprawna: „serdelka” czy „serdelek”?

Wyszukiwarka Google poświadcza, że Polacy używają obu form, chociaż rzeczownik żeński serdelka jest stosowany rzadziej niż rzeczownik męski serdelek; na przykład w narzędniku liczby pojedynczej dla postaci serdelkiem otrzymujemy aż 1180 wyników, a dla postaci serdelką – tylko 295 wyników.

Jednak w słownikach poprawnej polszczyzny oraz w słownikach języka polskiego, np. w Słowniku języka polskiego pod redakcją W. Doroszewskiego i w Uniwersalnym słowniku języka polskiego pod red. S. Dubisza, wyraz ten jest notowany tylko w postaci serdelek. Słownik języka polskiego pod redakcją W. Doroszewskiego jako przykład użycia tego wyrazu podaje m.in. zdanie: Serdelek z bułką musiały starczyć często i na cały dzień. Poprawna jest zatem tylko forma męska serdelek.

Dominika Wyczling
Ewa Rogowska-Cybulska
Pokaż rejestr zmian

Data publikacji: czwartek, 12. Maj 2016 - 22:24; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka Ostatnia zmiana: czwartek, 12. Maj 2016 - 22:24; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka

Która forma jest poprawna: „gwoździami” czy „gwoźdźmi”?

Obie formy są poprawne. W narzędniku liczby mnogiej rzeczowniki, niezależnie od rodzaju, mają na ogół końcówkę ‑ami, jednak kilkanaście rzeczowników przyjmuje wyłącznie lub fakultatywnie końcówkę ‑mi, np. braćmi, dziećmi, gośćmi, końmi, księżmi, liśćmi, ludźmi, nićmi, pieniędzmi, przyjaciółmi; dłońmi/dłoniami, gałęźmi/gałęziami, sańmi/saniami, gęśmi/gęsiami, ośćmi/ościami, skrońmi/skroniami. Należy do nich również rzeczownik gwóźdź, który ma dwie formy narzędnika: gwoździami i gwoźdźmi. Chociaż obie są poprawne, forma z końcówką ‑ami jest we współczesnych tekstach dużo częstsza. W Narodowym Korpusie Języka Polskiego znajdziemy dla jej użyć aż 256 potwierdzeń i tylko 23 użycia formy gwoźdźmi.

Katarzyna Zielińska
Ewa Rogowska-Cybulska
Pokaż rejestr zmian

Data publikacji: czwartek, 12. Maj 2016 - 22:21; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka Ostatnia zmiana: czwartek, 12. Maj 2016 - 22:21; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka

Czy poprawny jest szyk „czytał będzie”?

Według Nowego słownika języka polskiego pod red. Andrzeja Markowskiego poprawna jest zarówno forma czytał będzie, jak i forma będzie czytał, podobnie jak formy będzie czytać i czytać będzie, choć wcześniej wydawnictwa poprawnościowe dyskwalifikowały formę czytał będzie, pozwalając na stosowanie formy czytać będzie (i oczywiście form będzie czytał i będzie czytać). Formy o odwróconym szyku są jednak stosowane rzadziej niż formy ze słowem posiłkowym na pierwszym miejscu. Na przykład w Narodowym Korpusie Języka Polskiego  znajdziemy 72 potwierdzenia dla formy będzie czytał i tylko 5 potwierdzeń dla formy czytał będzie; 30 potwierdzeń dla formy będzie czytać i tylko 9 potwierdzeń dla formy czytać będzie. Jak widać, kwestionowana dawniej forma czytał będzie jest najrzadsza, ale według najnowszych źródeł poprawnościowych też jest poprawna.

Justyna Rozmiarek
Ewa Rogowska-Cybulska
Pokaż rejestr zmian

Data publikacji: czwartek, 12. Maj 2016 - 22:20; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka Ostatnia zmiana: czwartek, 12. Maj 2016 - 22:20; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka

Jak mówimy: „umilkli” czy „umilknęli”?

Niektóre czasowniki na -nąć zachowują w formach czasu przeszłego przyrostek ‑ną‑ (-nę-), np. ciągnąćciągnął, ciągnęli, inne gubią go, np. chudnąćchudł, chudli. Są też takie czasowniki, m.in. właśnie umilknąć, które stanęły na rozdrożu. W formie rodzaju męskiego liczby pojedynczej zachowują przyrostek (umilknął) albo go tracą (umilkł), a w pozostałych formach czasu przeszłego występują bez przyrostka (np. umilkła, umilkłem, umilkłeś, umilkły). Poprawna jest zatem tylko forma umilkli.

Dobrawa Kozłowska

Pokaż rejestr zmian

Data publikacji: środa, 13. Kwiecień 2016 - 21:19; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka Ostatnia zmiana: środa, 13. Kwiecień 2016 - 21:19; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka

Która forma dopełniacza liczby pojedynczej rzeczownika „ścin” ‘rodzaj hebla’ jest poprawna: „ścinu” czy „ścina”?

Słowniki nie notują rzeczownika ścin. W znaczeniu ‘rodzaj hebla’ nie poświadczają tego wyrazu również źródła internetowe. W języku technicznym znany jest natomiast ścin ‘część narzędzi skrawających w postaci paska sąsiadującego z powierzchnią skrawającą’, np. ścin wiertła. W uzusie, m.in. internetowym, można spotkać obie formy dopełniacza tego rzeczownika, ale forma z końcówką ‑u używana jest częściej. Na przykład wyszukiwarka Google potwierdza 294 wystąpienia dopełniacza ścinu wiertła i 127 wystąpień dopełniacza ścina wiertła. Obie formy należy więc uznać za poprawne.

Ewa Rogowska-Cybulska

Pokaż rejestr zmian

Data publikacji: środa, 13. Kwiecień 2016 - 21:17; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka Ostatnia zmiana: środa, 13. Kwiecień 2016 - 21:17; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka

Mężczyzna powinien mówić: „przyjęłem” czy „przyjąłem”?

Poprawna jest forma przyjąłem. Powstała ona poprzez dodanie ruchomej końcówki ‑em do formy 3. osoby liczby pojedynczej rodzaju męskiego czasu przeszłego czasownika przyjąć: przyjął + -em = przyjąłem. Samogłoska ę występuje natomiast w formie rodzaju żeńskiego, która powstała poprzez dodanie ruchomej końcówki ‑m do formy 3. osoby liczby pojedynczej rodzaju żeńskiego czasu przeszłego czasownika przyjąć: przyjęła + ‑m = przyjęłam. Błędna forma rodzaju męskiego przyjęłem jest rezultatem nieuprawnionej analogii do prawidłowej formy rodzaju żeńskiego przyjęłam.

Dobrawa Kozłowska
Ewa Rogowska-Cybulska
Pokaż rejestr zmian

Data publikacji: środa, 13. Kwiecień 2016 - 21:13; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka Ostatnia zmiana: środa, 13. Kwiecień 2016 - 21:13; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka

Jak brzmi forma 1. osoby liczby pojedynczej czasu teraźniejszego czasownika „deptać”?

Poprawne są dwie formy: depczę i depcę, ale ta pierwsza, choć nowsza, obecnie jest używana znacznie częściej. Na przykład w Narodowym Korpusie Języka Polskiego znajdziemy 17 potwierdzeń dla formy depczę i tylko jedno użycie formy depcę.

Dobrawa Kozłowska
Ewa Rogowska-Cybulska
Pokaż rejestr zmian

Data publikacji: środa, 13. Kwiecień 2016 - 20:18; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka Ostatnia zmiana: środa, 13. Kwiecień 2016 - 20:18; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka

Która forma jest poprawna: „ukląkł” czy „uklęknął”?

Według Wielkiego słownika ortograficznego PWN pod red. Edwarda Polańskiego oraz według Uniwersalnego słownika języka polskiego pod red. Stanisława Dubisza obie formy są poprawne. Forma ukląkł jest jednak używana częściej. Narodowy Korpus Języka Polskiego poświadcza dla formy ukląkł 248 wystąpień, a dla formy uklęknął – 83 wystąpienia.

Aleksandra Muszarska

Ewa Rogowska-Cybulska

Pokaż rejestr zmian

Data publikacji: wtorek, 12. Kwiecień 2016 - 21:33; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka Ostatnia zmiana: wtorek, 12. Kwiecień 2016 - 21:33; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka

Czy istnieje forma liczby pojedynczej rzeczownika „tantiema”. Która forma jest poprawna: „tantiemów” czy „tantiem”?

Istnieje taka forma, jednak jest ona rzadko stosowana (Narodowy Korpus Języka Polskiego poświadcza ją tylko 7 razy, podczas gdy formę liczby mnogiej tantiemy – aż 145 razy). Poprawną formą dopełniacza liczby mnogiej jest forma tantiem, ponieważ tantiema jest rodzaju żeńskiego (por. M. dama – D. l.mn. dam, M. mama – D. l.mn. mam, M. zima – D. l.mn. zim).

Aleksandra Muszarska

Ewa Rogowska-Cybulska

Pokaż rejestr zmian

Data publikacji: wtorek, 12. Kwiecień 2016 - 21:31; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka Ostatnia zmiana: wtorek, 12. Kwiecień 2016 - 21:31; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka

Jaka jest poprawna forma dopełniacza liczby pojedynczej rzeczownika „pręt”: „prętu” czy „pręta”?

W dopełniaczu liczby pojedynczej rzeczowniki rodzaju męskiego przybierają dwie końcówki: ‑a lub ‑u. Decydują o tym kryteria znaczeniowe, genetyczne (obcość lub rodzimość wyrazu) i strukturalne (budowa wyrazu), jednak w odniesieniu do rzeczowników nieżywotnych, do których należy pręt, nie są one jednoznaczne.

Jeśli chodzi o kryterium znaczeniowe, końcówkę -a mają następujące rzeczowniki rodzaju męskiego: wszystkie żywotne (z wyjątkiem wołu i bawołu), ponadto nazwy narzędzi, naczyń, miar i wag, liczb, miesięcy, nazwy części ciała, tańców i gier, owoców i grzybów oraz nazwy marek fabrycznych, a także niektóre inne, natomiast końcówkę ‑u przyjmują rzeczowniki abstrakcyjne, zbiorowe i materialne. Ze względu na to kryterium pręt powinien zatem mieć końcówkę ‑a. Jeśli chodzi o kryterium pochodzeniowe, to końcówkę ‑a częściej przyjmują  rzeczowniki rodzime, a końcówkę ‑u – rzeczowniki obcego pochodzenia. Również w świetle  tego kryterium pręt powinien mieć końcówkę ‑a. Ponieważ pręt jest wyrazem niepodzielnym słowotwórczo, nie można natomiast zastosować wobec niego kryterium strukturalnego.

Jak podają słowniki języka polskiego oraz słowniki ortograficzne, poprawną formą dopełniacza liczby pojedynczej rzeczownika pręt jest właśnie forma pręta. Niekiedy używana jest też forma prętu, ale w świetle danych uzyskanych za pomocą wyszukiwarki Google jest ona wielokrotnie rzadsza niż pręta: dla formy prętu wyszukiwarka ta podaje tylko 16 tys. wyników, a dla formy pręta – aż 400 tys.

Jedyną poprawną formą dopełniacza liczby pojedynczej rzeczownika pręt jest zatem pręta.

Weronika Bartusch
Ewa Rogowska-Cybulska
Pokaż rejestr zmian

Data publikacji: wtorek, 12. Kwiecień 2016 - 21:30; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka Ostatnia zmiana: wtorek, 12. Kwiecień 2016 - 21:30; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka

Która forma dopełniacza liczby mnogiej jest poprawna: „oldbojów” czy ,,olboi”?

Rzeczowniki rodzaju męskiego zakończone w mianowniku liczby pojedynczej na -przybierają najczęściej w dopełniaczu liczby mnogiej końcówkę -ów, choć niektóre z nich mogą mieć wariantywnie również końcówkę ‑i. Dla rzeczownika oldboj ‘sportowiec, który zakończył już karierę zawodnika, bierze jednak udział w zawodach organizowanych specjalnie dla sportowców w starszym wieku; muzyk lub piosenkarz, który po latach przerwy powraca na estradę’ słowniki (m.in. Wielki słownik ortograficzny pod red. Edwarda Polańskiego, Słownik języka polskiego pod red. Witolda Doroszewskiego i Uniwersalny słownik języka polskiego pod red. Stanisława Dubisza) podają jednak zgodnie końcówkę ‑ów. Na tę końcówkę wskazuje również uzus: Narodowy Korpus Języka Polskiego zawiera 289 poświadczeń dla formy oldbojów i tylko jedno potwierdzenie dla formy oldboi

Monika Lidzbarska
Ewa Rogowska-Cybulska
Pokaż rejestr zmian

Data publikacji: wtorek, 12. Kwiecień 2016 - 21:28; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka Ostatnia zmiana: wtorek, 12. Kwiecień 2016 - 21:28; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka

Jak brzmi dopełniacz liczby pojedynczej rzeczownika „koniak”? „Koniaka” czy „koniaku”?

Dopełniacz liczby pojedynczej rzeczownika koniak brzmi koniaku. Taką formę jako jedyną podają słowniki, m.in. Uniwersalny słownik języka polskiego pod red. Stanisława Dubisza, Wielki słownik ortograficzny PWN pod red. Edwarda Polańskiego i internetowy Wielki słownik języka polskiego pod red. Piotra Żmigrodzkiego. Również Narodowy Korpus Języka Polskiego nie zarejestrował ani jednego przykładu dla formy koniaka. Fakt, że rzeczownik koniak przyjmuje w dopełniaczu końcówkę ‑u, wynika z tego, że jest on rzeczownikiem męskim nieżywotnym materialnym (nazwą substancji), a rzeczowniki materialne rodzaju męskiego zazwyczaj mają właśnie końcówkę ‑u, por. alkoholu, tokaju, likieru, winiaku, płynu, miodu, cukru, kawioru.

Jagoda Podsiadło
Ewa Rogowska-Cybulska
Pokaż rejestr zmian

Data publikacji: wtorek, 12. Kwiecień 2016 - 21:24; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka Ostatnia zmiana: wtorek, 12. Kwiecień 2016 - 21:24; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka

Czy „awokado” jest we współczesnej polszczyźnie wyrazem odmiennym?

Kwalifikator ndm zamieszczany w haśle awokado w słownikach (m.in. w Wielkim słowniku ortograficznym pod red. Edwarda Polańskiego, Nowym słowniku poprawnej polszczyzny pod red. Andrzeja Markowskiego i Uniwersalnym słowniku języka polskiego pod red. Stanisława Dubisza) wskazuje na to, że wyraz awokado jest we współczesnym języku polskim nieodmienny. W starannej polszczyźnie rzeczownika tego rzeczywiście nie odmieniamy: w Narodowym Korpusie Języka Polskiego znajdziemy aż 145 poświadczeń dla  formy awokado, ale nie potwierdzimy w nim ani jednego użycia form awokada, awokadu, awokadem lub awokadzie. Jednak wyszukiwarka Google oprócz 326 tysięcy trafień dla formy awokado podaje 1760 trafień dla formy awokada, 555 trafień dla formy awokadu, 1090 trafień dla formy awokadem, 1740 trafień dla formy awokadzie, a nawet 40 trafień dla formy awokadach. Liczby te świadczą o istnieniu w potocznej polszczyźnie tendencji do objęcia tego wyrazu odmianą. Na razie jednak formy sałatka z awokada, jajka w awokadzie czy dieta oparta na awokadach należy uznać za niepoprawne.

Monika Lidzbarska
Ewa Rogowska-Cybulska
Pokaż rejestr zmian

Data publikacji: wtorek, 12. Kwiecień 2016 - 21:21; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka Ostatnia zmiana: wtorek, 12. Kwiecień 2016 - 21:21; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka

Czy można mówić „wzięłem”?

Nie można. Według Wielkiego słownika poprawnej polszczyzny PWN pod red. Andrzeja Markowskiego jedyną dopuszczalną formą 1. osoby liczby pojedynczej rodzaju męskiego czasu przeszłego czasownika wziąć jest forma wziąłem. Powstała ona poprzez dodanie ruchomej końcówki 1. osoby liczby pojedynczej czasu przeszłego ‑em do formy 3. osoby liczby pojedynczej rodzaju męskiego czasu przeszłego tego czasownika. Używanie przez chłopców i mężczyzn formy wzięłem jest naganne.

Aleksandra Muszarska
Ewa Rogowska-Cybulska
Pokaż rejestr zmian

Data publikacji: środa, 6. Kwiecień 2016 - 22:53; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka Ostatnia zmiana: środa, 6. Kwiecień 2016 - 22:53; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka

Jak odmieniamy połączenie „umowa-zlecenie”?

Według słowników ortograficznych połączenie umowa-zlecenie powinno być pisane z łącznikiem. Odmieniają się jego oba człony, tj. w liczbie pojedynczej: M. umowa-zlecenie, D. umowy-zlecenia, C. umowie-zleceniu, B. umowę-zlecenie, N. umową-zleceniem, Msc.: umowie-zleceniu; a w liczbie mnogiej: M. umowy-zlecenia, D. umów-zleceń, C. umowom-zleceniom, B. umowy-zlecenia, N. umowami-zleceniami, Msc. umowach-zleceniach.

Aleksandra Muszarska

Pokaż rejestr zmian

Data publikacji: środa, 6. Kwiecień 2016 - 22:52; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka Ostatnia zmiana: środa, 6. Kwiecień 2016 - 22:52; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka

Która forma wołacza jest poprawna: „działkowcu” czy „działkowcze”?

Obie formy: działkowcu i działkowcze są poprawne, ponieważ stanowią warianty wołacza liczby pojedynczej rzeczownika działkowiec. Według paradygmatu deklinacji męskiej II, do której należą rzeczowniki zakończone w mianowniku liczby pojedynczej na spółgłoski funkcjonalne miękkie (c, dz, cz,, sz, rz, ż), dla wołacza liczby pojedynczej właściwa jest końcówka -u, ale rzeczowniki utworzone przyrostkiem ‑ec przybierają końcówkę ­‑e (z alternacją c : cz), np. ojciecojcze, chłopiecchłopcze, głupiecgłupcze, starzecstarcze, a wiele z nich ma wariantywnie dwie końcówki: ‑e i ‑u. Do tej ostatniej grupy należy działkowiec. Jednak Narodowy Korpus Języka Polskiego w funkcji wołacza potwierdza tylko formę działkowcu (1 użycie), co jest zapewne spowodowane nacechowaniem końcówki ‑e książkowością, podniosłością i poetyckością, podczas gdy wołacz działkowcu ma charakter neutralny.

Ewelina Lechocka

Pokaż rejestr zmian

Data publikacji: środa, 6. Kwiecień 2016 - 22:49; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka Ostatnia zmiana: środa, 6. Kwiecień 2016 - 22:49; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka

Na pewną część tabeli mówimy „boczek tabeli”. Jak to będzie brzmiało w dopełniaczu: „boczka tabeli” czy „boczku tabeli”?

Słowniki – m.in. Słownik języka polskiego pod red. Witolda Doroszewskiego, Uniwersalny słownik języka polskiego pod red. Stanisława Dubisza, Wielki słownik ortograficzny pod red. Edwarda Polańskiego i internetowy Wielki słownik języka polskiego pod red. Piotra Żmigrodzkiego – dla dopełniacza liczby pojedynczej rzeczownika boczek podają, niezależnie od znaczenia tego wyrazu, formę boczku. Formę tę rzeczownik boczek przybiera zatem także w znaczeniu ‘w tabelach: boczna rubryka pionowa, zawierająca pozycje, do których odnoszą się dane w kolejnych rubrykach poziomych’. Forma dopełniacza boczku dominuje również w uzusie: wyszukiwarka Google dla boczka tabeli podaje tylko 1 wynik, natomiast dla boczku tabeli – aż 208 wyników, co świadczy o znacznej przewadze frekwencyjnej tej drugiej formy, nawet jeśli część z tych wyników dotyczy formy miejscownika liczby pojedynczej (np. w boczku tabeli).

Ewa Rogowska-Cybulska
Martyna Małkowska
Pokaż rejestr zmian

Data publikacji: środa, 6. Kwiecień 2016 - 22:48; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka Ostatnia zmiana: środa, 6. Kwiecień 2016 - 22:48; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka

Która forma 3. osoby liczby mnogiej czasu teraźniejszego jest poprawna: „żebrzą” czy „żebrają”?

Poprawną formą 3. osoby liczby mnogiej czasu teraźniejszego jest żebrzą. Taką formę odmiany (żebrzę, żebrzesz, żebrze itd.) podają słowniki, np. Słownik języka polskiego pod red. Witolda Doroszewskiego, Uniwersalny słownik języka polskiego pod red. Stanisława Dubisza, Wielki słownik ortograficzny PWN pod red. Edwarda Polańskiego, Wielki słownik poprawnej polszczyzny pod red. Andrzeja Markowskiego. Ten ostatni słownik ostrzega przed odmianą typu żebram, żebrasz, żebra, a więc i przed formą żebrają. Według danych Narodowego Korpusu Języka Polskiego forma żebrają jest używana, ale znacznie rzadziej niż forma żebrzą (4 wystąpienia formy żebrają wobec 94 wystąpień formy żebrzą).

Aleksandra Muszarska
Ewa Rogowska-Cybulska
Pokaż rejestr zmian

Data publikacji: środa, 30. Marzec 2016 - 23:15; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka Ostatnia zmiana: środa, 30. Marzec 2016 - 23:15; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka

Która forma jest poprawna: „śmiali się” czy „śmieli się”?

Poprawne są obie formy. Forma śmiali się ma jednak charakter ogólnopolski, natomiast śmieli się jest regionalizmem pochodzącym z Mazowsza, który pomimo stopniowego upowszechniania się nadal jest w Korpusie Języka Polskiego PWN formą rzadszą.

Patryk Prill

Pokaż rejestr zmian

Data publikacji: środa, 30. Marzec 2016 - 23:13; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka Ostatnia zmiana: środa, 30. Marzec 2016 - 23:13; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka

Jak brzmi dopełniacz liczby pojedynczej rzeczownika „przyczynek”: „przyczynka” czy „przyczynku”?

W Wielkim słowniku poprawnej polszczyzny pod red. Andrzeja Markowskiego oraz w Wielkim słowniku ortograficzny PWN pod red. Edwarda Polańskiego znajdziemy informację, że rzeczownik przyczynek ‘cząstkowe uprządkowanie jakiejś kwestii’ w dopełniaczu liczby pojedynczej ma formę przyczynku. Wielki słownik poprawnej polszczyzny ostrzega nawet przed formą przyczynka jako niepoprawną. Błędną formę przyczynka spotykamy jednak niekiedy w uzusie. Narodowy Korpus Języka Polskiego poświadcza ją jeden raz, podczas gdy formę przyczynku – 28 razy.

Miłosz Ryszka
Ewa Rogowska-Cybulska
Pokaż rejestr zmian

Data publikacji: środa, 30. Marzec 2016 - 23:12; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka Ostatnia zmiana: środa, 30. Marzec 2016 - 23:12; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka

Jakie są formy dopełniacza liczby pojedynczej rzeczowników „fok” i „grot”?

Rzeczownik fok to według Uniwersalnego słownika języka polskiego pod red. Stanisława Dubisza ‘pierwszy od dołu żagiel na maszcie’, należy więc do rzeczowników nieżywotnych, które w dopełniaczu liczby pojedynczej przyjmują końcówkę ‑u lub ‑a. Według słownika rzeczownik fok należy do rzeczowników przyjmujących w dopełniaczu końcówkę ‑a: foka.

Natomiast rzeczownik grot według Uniwersalnego słownika języka polskiego ma dwa znaczenia: ‘ostre zakończenie (ostrze) różnych rodzajów broni drzewcowej oraz strzały’ oraz ‘największy żagiel na grotmaszcie’. Według Uniwersalnego słownika języka polskiego oraz Wielkiego słownika poprawnej polszczyzny pod red. Andrzeja Markowskiego w obu znaczeniach wyraz ten ma formę grotu. Jednak Inny słownik języka polskiego pod red. Mirosława Bańki podaje, że w znaczeniu ‘rodzaj zakończenia broni’ rzeczownik ten przyjmuje w dopełniaczu końcówkę -u (grotu), natomiast w znaczeniu ‘rodzaj żagla’ ma końcówkę -a (grota). Z kolei w Wielkim słowniku ortograficznym PWN pod red. Edwarda Polańskiego znajdziemy informację, że rzeczownik ten przybiera końcówkę ‑a lub ‑u (niezależnie od znaczenia). W wypadku różnic pomiędzy renomowanymi słownikami należy dla obu znaczeń rzeczownika grot zaakceptować obie formy dopełniacza: grota i grotu.

Anna Urbańska
Ewa Rogowska-Cybulska
Pokaż rejestr zmian

Data publikacji: środa, 30. Marzec 2016 - 23:10; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka Ostatnia zmiana: środa, 30. Marzec 2016 - 23:10; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka

Która forma jest poprawna: „stuknąłem” czy „stuknęłem”?

Poprawna jest forma stuknąłem, ponieważ formy 1. osoby  liczby pojedynczej rodzaju męskiego czasu przeszłego tworzy się poprzez dodanie cząstki ‑em do form 3. osoby liczby pojedynczej rodzaju męskiego czasu przeszłego; w wypadku czasownika stuknąć  formę tę tworzymy zatem następująco: stuknął + ‑em = stuknąłem. Niepoprawna forma stuknąłem powstała natomiast w rezultacie błędnej analogii do formy rodzaju żeńskiego stuknęłam.

Miłosz Ryszka
Ewa Rogowska-Cybulska
Pokaż rejestr zmian

Data publikacji: czwartek, 24. Marzec 2016 - 21:28; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka Ostatnia zmiana: czwartek, 24. Marzec 2016 - 21:28; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka

Która forma dopełniacza liczby mnogiej rzeczownika „strój” jest poprawna: „strojów” czy „stroi”?

Rzeczowniki rodzaju męskiego miękkotematowe, do których należy strój, przybierają w dopełniaczu liczby mnogiej jedną z dwu końcówek: ‑i lub ‑ów. Według Wielkiego słownika ortograficznego PWN pod red. Edwarda Polańskiego dla rzeczownika strój poprawna jest forma strojów.

 Aleksandra Muszarska

Pokaż rejestr zmian

Data publikacji: czwartek, 24. Marzec 2016 - 21:27; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka Ostatnia zmiana: czwartek, 24. Marzec 2016 - 21:27; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka

Jak powinno się mówić: „części pługa” czy „części pługu”?

Poprawne jest połączenie części pługa. Tylko taką formę dopełniacza liczby pojedynczej rzeczownika pług ‘narzędzie rolnicze przeznaczone do orania ziemi’ podają słowniki, m.in. Uniwersalny słownik języka polskiego pod red. Stanisława Dubisza, Wielki słownik ortograficzny PWN pod red. Edwarda Polańskiego i internetowy Wielki słownik języka polskiego. Jak pisze prof. Mirosław Bańko w poradni językowej PWN (http://sjp.pwn.pl/), rzeczownik pług przyjmuje w dopełniaczu formę pługa, gdyż rzeczownik ten ma znaczenie konkretne, a nie abstrakcyjne. Dodaje też, iż jedynie we wtórnym znaczeniu ‘sposób prowadzenia nart’ słowo  pług częściej występuje w dopełniaczu z końcówką ‑u, np. uczyć się pługu. Wielki słownik języka polskiego jednak również dla tego znaczenia, jak również dla znaczenia ‘pojazd z metalową płozą służący do odgarniania śniegu’ (pług śnieżny) podaje tylko końcówkę ‑a. W Narodowym Korpusie Języka Polskiego (www.nkjp) forma dopełniacza pługu występuje 19 razy (najczęściej w znaczeniu ‘narzędzie rolnicze’), a forma pługa – aż 163 razy, co również potwierdza poprawność formy z końcówką ‑a.

Dorota Pietraszek
Ewa Rogowska-Cybulska
Pokaż rejestr zmian

Data publikacji: czwartek, 24. Marzec 2016 - 21:25; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka Ostatnia zmiana: czwartek, 24. Marzec 2016 - 21:25; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka

Która forma dopełniacza liczby pojedynczej rzeczownika „materac” jest poprawna: „materaca” czy „materacu”?

W deklinacji rzeczownikowej wybór właściwej końcówki dopełniacza liczby pojedynczej zależy od rodzaju gramatycznego rzeczownika, a także od czynników morfologicznych, genetycznych oraz znaczeniowych. Rzeczowniki męskie nieżywotne, do których należy materac, przybierają dwie końcówki: -u lub ‑a, zasady ich wyboru nie są jednak ściśle określone. W razie wątpliwości można brać pod uwagę, że końcówkę -a mają m.in. nazwy narzędzi, sprzętów domowych, miar, wag, liczb i miesięcy, np. czajnika, półmiska. Do tej kategorii należy rzeczownik materac, zatem poprawna forma dopełniacza liczby pojedynczej tego rzeczownika to materaca. Formę tę potwierdzają m.in. Uniwersalny słownik języka polskiego pod red. Stanisława Dubisza, Wielki słownik ortograficzny PWN pod red. Edwarda Polańskiego i internetowy Słownik gramatyczny języka polskiego.

Małgorzata Trzebiatowska

Pokaż rejestr zmian

Data publikacji: czwartek, 24. Marzec 2016 - 21:22; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka Ostatnia zmiana: czwartek, 24. Marzec 2016 - 21:22; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka

Która forma jest poprawna: „znikli” czy „zniknęli”?

Obie formy czasu przeszłego czasownika zniknąć są poprawne. Ich poprawność potwierdzają słowniki, m.in. Wielki słownik ortograficzny PWN pod red. Edwarda Polańskiego, Wielki słownik poprawnej polszczyzny PWN pod red. Andrzeja Markowskiego i Uniwersalny słownik języka polskiego pod red. Stanisława Dubisza. Forma z ‑nę‑ jest jednak częstsza. W świetle Narodowego Korpusu Języka Polskiego występuje ona trzy razy częściej niż znikli (629 wystąpień wobec 202 wystąpień).

Anna Jabłonowska
Ewa Rogowska-Cybulska
Pokaż rejestr zmian

Data publikacji: wtorek, 22. Marzec 2016 - 23:44; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka Ostatnia zmiana: wtorek, 22. Marzec 2016 - 23:44; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka

Jaki jest dopełniacz słowa „raster”?

Dopełniacz liczby pojedynczej rzeczownika raster ‘rodzaj przyrządu optycznego’ ma w liczbie pojedynczej dwie formy: rastra lub rastru. Obie formy notują jako poprawne słowniki języka polskiego (m.in. Słownik języka polskiego pod red. Witolda Doroszewskiego i Uniwersalny słownik języka polskiego pod red. Stanisława Dubisza) oraz Wielki słownik ortograficzny PWN pod red. Edwarda Polańskiego. Jednak według Narodowego Korpusu Języka Polskiego forma rastra jest stosowana znacznie częściej: w korpusie znajdziemy poświadczenia dla 1 użycia formy rastru i dla 24 wystąpień formy rastra.

Magdalena Gutowska
Ewa Rogowska-Cybulska

 

Pokaż rejestr zmian

Data publikacji: wtorek, 22. Marzec 2016 - 23:43; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka Ostatnia zmiana: wtorek, 22. Marzec 2016 - 23:43; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka

Jak mówimy: „próbka ścieków” czy „próbka ścieku”?

Według Uniwersalnego słownika języka polskiego (PWN) ściek to ‘rów, kanał lub wykop odprowadzający zanieczyszczone wody miejskie i przemysłowe do specjalnych lub naturalnych zbiorników’. Hasło ścieki tenże słownik definiuje jako ‘zanieczyszczone ciecze z gospodarstw domowych, zakładów przemysłowych itp. odprowadzane do specjalnych lub naturalnych zbiorników’. Pobiera się próbki zanieczyszczonych cieczy, więc poprawna forma to próbki ścieków.

Kateryna Razgonowa

Pokaż rejestr zmian

Data publikacji: wtorek, 22. Marzec 2016 - 23:42; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka Ostatnia zmiana: wtorek, 22. Marzec 2016 - 23:42; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka

Jak brzmi wołacz rzeczownika „posłaniec”?

Rzeczowniki rodzaju męskiego mają na ogół wołacz liczby pojedynczej równy miejscownikowi tej liczby. Jednak posłaniec jako rzeczownik zakończony przyrostkiem ‑ec, podobnie jak ojciec, chłopiec, młodzieniec i inne rzeczowniki z tym przyrostkiem, ma dwie formy wołacza: z końcówką -u (jak w miejscowniku) oraz z końcówką -e. Dopuszczalna jest zatem zarówno forma posłańcu, jak i posłańcze. Ta druga forma znamionuje jednak styl książkowy, poetycki, podniosły.

Klaudia Kluj-Kozłowska

 

 

 

Pokaż rejestr zmian

Data publikacji: wtorek, 22. Marzec 2016 - 23:41; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka Ostatnia zmiana: wtorek, 22. Marzec 2016 - 23:41; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka

Która forma dopełniacza liczby pojedynczej rzeczownika „fotel” jest poprawna”: „fotela” czy „fotelu”?

Według Wielkiego słownika poprawnej polszczyzny PWN pod red. Andrzeja Markowskiego poprawną formą dopełniacza liczby pojedynczej słowa fotel jest fotela. Natomiast Wielki słownik ortograficzny PWN pod red. Edwarda Polańskiego oraz Uniwersalny słownik języka polskiego pod red. Stanisława Dubisza jako poprawne podają dwie formy: fotela albo fotelu. W świetle tych danych za poprawną należy uznać zarówno formę fotela, jak i formę fotelu.

Magdalena Gutowska
Ewa Rogowska-Cybulska

 

Pokaż rejestr zmian

Data publikacji: wtorek, 22. Marzec 2016 - 23:40; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka Ostatnia zmiana: wtorek, 22. Marzec 2016 - 23:40; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka

Która forma narzędnika rzeczownika „słoń” jest poprawna: „słońmi” czy „słoniami”?

Poprawna forma narzędnika liczby mnogiej rzeczownika słoń to słoniami. Końcówkę ‑ami przybiera w narzędniku liczby mnogiej większość rzeczowników wszystkich trzech rodzajów. Końcówkę ‑mi przyjmują – na zasadzie wyjątku – nieliczne rzeczowniki (też wszystkich trzech rodzajów), np. braćmi, dłońmi, dziećmi, gośćmi, kośćmi, końmi, księżmi, liśćmi, ludźmi, nićmi, pieniędzmi, przyjaciółmi. Pewne rzeczowniki mają też w narzędniku liczby mnogiej formy wariantywne, np. gwoździami a. gwoźdźmi, gałęziami a. gałęźmi, ościami a. ośćmi, saniami a. sańmi, skroniami a. skrońmi. Rzeczownik słoń nie należy do żadnej z tych dwu grup wyjątków, toteż spotykana niekiedy forma słońmi jest błędna.

Marta Piwowarska
Ewa Rogowska-Cybulska
Pokaż rejestr zmian

Data publikacji: niedziela, 20. Marzec 2016 - 15:06; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka Ostatnia zmiana: niedziela, 20. Marzec 2016 - 15:06; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka

Czy poprawna jest forma dopełniacza liczby pojedynczej „wekslu”?

Jest to forma niepoprawna. Według Słownika współczesnego języka polskiego pod red. Bogusława Dunaja, a także według Wielkiego słownika ortograficznego PWN poprawna forma dopełniacza liczby pojedynczej tego rzeczownika brzmi weksla.

Słownik wyrazów obcych pod red. Wojciecha Głucha podaje, że weksel to ‘dokument kredytowy na specjalnym blankiecie, zawierający zobowiązanie bezwarunkowego zwrotu określonej sumy w terminie wyznaczonym przez osoby, które ten dokument podpisały’. Jest to zatem rzeczownik męskonieżywotny. Takie rzeczowniki mogą w dopełniaczu liczby pojedynczej przybierać końcówkę ‑a lub ‑u, kryteria wyboru jednej z tych dwu końcówek nie są jednak w polszczyźnie ściśle określone. Rzeczownik weksel ma końcówkę ‑a, mimo że jest to wyraz zapożyczony (słowo to pochodzi z niemieckiego Wechsel, które pierwotnie oznaczało zamianę lub wymianę), a rzeczowniki obcego pochodzenia na ogół przyjmują w dopełniaczu liczby pojedynczej końcówkę ‑u, np. marmuru, telefonu, monitoringu.

Adrianna Sowińska
Ewa Rogowska-Cybulska
Pokaż rejestr zmian

Data publikacji: niedziela, 20. Marzec 2016 - 15:04; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka Ostatnia zmiana: niedziela, 20. Marzec 2016 - 15:04; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka

Jaki jest dopełniacz liczby pojedynczej rzeczownika „filtr”: „filtra” czy „filtru”?

W wypadku nieżywotnych rzeczowników rodzaju męskiego, do których należy filtr, nie istnieją jednoznaczne kryteria, które przesądzałyby tym, kiedy dopełniacz liczby pojedynczej ma końcówkę -a, kiedy zaś – końcówkę -u. Końcówka ‑a jest charakterystyczna m.in. dla nazw narzędzi, naczyń, miar, wag, liczb i miesięcy, owoców, grzybów, marek fabrycznych, tańców i gier, z kolei końcówka -u jest typowa dla rzeczowników abstrakcyjnych, zbiorowych i materialnych, wyrazów pochodzenia obcego i skrótowców, ale istniejeą liczne wyjątki od tych reguł. Rzeczownik filtr, jak podają słowniki języka polskiego (m.in. Uniwersalny słownik języka polskiego pod red. Stanisława Dubisza), przyjmuje w dopełniaczu liczby pojedynczej dwie formy: filtru albo filtra, np. papieros bez filtru albo papieros bez filtra. Z danych Narodowego Korpusu Języka Polskiego (http://www.nkjp.uni.lodz.pl/) wynika, że forma z końcówką ‑a ma przewagę frekwencyjną nad formą z końcówką ‑u (314 wystąpień formy filtra wobec 193 wystąpień formy filtru).

Sylwia Trzebiatowska
Ewa Rogowska-Cybulska
Pokaż rejestr zmian

Data publikacji: niedziela, 20. Marzec 2016 - 15:01; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka Ostatnia zmiana: niedziela, 20. Marzec 2016 - 15:01; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka

Która forma dopełniacza liczby pojedynczej rzeczownika „zachyłek” jest poprawna: „zachyłku” czy „zachyłka”?

Według Uniwersalnego słownika języka polskiego pod red. Stanisława Dubisza, Praktycznego słownika poprawnej polszczyzny pod red. Haliny Zgółkowej i Nowego słownika poprawnej polszczyzny pod red. Andrzeja Markowskiego poprawną formą dopełniacza liczby pojedynczej rzeczownika zachyłek ‘zagłębienie, wklęśnięcie znajdujące się w jamach ciała lub w ranach’ jest forma zachyłka, natomiast według Słownika języka polskiego pod red. Witolda Doroszewskiego, Wielkiego słownika ortograficznego PWN pod red. Edwarda Polańskiego i internetowego Słownika gramatycznego języka polskiego (http://sgjp.pl) – forma zachyłku.

Termin medyczny zachyłek jest rzeczownikiem rodzaju męskiego nieżywotnym, a w wypadku rzeczowników męskonieżywotnych w dopełniaczu liczby pojedynczej nie istnieje jasna reguła doboru jednej z dwu końcówek charakterystycznych dla tego przypadka: ‑a lub ‑u, w odróżnieniu od rzeczowników męskich żywotnych, które w dopełniaczu mają zawsze końcówkę ‑a (z wyjątkiem wołu i bawołu). O doborze końcówki dopełniacza liczby pojedynczej rzeczowników męskich nieżywotnych przesądza zwyczaj językowy. W uzusie spotykamy zarówno formę zachyłka, jak i zachyłku, co potwierdzają m.in. dane internetowe; wprawdzie Narodowy Korpus Języka Polskiego nie poświadcza użycia żadnej z tych form, ale obie potwierdzają Google. Ich frekwencji nie można jednak automatycznie porównać, ponieważ zachyłku to również forma miejscownika (por. w zachyłku). Cząstkowe dane statystyczne świadczą jednak o rozpowszechnieniu obu form. Na przykład wyrażenie przyimkowe z zachyłku używane jest częściej niż wyrażenie z zachyłka (wyszukiwarka Google dla tego pierwszego podaje 829 wyników, a dla drugiego – 176 wyników), także wyrażenie zachyłku zębodołowego jest częstsze niż zachyłka zębodołowego (wyszukiwarka Google to pierwsze potwierdza 432 razy, a drugie – tylko raz). Jednak wyrażenie przyimkowe do zachyłku bywa już stosowane rzadziej niż do zachyłka (74 wyniki dla formy do zachyłku wobec 779 wyników dla formy do zachyłka), również wyrażenie od zachyłku jest w tekstach rzadsze niż do zachyłku (6 wyników wobec 55 wyników). Należałoby zatem uznać za poprawne obie formy dopełniacza tego rzeczownika: zachyłka i zachyłku.

Agnieszka Mazelewska
Ewa Rogowska-Cybulska

 

Pokaż rejestr zmian

Data publikacji: sobota, 19. Marzec 2016 - 23:35; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka Ostatnia zmiana: sobota, 19. Marzec 2016 - 23:35; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka

Która forma jest poprawna: „wybuchł” czy „wybuchnął”?

Zasadniczo obie formy są poprawne, jednak użycie jednej lub drugiej z nich zależy od kontekstu. W świetle danych uzyskanych za pomocą wyszukiwarki Google na przykład połączenia wybuchł płaczem i wybuchnął płaczem są równie częste, połączenie wybuchnął śmiechem jest ponad dwukrotnie częstsze niż wybuchł śmiechem, ale połączenie wybuchł wulkan jest dziesięciokrotnie częstsze niż wybuchnął wulkan, połączenie wybuchł pożar – około stukrotnie częstsze niż wybuchnął pożar, a połączenie gaz wybuchł – około 250 razy częstsze niż gaz wybuchnął. Tendencja jest zatem taka, że w znaczeniu metaforycznym ‘zareagować na coś w sposób gwałtowny’, używanym w odniesieniu do ludzi, używamy raczej formy wybuchnął, choć i forma wybuchł nie jest niepoprawna, natomiast w znaczeniu dosłownym ‘rozerwać się z hukiem”, używanym w odniesieniu do obiektów i zjawisk, używamy formy wybuchł.

Anna Flizikowska
Ewa Rogowska-Cybulska
Pokaż rejestr zmian

Data publikacji: sobota, 19. Marzec 2016 - 23:32; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka Ostatnia zmiana: sobota, 19. Marzec 2016 - 23:32; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka

Jaki jest dopełniacz od rzeczownika „tatar” ‘rodzaj mięsa’: „tatara” czy „tataru”?

Dopełniaczem rzeczownika tatar ‘befsztyk po tatarsku’ jest forma tatara. Rzeczowniki rodzaju męskiego nieżywotne przyjmują w dopełniaczu liczby pojedynczej dwie końcówki: ‑u lub -a, a wybór jednej z tych dwu końcówek dla konkretnego rzeczownika zależy od różnych czynników, takich jak m.in. znaczenie, pochodzenie i budowa danego wyrazu. Jaką końcówkę przybiera dopełniacz od rzeczownika tatar, najprościej zatem sprawdzić w słowniku. Jak podaje Uniwersalny słownik języka polskiego pod red. Stanisława Dubisza, ma on w dopełniaczu liczby pojedynczej końcówkę -a.

Aleksandra Muszarska

Pokaż rejestr zmian

Data publikacji: sobota, 19. Marzec 2016 - 23:29; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka Ostatnia zmiana: sobota, 19. Marzec 2016 - 23:29; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka

Jak brzmi dopełniacz liczby mnogiej rzeczownika „sadz”?

Dopełniacz liczby mnogiej rzeczownika sadz ‘skrzynia z otworami służąca do przetrzymywania żywych ryb’ ma postać sadzów. Taką formę jako jedyną notują słowniki języka polskiego i słowniki ortograficzne. Wątpliwości związane z wyborem końcówki są tu jednak uzasadnione, ponieważ rzeczowniki zakończone spółgłoskami stwardniałymi, do których należy dz, w dopełniaczu liczby mnogiej przyjmują bądź końcówkę ‑ów, np. rydzów, skorowidzów, smardzów, bądź końcówkę ‑y, np. pieniędzy.

Victoria Ogievich

Ewa Rogowska-Cybulska

Pokaż rejestr zmian

Data publikacji: sobota, 19. Marzec 2016 - 23:28; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka Ostatnia zmiana: sobota, 19. Marzec 2016 - 23:28; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka

Która forma dopełniacza liczby pojedynczej rzeczownika „poranek” jest poprawna: „poranka” czy „poranku”?

Jak podają słowniki języka polskiego oraz Wielki słownik ortograficzny PWN pod red. Edwarda Polańskiego, rzeczownik poranek ma dwie poprawne formy dopełniacza liczby pojedynczej: poranka i poranku. Częściej używana jest forma poranka, którą Narodowy Korpus Języka Polskiego poświadcza 650 razy, podczas gdy dla formy poranku ma on tylko 358 poświadczeń, mimo że jest ona również formą miejscownika (o poranku, w poranku). Posiadanie przez ten rzeczownik dwu poprawnych form tego samego przypadka wynika z tego, że w dopełniaczu liczby pojedynczej rzeczowników męskich nieżywotnych, do których należy poranek, nie ma jasnych zasad wyboru między końcówkami ‑a i ‑u; tę pierwszą przybierają m.in. rzeczowniki rodzime, nazwy narzędzi, miar, miesięcy, owoców, grzybów, tańców i gier, tę drugą – rzeczowniki obcego pochodzenia oraz rzeczowniki abstrakcyjne, materialne i zbiorowe.

Damian Szulc

Ewa Rogowska-Cybulska

Pokaż rejestr zmian

Data publikacji: sobota, 19. Marzec 2016 - 23:27; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka Ostatnia zmiana: sobota, 19. Marzec 2016 - 23:27; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka

Czy forma „lokatorowie” jest poprawna?

Najnowsze słowniki, m.in. Wielki słownik ortograficzny PWN pod red. Edwarda Polańskiego, Nowy słownik poprawnej polszczyzny pod red. Andrzeja Markowskiego, Uniwersalny słownik języka polskiego pod red. Stanisława Dubisza, Inny słownik języka polskiego pod red. Mirosława Bańki i internetowy Wielki słownik języka polskiego, nie podają dla mianownika liczby mnogiej rzeczownika lokator formy lokatorowie – słowniki te rejestrują jedynie formę lokatorzy. Jednak forma lokatorowie występuje w powieści „Lalka” Bolesława Prusa: „To są, Panie Rzecki, nadzwyczajni lokatorowie!”. Notuje ją także jako formę wariantywną wobec formy lokatorzy Słownik języka polskiego pod red. Witolda Doroszewskiego. Należy zatem stwierdzić, że jest to forma przestarzała.

 

Izabela Kasperska 

Pokaż rejestr zmian

Data publikacji: sobota, 19. Marzec 2016 - 23:25; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka Ostatnia zmiana: sobota, 19. Marzec 2016 - 23:25; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka

Jak mówimy: „esemesa” czy „esemesu”?

Pytanie o formę esemesa lub esemesu dotyczy końcówki dopełniacza liczby pojedynczej rzeczowników rodzaju męskiego nieżywotnych. Źródła słownikowe podają na ten temat w hasłach esemes/SMS różne informacje, co wynika zapewne z tego, że wyraz ten jest w polszczyźnie stosunkowo nowy. Wielki słownik ortograficzny PWN pod red. Andrzeja Markowskiego dla rzeczownika esemes/SMS ‘krótka wiadomość tekstowa’ podaje końcówkę ‑a, a dla SMS ‘usługa’ – końcówkę ‑u. Słownik języka polskiego pod red. Stanisława Dubisza (Warszawa 2002) nie notuje jeszcze formy esemes, ale pod hasłem SMS zasady doboru końcówki opisuje tak samo: SMS-a ‘wiadomości’ i SMS-u ‘usługi’. Natomiast według internetowego Wielkiego słownika języka polskiego w polszczyźnie starannej powinniśmy używać w dopełniaczu formy esemesu, a w języku potocznym można też stosować dopełniacz esemesa. Pod hasłem sms ten sam słownik wymienia formy dopełniacza smsa, sms-a, smsu, sms-u (bez zróżnicowania stylistycznego), a pod hasłem SMS – tylko formę SMS-a.

Za stosowaniem formy esemesa przemawia frekwencja. Forma esemesu jest stosowana dużo rzadziej niż esemesa: Narodowy Korpus Języka Polskiego tę pierwszą zaświadcza 3 razy, tę drugą – 229 razy (jest to jednak forma dwóch przypadków: dopełniacza i biernika).

Końcówkę ‑u w formie esemesu/smsu/sms-u można uzasadnić dwojako. Po pierwsze końcówkę -u przyjmują w dopełniaczu liczby pojedynczej rzeczowniki nieżywotne rodzaju męskiego obcego pochodzenia, np. diamentu. Po drugie za tą formą przemawia fakt, że jest to skrótowiec (od Short Message Service), często zresztą zapisywany w postaci SMS. Odmiana esemesa ma charakter potoczny; w potocznej polszczyźnie w dopełniaczu liczby pojedynczej szerzy się końcówka ‑a.

Adrianna Górniak
Ewa Rogowska-Cybulska
Pokaż rejestr zmian

Data publikacji: sobota, 19. Marzec 2016 - 23:23; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka Ostatnia zmiana: sobota, 19. Marzec 2016 - 23:23; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka

Jaki jest dopełniacz liczby pojedynczej rzeczownika „turban”?

Według Wielkiego słownika ortograficznego PWN pod red. Edwarda Polańskiego poprawną formą dopełniacza liczby pojedynczej rzeczownika turban jest forma turbanu. Potwierdzają to także Słownik języka polskiego pod red. Witolda Doroszewskiego i Wielki słownik poprawnej polszczyzny pod red. Andrzeja Markowskiego. Wprawdzie forma turbana występuje w sześciu cytatach na stronie Narodowego Korpusu Języka Polskiego (wobec 22 wystąpień formy turbanu), jednak w świetle wymienionych wyżej słowników należy ją uznać za niepoprawną.

Witold Kaczmarek

Pokaż rejestr zmian

Data publikacji: piątek, 18. Marzec 2016 - 11:01; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka Ostatnia zmiana: piątek, 18. Marzec 2016 - 11:01; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka

Która forma dopełniacza liczby pojedynczej rzeczownika „seler” jest poprawna: „selera” czy „seleru”?

Poprawną formą dopełniacza liczby pojedynczej rzeczownika seler ‘roślina warzywna, korzeń tej rośliny’ jest forma selera. Taką formę podają słowniki, m.in. Wielki słownik poprawnej polszczyzny PWN pod red. Andrzeja Markowskiego, Wielki słownik ortograficzny PWN pod red. Edwarda Polańskiego i Uniwersalny słownik języka polskiego pod red. Stanisława Dubisza. Powszechność tej formy potwierdza także Narodowy Korpus Języka Polskiego, który podaje aż 221 poświadczeń dla formy selera i tylko jedno poświadczenie formy seleru.

 

Daniela Różańska
Ewa Rogowska-Cybulska
Pokaż rejestr zmian

Data publikacji: piątek, 18. Marzec 2016 - 10:59; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka Ostatnia zmiana: piątek, 18. Marzec 2016 - 10:59; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka

Która forma celownika rzeczownika „rok” jest poprawna: „roku” czy „rokowi”?

Końcówką charakterystyczną w języku polskim dla celownika liczby pojedynczej rzeczowników rodzaju męskiego jest ‑owi. Końcówka -u ma w celowniku rzeczowników rodzaju męskiego charakter wyjątkowy, została zachowana tylko w wypadku niewielu wyrazów, m.in. M. pan – C. panu, M. brat – C. bratu, M. chłopiec – C. chłopcu. M. lew – C. lwu, M. kot, C. kotu, M. pies – C. psu. Rzeczownik rok do nich nie należy, toteż w celowniku przybiera formę rokowi.

Agata Miller

Pokaż rejestr zmian

Data publikacji: piątek, 18. Marzec 2016 - 10:58; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka Ostatnia zmiana: piątek, 18. Marzec 2016 - 10:58; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka

Jak brzmi dopełniacz liczby pojedynczej rzeczownika „kwiat”: „kwiatu” czy „kwiata”?

W dopełniaczu liczby pojedynczej nieżywotne rzeczowniki rodzaju męskiego, do których należy kwiat, przyjmują jedną z dwu końcówek: ‑a lub ‑u, ale zasady ich doboru nie są ściśle określone, w związku z tym nie zawsze da się przewidzieć konkretne formy dopełniacza. W takim wypadku wątpliwości rozstrzygają słowniki. Wielki słownik ortograficzny PWN pod red. Edwarda Polańskiego, Słownik języka polskiego pod red. Witolda Doroszewskiego, Wielki słownik poprawnej polszczyzny PWN pod red. Andrzeja Markowskiego i Uniwersalny słownik języka polskiego pod red. Stanisława Dubisza zgodnie podają, że dopełniacz rzeczownika kwiat przyjmuje formę kwiatu. Narodowy Korpus Języka Polskiego poświadcza wprawdzie używanie formy kwiata, ale jest ona bardzo rzadka (16 wystąpień wobec 483 wystąpień formy kwiatu).

Anna Jabłonowska
Ewa Rogowska-Cybulska
Pokaż rejestr zmian

Data publikacji: piątek, 18. Marzec 2016 - 10:57; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka Ostatnia zmiana: piątek, 18. Marzec 2016 - 10:57; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka

Jaka jest poprawna forma dopełniacza liczby pojedynczej rzeczownika „dźwig”?

Dopełniacze męskich rzeczowników nieżywotnych mogą przybierać końcówkę -a lub -u. Dźwig jest wyrazem z tzw. formantem zerowym (utworzonym od czasownika dźwigać tylko poprzez zmianę sposobu odmiany, bez udziału sufiksu), a takie rzeczowniki przyjmują końcówkę -u. Dlatego w dopełniaczu liczby pojedynczej poprawna jest forma dźwigu. Jej poprawność też potwierdzają słowniki języka polskiego i słowniki ortograficzne.

Adam Kopczyński

Pokaż rejestr zmian

Data publikacji: piątek, 18. Marzec 2016 - 10:55; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka Ostatnia zmiana: piątek, 18. Marzec 2016 - 10:55; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka

Która forma czasownika „deptać” jest poprawna: „depce” czy „depcze”?

Obie formy 3. osoby liczby pojedynczej czasu teraźniejszego tego czasownika są poprawne: depce i depcze. Forma depce jest jednak formą starszą, tradycyjną, a według Wielkiego słownika poprawnej polszczyzny jest to obecnie forma książkowa. Forma depcze jest natomiast bardziej neutralna i stosuje się ją częściej. W Narodowym Korpusie Języka Polskiego (http://nkjp.pl) znajdziemy 20 potwierdzeń dla formy depce i 80 potwierdzeń dla formy depcze.

Agnieszka Mazelewska

 

Pokaż rejestr zmian

Data publikacji: piątek, 18. Marzec 2016 - 10:53; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka Ostatnia zmiana: piątek, 18. Marzec 2016 - 10:53; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka

Która forma jest poprawna: „astrolodzy” czy „astrologowie”?

Zapożyczenie astrolog należy do grupy rzeczowników męskich zakończonych na -log (jak teolog, laryngolog, muzykolog, archeolog), które nazywają osoby wykonujące specjalistyczne zawody bądź zajmujące się określoną dziedziną nauki. Rzeczowniki męskoosobowe zakończone na ‑log mogą przybierać w mianowniku liczby mnogiej jedną z dwu końcówek: ‑y albo -owie. Według Andrzeja Markowskiego częściej używane są formy z końcówką -y.

Słowniki – zarówno starsze, jak i nowsze – wymieniają obydwie formy mianownika liczby mnogiej omawianego wyrazu: astrolodzy i astrologowie – jako zgodne z normą. Obie formy dopuszczają m.in. Słownik języka polskiego pod red. Witolda Doroszewskiego, Uniwersalny słownik języka polskiego pod red. Stanisława Dubisza, Wielki słownik ortograficzny PWN pod red. Edwarda Polańskiego i internetowy Wielki słownik języka polskiego pod red. Piotra Żmigrodzkiego. W Narodowym Korpusie Języka Polskiego znajdziemy 28 poświadczeń dla formy astrologowie i 19 poświadczeń dla formy astrolodzy.

Aleksandra Muszarska

Pokaż rejestr zmian

Data publikacji: piątek, 18. Marzec 2016 - 10:52; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka Ostatnia zmiana: piątek, 18. Marzec 2016 - 10:52; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka

Jak mówimy: „używać tableta” czy „używać tabletu”?

Wielki słownik ortograficzny PWN pod red. Edwarda Polańskiego podaje dla dopełniacza liczby pojedynczej tylko formę tabletu. Zgodnie z tym rozstrzygnięciem powinniśmy zatem mówić używać tabletu, a połączenie używać tableta uznać za błędne. W Narodowym Korpusie Języka Polskiego można jednak znaleźć również dopełniacz tableta, choć dopełniacz tabletu ma nad nim sporą przewagę frekwencyjną (38 : 6). Z kolei wyszukiwarka Google dla połączenia używać tableta zwraca tyle samo (prawie 6 tys.) wyników co dla połączenia używać tabletu, co prawdopodobnie – w odróżnieniu od danych NKJP – stanowi odbicie sytuacji panującej w polszczyźnie potocznej. Czy stanowi to wystarczającą podstawę, by przypuszczać, że niedługo i forma tableta będzie uznawana za dopuszczalną?

Agnieszka Szewczuk
Ewa Rogowska-Cybulska
Pokaż rejestr zmian

Data publikacji: czwartek, 17. Marzec 2016 - 00:05; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka Ostatnia zmiana: czwartek, 17. Marzec 2016 - 00:05; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka

Jak brzmi dopełniacz liczby pojedynczej rzeczownika „skaj”: „skaja” czy „skaju”?

Poprawna forma dopełniacza liczby pojedynczej rzeczownika skaj ‘tworzywo skóropodobne’ to skaju. Taką formę podaje zarówno Uniwersalny słownik języka polskiego pod red. Stanisława Dubisza, jak i Wielki słownik ortograficzny PWN pod red. Stanisława Dubisza, a także Słownik języka polskiego pod red. Witolda Doroszewskiego. W Narodowym Korpusie Języka Polskiego znajdziemy dla tej formy 24 poświadczenia, a forma skaja w ogóle nie została w nim poświadczona.

Aleksandra Wójcik
Ewa Rogowska-Cybulska
Pokaż rejestr zmian

Data publikacji: czwartek, 17. Marzec 2016 - 00:02; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka Ostatnia zmiana: czwartek, 17. Marzec 2016 - 00:02; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka

Która forma jest poprawna: „rodzajów” czy „rodzai”?

Poprawne są obie formy. Rzeczownik rodzaj jest rodzaju męskiego, a w dopełniaczu liczby mnogiej rzeczowników rodzaju męskiego zakończonych na ‑j pierwszeństwo daje się zakończeniu -jów, ale zakończenie -i też w tej pozycji jest akceptowane, niekiedy z zastrzeżeniem, że w języku potocznym. W wypadku dopełniacza liczby mnogiej rzeczownika rodzaj również słowniki, m.in. Słownik języka polskiego pod red. Witolda Doroszewskiego, Uniwersalny słownik języka polskiego pod red. Stanisława Dubisza i Wielki słownik ortograficzny PWN pod red. Edwarda Polańskiego, na pierwszym miejscu podają formę z końcówką ‑ów: rodzajów, a formę z końcówką ‑i opisują  jako rzadszą lub nawet znacznie rzadszą. Internetowy Wielki słownik języka polskiego pod red. Piotra Żmigrodzkiego uwzględnia już tylko formę rodzajów. W Narodowym Korpusie Języka Polskiego znajdziemy aż 3890 poświadczeń dla formy rodzajów i tylko 5 poświadczeń dla formy rodzai.

Aleksandra Muszarska
Ewa Rogowska-Cybulska
Pokaż rejestr zmian

Data publikacji: czwartek, 17. Marzec 2016 - 00:00; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka Ostatnia zmiana: czwartek, 17. Marzec 2016 - 00:00; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka

Która forma mianownika liczby mnogiej rzeczownika „psycholog” jest poprawna: „psycholodzy” czy „psychologowie”?

Formy mianownika liczby mnogiej rzeczowników rodzaju męskiego o temacie zakończonym cząstką ‑log przyjmują końcówki ‑y (…odzy) lub ‑owie (…ogowie), które są równorzędne w tym sensie, że przekazują to samo znaczenie. W wypadku różnych rzeczowników na ‑log formy te używane są z jednak różną częstotliwością, przy czym – jak pokazują dane Korpusu Języka Polskiego PWN – zwyczaj językowy raz daje pierwszeństwo formie na -y (np. anestezjolodzy, archeolodzy, ekolodzy, pedagodzy), innym razem zaś formie na -owie (np. psychologowie, socjologowie, teologowie). Mirosław Bańko (PWN) wyraża o nich następującą opinię: „Osobiście odbieram formy na -ogowie jako przydające erudycji oznaczonych nimi osobom, np. socjologowie wydają mi się «mądrzejsi» niż socjolodzy. W wypadku niektórych funkcji i zawodów erudycja nie jest cechą najistotniejszą, ważniejsza wydaje się fachowość i może dlatego w ich nazwach zakończenie ‑odzy bierze górę nad ‑ogowie”. W wypadku rzeczownika psycholog poprawne są oczywiście obie formy mianownika liczby mnogiej: psychologowie i psycholodzy, a przewagę frekwencyjną form z końcówką ‑owie potwierdza również Narodowy Korpus Języka Polskiego (895 wystąpień formy psychologowie wobec 418 wystąpień formy psycholodzy).

Kamila Zawiszewska

Pokaż rejestr zmian

Data publikacji: środa, 16. Marzec 2016 - 23:58; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka Ostatnia zmiana: środa, 16. Marzec 2016 - 23:58; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka

Która forma dopełniacza liczby pojedynczej rzeczownika „pałac” jest poprawna: „pałaca” czy „pałacu”?

Jak podają słowniki języka polskiego, rzeczownik pałac przyjmuje w dopełniaczu liczby pojedynczej formę pałacu. Forma pałaca występuje tylko w powiedzeniu wart Pac pałaca, (a pałac Paca) , co oznacza ‘jeden jest wart drugiego’.

Anna Osińska

Pokaż rejestr zmian

Data publikacji: środa, 16. Marzec 2016 - 23:56; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka Ostatnia zmiana: środa, 16. Marzec 2016 - 23:56; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka

Która forma dopełniacza rzeczownika „dyngus” jest poprawna: „dyngusa” czy „dyngusu”?

W Wielkim słowniku ortograficznym PWN pod red. Edwarda Polańskiego można znaleźć obie formy: dyngusa i dyngusu. Warto jednak zaznaczyć,że forma dyngusa jest o wiele częściej spotykana. Narodowy Korpus Języka Polskiego poświadcza 19 przykładów użycia formy dyngusa i tylko 1 przykład użycia formy dyngusu.

Mateusz Nawrocki
Ewa Rogowska-Cybulska
Pokaż rejestr zmian

Data publikacji: środa, 16. Marzec 2016 - 23:53; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka Ostatnia zmiana: środa, 16. Marzec 2016 - 23:53; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka

Która forma jest poprawna: „będę pisała” czy „będę pisać”?

Obie formy są poprawne. W języku polskim od czasowników niedokonanych (a do takich należy czasownik pisać) tworzy się czas przyszły złożony, zbudowany z czasownika posiłkowego będę, będziesz, będzie, będziemy, będziecie, będą oraz bezokolicznika lub formy na ‑ł‑ (równiej formie czasu przeszłego), np. będę pisać lub będę pisał/będę pisała. Panuje opinia, że w rodzaju żeńskim częściej są używane formy typu będę pisać, ponieważ są one o jedną sylabę krótsze niż formy typu będę pisała.

Rzeczywiście, Narodowy Korpus Języka Polskiego poświadcza 76 wystąpień formy będę pisać i 32 wystąpienia formy będę pisała, należy jednak wziąć pod uwagę, że formy będę pisać mogą używać również mężczyźni.

Anna Jabłonowska
Ewa Rogowska-Cybulska
Pokaż rejestr zmian

Data publikacji: środa, 16. Marzec 2016 - 23:52; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka Ostatnia zmiana: środa, 16. Marzec 2016 - 23:52; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka

Jak mówimy: „wycofuję się” czy „wycofywam się”?

Poprawną formą 1. osoby liczby pojedynczej czasu teraźniejszego czasownika wycofywać się jest wyłącznie wycofuję się. Taką formę podaje m.in. Uniwersalny słownik języka polskiego pod red. Stanisława Dubisza. W Narodowym Korpusie Języka Polskiego forma ta została poświadczona 78 razy, podczas gdy niepoprawna forma wycofywam się – ani razu.

Aleksandra Muszarska

Ewa Rogowska-Cybulska

Pokaż rejestr zmian

Data publikacji: poniedziałek, 7. Marzec 2016 - 22:43; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka Ostatnia zmiana: poniedziałek, 7. Marzec 2016 - 22:43; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka

Jaki jest biernik liczby pojedynczej rzeczownika „wirus”?

Wydawnictwa językoznawcze nie są zgodne co do formy biernika liczby pojedynczej rzeczownika wirus. Wielki słownik ortograficzny PWN pod red. Edwarda Polańskiego podaje tylko biernik równy dopełniaczowi (wirusa). Według Uniwersalnego słownika języka polskiego pod red. Stanisława Dubisza, Nowego słownika poprawnej polszczyzny PWN pod red. Andrzeja Markowskiego i Innego słownika języka polskiego pod red. Mirosława Bańki biernik rzeczownika wirus jest równy dopełniaczowi lub mianownikowi (wirusa a. wirus). Internetowy Wielki słownik języka polskiego uzależnia natomiast formę biernika rzeczownika wirus od znaczenia tego wyrazu. Zdaniem autorów hasła wirus w tym słowniku rzeczownik wirus przyjmuje w bierniku formę wirusa, gdy chodzi o wirusa choroby, np. złapać wirusa, wykryć wirusa, zwalczać wirusa, odporność na wirusa, natomiast formę wirus, gdy mamy na myśli wirus komputerowy, ale wśród przykładów użycia tego wyrazu w znaczeniu „komputerowym” podano tylko biernik równy dopełniaczowi: rozsyłać wirusa, zawierać wirusa, wykryć wirusa. Wydaje się zatem, że rzeczownik wirus przyjmuje w bierniku liczby pojedynczej niezależnie od znaczenia zarówno formę wirusa, jak i – rzadziej – formę wirus.

Patrycja Lipińska

Ewa Rogowska-Cybulska
Pokaż rejestr zmian

Data publikacji: poniedziałek, 7. Marzec 2016 - 22:42; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka Ostatnia zmiana: poniedziałek, 7. Marzec 2016 - 22:42; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka

Które formy narzędnika liczby mnogiej rzeczowników „wentylator” i „akumulator” są poprawne: „wentylatormi” czy „wentylatorami”, „akumulatormi” czy „akumulatorami”?

Poprawne są formy wentylatorami i akumulatorami. Końcówka -ami jest dominującą i zarazem nowszą końcówką narzędnika liczby mnogiej, a końcówka -mi ma charakter wyjątkowy, toteż przybierają ją tylko niektóre wyrazy, np. liśćmi, nićmi, końmi, sańmi.

Victoria Ogievich

Pokaż rejestr zmian

Data publikacji: poniedziałek, 7. Marzec 2016 - 22:39; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka Ostatnia zmiana: poniedziałek, 7. Marzec 2016 - 22:39; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka

Jak powinno się mówić: „gdzieście to podzieli” czy „gdzieście to podziali”?

Obie formy są poprawne. Forma z -ali ma status ogólnopolski, natomiast forma z -eli wywodzi się z gwar mazowieckich i jest kwalifikowana jako regionalna, mimo to znana jest także poza obszarami, z których pochodzi. Podobnie wariantywnie odmieniamy kilka innych czasowników w rodzaju męskoosobowym liczby mnogiej czasu przeszłego, np. śmiać się (śmialiście się i śmieliście się), siać (sialiście i sieliście), wylać (wylaliście i wyleliście).

Martyna Hoppe

Pokaż rejestr zmian

Data publikacji: poniedziałek, 7. Marzec 2016 - 22:38; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka Ostatnia zmiana: poniedziałek, 7. Marzec 2016 - 22:38; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka

Jak mówimy „podróż na Mars” czy „podróż na Marsa”?

Mówimy podróż na Marsa. Przyimek na w połączeniu podróż na… wymaga od rzeczownika, którym rządzi, biernika, a wyraz Mars ‘planeta’ ma biernik równy dopełniaczowi: Marsa.

Sylwia Trzebiatowska
Ewa Rogowska-Cybulska
Pokaż rejestr zmian

Data publikacji: poniedziałek, 7. Marzec 2016 - 22:36; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka Ostatnia zmiana: poniedziałek, 7. Marzec 2016 - 22:36; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka

Która forma mianownika liczby mnogiej jest poprawna: „mistrzowie” czy „mistrze”?

Poprawna forma to mistrzowie. Słownik języka polskiego pod red. Witolda Doroszewskiego informuje jednak, że dawniej używana była też forma mistrze. Narodowy Korpus Języka Polskiego poświadcza ją jeszcze w 51 przykładach, ale forma mistrzowie ma w nim znacznie wyższą frekwencję: 2265 przykładów.

Aleksandra Muszarska
Ewa Rogowska-Cybulska
Pokaż rejestr zmian

Data publikacji: poniedziałek, 7. Marzec 2016 - 22:34; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka Ostatnia zmiana: poniedziałek, 7. Marzec 2016 - 22:34; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka

Jak brzmi biernik liczby pojedynczej rzeczownika „mercedes”?

Biernik liczby pojedynczej rzeczownika mercedes to mercedesa. Forma biernika liczby pojedynczej rzeczowników rodzaju męskiego zależy od ich żywotności (B=D) lub nieżywotności (B=M). Nazwy marek należą do tej grupy rzeczowników rodzaju męskiego, które – choć nie odnoszą się ani do ludzi, ani do zwierząt – odmieniają się jak rzeczowniki żywotne, toteż ich biernik jest równy dopełniaczowi, np. opla, fiata, poloneza.

Bartłomiej Olszewski
Ewa Rogowska-Cybulska

 

Pokaż rejestr zmian

Data publikacji: poniedziałek, 7. Marzec 2016 - 22:32; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka Ostatnia zmiana: poniedziałek, 7. Marzec 2016 - 22:32; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka

Jak brzmi dopełniacz liczby mnogiej rzeczownika „listwa”?

Rzeczowniki pospolite rodzaju żeńskiego zakończone w mianowniku liczby pojedynczej samogłoską -a występującą po spółgłosce twardej przyjmują w dopełniaczu liczby mnogiej końcówkę zerową. Jak podają słowniki, w temacie rzeczownika listwa w dopełniaczu liczby mnogiej pojawia się dodatkowo wstawne e, toteż przybiera on postać listew. Forma listw, choć też niekiedy używana (Narodowy Korpus Języka Polskiego poświadcza jedno jej użycie), jest błędna.

Aleksandra Muszarska
Ewa Rogowska-Cybulska
Pokaż rejestr zmian

Data publikacji: poniedziałek, 7. Marzec 2016 - 22:28; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka Ostatnia zmiana: poniedziałek, 7. Marzec 2016 - 22:28; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka

Jak odmienia się nazwa węża „koralówka arlekin”?

W dwuczłonowych zestawieniach rzeczownikowych oba człony należy odmieniać według tych samych wzorców, według jakich odmieniają się osobno.  Nazwę węża koralówka arlekin odmieniamy więc w liczbie pojedynczej następująco: M. koralówka arlekin, D. koralówki arlekina, C. koralówce arlekinowi, B. koralówkę arlekina, N. koralówką arlekinem, Msc. koralówce arlekinie, w. koralówko arlekinie. A oto formy odmiany tego wyrazu w liczbie mnogiej: M. koralówki arlekiny, D. koralówek arlekinów, C. koralówkom arlekinom, B. koralówki arlekinów, N. koralówkami arlekinami, Msc. koralówkach arlekinach, W. koralówki arlekiny.

Patryk Prill
Ewa Rogowska-Cybulska
Pokaż rejestr zmian

Data publikacji: poniedziałek, 7. Marzec 2016 - 22:26; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka Ostatnia zmiana: poniedziałek, 7. Marzec 2016 - 22:26; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka

Czy „katamarana” to poprawna forma dopełniacza liczby pojedynczej rzeczownika „katamaran”?

Tak, forma dopełniacza liczby pojedynczej katamarana jest poprawna. Poprawna jest jednak również forma katamaranu. Obie formy rejestrują słowniki języka polskiego (np. Słownik języka polskiego pod red. Witolda Doroszewskiego, Uniwersalny słownik języka polskiego pod red. Stanisława Dubisza), Wielki słownik poprawnej polszczyzny pod red. Andrzeja Markowskiego oraz Wielki słownik ortograficzny PWN pod red. Edwarda Polańskiego. Obie postacie dopełniacza można również znaleźć w Narodowym Korpusie Języka Polskiego: katamaranu – w 13 cytatach, katamarana – w 9 cytatach. Natomiast według przeglądarki Google częstsza jest forma katamarana, która ma 96 tys. wystąpień, podczas gdy katamaranu – 74 tys. wystąpienia.

Witold Kaczmarek
Ewa Rogowska-Cybulska
Pokaż rejestr zmian

Data publikacji: poniedziałek, 7. Marzec 2016 - 22:23; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka Ostatnia zmiana: poniedziałek, 7. Marzec 2016 - 22:23; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka

Jaki jest dopełniacz liczby pojedynczej rzeczownika „filtr”: „filtra” czy „filtru”?

W wypadku nieżywotnych rzeczowników rodzaju męskiego, do których należy filtr, nie istnieją jednoznaczne kryteria, które przesądzałyby tym, kiedy dopełniacz liczby pojedynczej ma końcówkę -a, kiedy zaś – końcówkę -u. Końcówka ‑a jest charakterystyczna m.in. dla nazw narzędzi, naczyń, miar, wag, liczb i miesięcy, owoców, grzybów, marek fabrycznych, tańców i gier, z kolei końcówka -u jest typowa dla rzeczowników abstrakcyjnych, zbiorowych i materialnych, wyrazów pochodzenia obcego i skrótowców, ale istniejeą liczne wyjątki od tych reguł. Rzeczownik filtr, jak podają słowniki języka polskiego (m.in. Uniwersalny słownik języka polskiego pod red. Stanisława Dubisza), przyjmuje w dopełniaczu liczby pojedynczej dwie formy: filtru albo filtra, np. papieros bez filtru albo papieros bez filtra. Z danych Narodowego Korpusu Języka Polskiego (http://www.nkjp.uni.lodz.pl/) wynika, że forma z końcówką ‑a ma przewagę frekwencyjną nad formą z końcówką ‑u (314 wystąpień formy filtra wobec 193 wystąpień formy filtru).

Sylwia Trzebiatowska
Ewa Rogowska-Cybulska
Pokaż rejestr zmian

Data publikacji: poniedziałek, 7. Marzec 2016 - 22:21; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka Ostatnia zmiana: poniedziałek, 7. Marzec 2016 - 22:21; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka

Która forma czasownika „deptać” jest poprawna: „depce” czy „depcze”?

Obie formy 3. osoby liczby pojedynczej czasu teraźniejszego tego czasownika są poprawne: depce i depcze. Forma depce jest jednak formą starszą, tradycyjną, a według Wielkiego słownika poprawnej polszczyzny jest to obecnie forma książkowa. Forma depcze jest natomiast bardziej neutralna i stosuje się ją częściej. W Narodowym Korpusie Języka Polskiego (http://nkjp.pl) znajdziemy 20 potwierdzeń dla formy depce i 80 potwierdzeń dla formy depcze.

Agnieszka Mazelewska

 

Pokaż rejestr zmian

Data publikacji: poniedziałek, 7. Marzec 2016 - 22:20; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka Ostatnia zmiana: poniedziałek, 7. Marzec 2016 - 22:20; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka

Która forma jest poprawna: „astrolodzy” czy „astrologowie”?

Zapożyczenie astrolog należy do grupy rzeczowników męskich zakończonych na -log (jak teolog, laryngolog, muzykolog, archeolog), które nazywają osoby wykonujące specjalistyczne zawody bądź zajmujące się określoną dziedziną nauki. Rzeczowniki męskoosobowe zakończone na ‑log mogą przybierać w mianowniku liczby mnogiej jedną z dwu końcówek: ‑y albo -owie. Według Andrzeja Markowskiego częściej używane są formy z końcówką -y.

Słowniki – zarówno starsze, jak i nowsze – wymieniają obydwie formy mianownika liczby mnogiej omawianego wyrazu: astrolodzy i astrologowie – jako zgodne z normą. Obie formy dopuszczają m.in. Słownik języka polskiego pod red. Witolda Doroszewskiego, Uniwersalny słownik języka polskiego pod red. Stanisława Dubisza, Wielki słownik ortograficzny PWN pod red. Edwarda Polańskiego i internetowy Wielki słownik języka polskiego pod red. Piotra Żmigrodzkiego. W Narodowym Korpusie Języka Polskiego znajdziemy 28 poświadczeń dla formy astrologowie i 19 poświadczeń dla formy astrolodzy.

Aleksandra Muszarska

Pokaż rejestr zmian

Data publikacji: poniedziałek, 7. Marzec 2016 - 22:18; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka Ostatnia zmiana: poniedziałek, 7. Marzec 2016 - 22:18; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka

Która forma jest poprawna: „zamilkł” czy „zamilknął”?

Niektóre czasowniki zakończone na -nąć w formie czasu przeszłego tracą przyrostek ‑ną‑ (np. chudł, chudli), inne go zachowują (np. ciągnął, ciągnęli). Czasownik milknąć należy do tej grupy czasowników na ‑nąć, które mają ten przyrostek tylko – i to wariantywnie – w formie rodzaju męskiego, a w innych formach –  tj. w rodzaju żeńskim, nijakim i w liczbie mnogiej – go tracą. Poprawne są zatem formy zamilkł i zamilknął, ale wyłącznie zamilkła, zamilkło, zamilkli i zamilkły. Taką informację znajdziemy m.in. w Wielkim słowniku ortograficznym PWN pod red. Edwarda Polańskiego. Forma zamilkł używana jest jednak znacznie częściej niż forma zamilknął. Narodowy Korpus Języka Polskiego poświadcza 1039 wystąpień formy zamilkł i zaledwie 4 wystąpienia formy zamilknął.

Adam Hraish
Ewa Rogowska-Cybulska

 

Pokaż rejestr zmian

Data publikacji: sobota, 27. luty 2016 - 21:02; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka Ostatnia zmiana: sobota, 27. luty 2016 - 21:02; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka

Jaką formę ma dopełniacz rzeczownika „rabaty” o znaczeniu ‘barwne wyłogi przy mundurze wojskowym’?

Rzeczownik rabaty ‘barwne wyłogi przy mundurze wojskowym’ ma w dopełniaczu formę rabatów. Taką końcówkę podaje m.in. „Nowy słownik języka polskiego PWN” pod red. Elżbiety Sobol. Nie można utworzyć liczby pojedynczej od tego wyrazu, gdyż rzeczownik ten należy do rzeczowników plurale tantum.

Monika Matusiak

Pokaż rejestr zmian

Data publikacji: sobota, 27. luty 2016 - 21:01; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka Ostatnia zmiana: sobota, 27. luty 2016 - 21:01; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka

Jak brzmi forma mianownika liczby mnogiej rzeczownika „przeor”: „przeorowie” czy „przeorzy”?

Jak podaje Uniwersalny słownik języka polskiego pod red. Stanisława Dubisza, mianownik liczby mnogiej rzeczownika przeor ma dwie formy: przeorzy lub przeorowie. Dane na temat frekwencji tych wariantów fleksyjnych nie są oczywiste. Narodowy Korpus Języka Polskiego poświadcza jedno wystąpienie formy przeorzy i trzy wystąpienia formy przeorowie. Natomiast w wyszukiwarce Google forma przeorzy pojawia się ok. 1,5 tys. raz, a forma przeorowie – ok. 1,1 tys. razy.

Monika Matusiak
Ewa Rogowska-Cybulska
Pokaż rejestr zmian

Data publikacji: sobota, 27. luty 2016 - 20:58; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka Ostatnia zmiana: sobota, 27. luty 2016 - 20:58; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka

Która forma jest poprawna: „posadzić lilak” czy „posadzić lilaka”? (Chodzi o bez).

Połącznie posadzić lilak jest na pewno poprawne. Czasownik posadzić rządzi biernikiem, a według Wielkiego słownika poprawnej polszczyzny PWN pod red. Andrzeja Markowskiego biernik rzeczownika lilak ‘bez’  jest równy mianownikowi. Jednak wiele nazw roślin w polszczyźnie potocznej może mieć – przynajmniej fakultatywnie – biernik równy dopełniaczowi (choć nazwy roślin nie należą do rzeczowników żywotnych), np. pokroić pomidora, obrać kartofla, powąchać astra. Rzeczownik lilak nie jest wprawdzie wyrazem potocznym, ale – o czym świadczą przykłady internetowe – bywa używany także w bierniku równym dopełniaczowi, np. Gdzie posadzić lilaka?; Chciałabym tam jeszcze posadzić lilaka i kalinę; Na swojej mokrej działce możesz posadzić lilaka węgierskiego. Wydaje się, że można już zaakceptować to połączenie jako mniej staranny wariant wzorcowej konstrukcji posadzić lilak.

Ciekawe natomiast, że synonim lilakabez – ma tylko biernik równy mianownikowi, w związku z czym mówimy posadzić bez, nie posadzić bza (choć wyszukiwarka Google oprócz ponad tysiąca użyć połączenia posadzić bez podaje też jeden przykład na biernik równy dopełniaczowi: Tu zamierzam posadzić bza czarnego i hortensję).

Aleksandra Muszarska

Ewa Rogowska-Cybulska

Pokaż rejestr zmian

Data publikacji: sobota, 27. luty 2016 - 20:57; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka Ostatnia zmiana: sobota, 27. luty 2016 - 20:57; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka

Jak powinno się mówić: „kalibra przestępstw” czy „kalibru przestępstw”?

Jeśli chodzi o dopełniacz liczby pojedynczej wyrazu kaliber, jest to według słowników języka polskiego kalibru. Wyraz Kalibra mógłby być dopełniaczem nazwy własnej Kaliber, na przykład nazwy polskiej grupy muzycznej Kaliber 44. W połączeniu kalibru przestępstw wyraz ten występuje jednak jako rzeczownik pospolity i powinien być odmieniany zgodneie z zasadami dotyczącymi rzeczowników pospolitych.

Andrzej Karolczak

Pokaż rejestr zmian

Data publikacji: sobota, 27. luty 2016 - 20:54; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka Ostatnia zmiana: sobota, 27. luty 2016 - 20:54; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka

Jaki jest dopełniacz liczby pojedynczej rzeczownika „dziób”: „dziobu” czy „dzioba”?

Forma odmiany dopełniacza rzeczownika dziób może się różnić w zależności od znaczenia tego wyrazu. Jak podaje Wielki słownik ortograficzny PWN pod red. Edwarda Polańskiego, jeżeli mamy na myśli dziób statku, wówczas poprawną formą dopełniacza liczby pojedynczej jest forma dziobu lub dzioba, natomiast gdy mamy na myśli dziób ptaka, poprawną formą tego przypadka jest forma dzioba (albo dzióba). Internetowy Wielki słownik języka polskiego dla znaczeń ‘dziób ptaka’, ‘pogardliwie o ustach’, ‘negatywnie o twarzy’, ‘przednia część nart’, ‘blizna po ospie’ notuje formę dzioba, a dla znaczenia ‘przednia część środka lokomocji’ – formę dziobu lub dzioba. Natomiast Słownik języka polskiego pod red. Witolda Doroszewskiego i Uniwersalny słownik języka polskiego pod red. Stanisława Dubisza nie uwzględniają zróżnicowania znaczeniowego i podają tylko jedną formę dopełniacza liczby pojedynczej rzeczownika dziób: dzioba. Narodowy Korpus Języka Polskiego poświadcza jednak, że w znaczeniu ‘dziób statku, promu, samolotu itp.’ w dopełniaczu liczby pojedynczej Polacy używają przede wszystkim fromy dziobu.

Weronika Dzierżawska

Ewa Rogowska-Cybulska

Pokaż rejestr zmian

Data publikacji: sobota, 27. luty 2016 - 20:53; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka Ostatnia zmiana: sobota, 27. luty 2016 - 20:53; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka

Która forma jest poprawna: „będę jeść” czy „będę jadł”?

Cytuję za „Nowym słownikiem poprawnej polszczyzny” pod red. Andrzeja Markowskiego: „Czas przyszły złożony składa się z odpowiedniej formy słowa posiłkowego być, połączonego z bezokolicznikiem (będę kandydować) lub z formą czasu przeszłego zróżnicowaną rodzajowo (będę kandydowała, będę kandydował). Oba sposoby tworzenia czasu przyszłego są całkowicie równoprawne”. Poprawna jest zatem zarówno forma będę jadł, jak i forma będę jeść.

Klaudia Piotrowiak

Pokaż rejestr zmian

Data publikacji: sobota, 27. luty 2016 - 20:50; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka Ostatnia zmiana: sobota, 27. luty 2016 - 20:50; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka

Który dopełniacz liczby pojedynczej rzeczownika „żywot” jest poprawny: „żywota” czy „żywotu”?

Jak podają słowniki, m.in. Wielki słownik poprawnej polszczyzny pod red. Andrzeja Markowskiego, forma dopełniacza tego rzeczownika zależy od jego znaczenia. W znaczeniu ‘życie, tryb życia, istnienie’ poprawny jest dopełniacz żywota, np. dokonać żywota; wiersz Daniela Naborowskiego pt. „Krótkość żywota”; Użyjmy dziś żywota, ale jeśli żywot ma znaczenie ‘opis życia, życiorys’, to dopełniacz ma postać żywotu, np. nieznana wersja żywotu świętego Franciszka, autor żywotu świętego Stanisława (jednak to znaczenie jest przestarzałe i rzadko używane).

Victoria Ogievich

Ewa Rogowska-Cybulska

Pokaż rejestr zmian

Data publikacji: wtorek, 23. luty 2016 - 20:29; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka Ostatnia zmiana: wtorek, 23. luty 2016 - 20:29; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka

Która forma jest poprawna: „zwiali” czy „zwieli”?

Czasownik zwiać należy do czasowników, które w czasie przeszłym w liczbie mnogiej w rodzaju męskoosobowym mają dwie poprawne formy: z ‑a‑ i z ‑e‑, np. grzali i grzeli, siali i sieli, zapodziali i zapodzieli. Zatem poprawna jest zarówno  forma zwiali, jak i zwieli. Obie notuje np. Wielki słownik ortograficzny PWN pod red. Edwarda Polańskiego. Forma zwieli jest jednak dużo rzadsza. Narodowy Korpus Języka Polskiego poświadcza jej 2 wystąpienia, podczas gdy w wypadku formy zwiali znajdziemy w nim 41 wystąpień.

Anna Jabłonowska
Ewa Rogowska-Cybulska
Pokaż rejestr zmian

Data publikacji: wtorek, 23. luty 2016 - 20:28; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka Ostatnia zmiana: wtorek, 23. luty 2016 - 20:28; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka

Która forma jest poprawna: „węży” czy „wężów”?

Według Wielkiego słownika ortograficznego PWN pod red. Edwarda Polańskiego i Wielkiego słownika poprawnej polszczyzny PWN pod red. Andrzeja Markowskiego obie formy są poprawne niezależnie od znaczenie słowa, lecz preferowana jest forma węży. Narodowy Korpus języka polskiego podaje 422 różne przykłady użyć formy węży i tylko 83 użycia formy wężów, co potwierdza, że forma węży jest częściej stosowana.

Według Wielkiego słownika języka polskiego (http://www.wsjp.pl) forma dopełniacza liczby mnogiej zależy od znaczenia słowa wąż:

– w znaczenie ‘zwierzę’ słowo to ma dwie formy dopełniacza liczby mnogiej: węży i wężów;

– w znaczeniu ‘szereg’ słowo to ma w dopełniaczu liczby mnogiej formę węży;

– w znaczeniu ‘rura, przewód’ słowo to ma w dopełniaczu liczby mnogiej formę wężów.

Kateryna Razgonowa

Pokaż rejestr zmian

Data publikacji: wtorek, 23. luty 2016 - 20:25; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka Ostatnia zmiana: wtorek, 23. luty 2016 - 20:30; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka

Która forma jest poprawna: „tych chrupek” czy „tych chrupków”?

Poprawną formą jest wyrażenie tych chrupek, co potwierdza odpowiedni zapis w Uniwersalnym słoniku języka polskiego pod redakcją Stanisława Dubisza. Wątpliwość w tej kwestii wynika najprawdopodobniej z używania wyrazu chrupki przede wszystkim w liczbie mnogiej, co powoduje brak świadomości formy owego leksemu w liczbie pojedynczej i tym samym rodzi problem z przyporządkowaniem go do odpowiedniego rodzaju gramatycznego.

Wyraz chrupki, mający – w świetle słowników – w mianowniku liczby pojedynczej formę chrupka, należy do rzeczowników rodzaju żeńskiego i podlega deklinacji żeńskiej. Rzeczowniki odmieniające się według tego paradygmatu mają w dopełniaczu liczby mnogiej końcówkę zerową, przy czym często występuje w nich temat oboczny, tak jak w wypadku dopełniacza chrupek (oboczność Ø : e). Zdarza się jednak, że chrupkom błędnie przypisywany jest rodzaj męski (mianownik liczby pojedynczej chrupek) i w związku z tym odmienia się ten wyraz według wzoru deklinacji męskiej (dopełniacz liczby mnogiej chrupków). W Narodowym Korpusie Języka Polskiego wyszukiwarka Poliqarp znajduje 6 wystąpień formy chrupków wobec 46 wystąpień formy chrupek. Forma chrupków jest jednak błędem językowym, nieakceptowanym przez normy poprawnościowe.

Ewelina Lechocka

Pokaż rejestr zmian

Data publikacji: wtorek, 23. luty 2016 - 20:24; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka Ostatnia zmiana: wtorek, 23. luty 2016 - 20:24; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka

Mówimy „pewnego poranku” czy „pewnego poranka”?

Mamy tu do czynienia z wariantywnością końcówki dopełniacza liczby pojedynczej rzeczowników rodzaju męskiego nieżywotnych, zatem obie formy należy uznać za poprawne. Zarówno formę poranku, jak i poranka podają jako poprawne różne słowniki języka polskiego, m.in. Wielki słownik poprawnej polszczyzny PWN pod red. Andrzeja Markowskiego, Słownik poprawnej polszczyzny Danieli Podlawskiej i Magdaleny Świątek-Brzezińskiej, Wielki słownik ortograficzny PWN pod red. Edwarda Polańskiego, Uniwersalny słownik języka polskiego pod red. Stanisława Dubisza, Słownik języka polskiego pod red. Witolda Doroszewskiego, a także internetowy Wielki słownik języka polskiego. Ten ostatni słownik formę poranku opisuje jako rzadszą. Potwierdza to Narodowy Korpus Języka Polskiego, który dla połączenia pewnego poranka podaje 32 poświadczenia, a dla połączenia pewnego poranku – tylko 5 poświadczeń.

Z podobną sytuacją spotykamy się też w odmianie rzeczownika wieczór. Również w tym wypadku obie formy: pewnego wieczoru i pewnego wieczora są poprawne. Częściej używamy jednak formy z końcówką ‑u. W NKJP wyrażenie pewnego wieczora występuje 85 razy, a pewnego wieczoru – 229 razy.

Mikołaj Ostrowski
Ewa Rogowska-Cybulska
Pokaż rejestr zmian

Data publikacji: wtorek, 23. luty 2016 - 20:22; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka Ostatnia zmiana: wtorek, 23. luty 2016 - 20:22; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka

Jak mówimy: „zalegać z komornym” czy „zalegać z komornem”?

Poprawną formą jest zalegać z komornym. Komorne to rzeczownik pospolity rodzaju nijakiego o odmianie przymiotnikowej, a takie rzeczowniki w narzędniku i miejscowniku liczby pojedynczej przyjmują końcówkę ‑ym, a nie ‑em, np. M. czesne – N., Msc. czesnym, M. święcone ‘święconka’ – N., Msc. święconym, M. pieczyste – N., Msc. pieczystym. Wspomnieć należy, iż końcówka ‑em jest w odmianie przymiotnikowej archaiczna. Utrzymała się ona jedynie w nazwach geograficznych o odmianie przymiotnikowej, na przykład Zakopanew Zakopanem czy Pomorskiew Pomorskiem, oraz w nazwiskach tupu Linde, np. Lindeo Lindem.

Monika Matusiak

Pokaż rejestr zmian

Data publikacji: wtorek, 23. luty 2016 - 20:07; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka Ostatnia zmiana: wtorek, 23. luty 2016 - 20:07; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka

Która forma dopełniacza liczby pojedynczej rzeczownika „koagulant” jest poprawna: „koagulantu” czy „koagulanta”?

Rzeczownik koagulant ‘środek powodujący koagulację (krzepnięcie) galaretowatego roztworu’ należy do rzeczowników nieżywotnych, a rzeczowniki nieżywotne w dopełniaczu liczby pojedynczej przybierają końcówkę ‑a lub ‑u, przy czym dobór jednej z tej końcówek zależy od wielu czynników, m.in. od pochodzenia wyrazu, jego znaczenia i budowy. Jak podają słowniki (np. Wielki słownik ortograficzny języka polskiego pod red. Edwarda Polańskiego, Uniwersalny słownik języka polskiego pod red. Stanisława Dubisza), rzeczownik koagulant w dopełniaczu liczby pojedynczej ma końcówkę ‑u, powinniśmy zatem stosować formę: koagulantu. W tekstach pojawia się również forma koagulanta (według danych wyszukiwarki Google jest ona ponad dwa razy rzadsza niż koagulantu), nie zasługuje ona jednak na aprobatę.

Filip Nowak
Ewa Rogowska-Cybulska
 
Pokaż rejestr zmian

Data publikacji: wtorek, 23. luty 2016 - 20:06; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka Ostatnia zmiana: wtorek, 23. luty 2016 - 20:06; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka

Która forma dopełniacza liczby pojedynczej rzeczownika „garaż” jest poprawna: „garażu” czy „garaża”?

Forma dopełniacza liczby pojedynczej rzeczownika garaż to garażu. Taką formę notują Wielki słownik interpunkcyjny języka polskiego PWN pod red. Edwarda Polańskiego i Uniwersalny słownik języka polskiego pod red. Stanisława Dubisza. Formy garaża nie potwierdza też Narodowy Korpus Języka Polskiego, choć można ją odnaleźć dzięki wyszukiwarce Google, ale jako znacznie rzadszą niż garażu (wyrażenie do garażu ma aż 511 tys. wystąpień, a do garaża – tylko 1,3 tys. wystąpień).

Trudności z utworzeniem formy dopełniacza rzeczownika garaż wiążą się z koniecznością wyboru między końcówką -a oraz ‑u w wypadku rzeczowników nieżywotnych rodzaju męskiego, gdyż nie istnieją jasne i jednoznaczne kryteria, które by o tym decydowały. Można jedynie uwzględniać pewne kryteria, które jednak nie zawsze znajdują zastosowanie. Końcówkę ‑u w dopełniaczu liczby pojedynczej mają przede wszystkim następujące rzeczowniki nieżywotne rodzaju męskiego: pochodzenia obcego (np. komiksu, weekendu), abstrakcyjne (bólu, śmiechu, daru), zbiorowe i materialne (lasu, cukru), skrótowce (LOT-u, PAN-u). Rzeczownik garaż, zapożyczony z języka francuskiego, należy do tej pierwszej grupy.

Justyna Kułakowska
Ewa Rogowska-Cybulska
Pokaż rejestr zmian

Data publikacji: wtorek, 23. luty 2016 - 20:04; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka Ostatnia zmiana: wtorek, 23. luty 2016 - 20:04; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka

Która forma dopełniacza liczby pojedynczej rzeczownika „bufor” jest poprawna: „buforu” czy „bufora”?

Według Wielkiego słownika ortograficznego PWN obie wyżej wymienione formy dopełniacza liczby pojedynczej rzeczownika bufor są poprawne, ale na pierwszym miejscu słownik ten wymienia formę bufora. Podobne informacje na temat form bufora i buforu podają Wielki słownik poprawnej polszczyzny pod red. Andrzeja Markowskiego i Uniwersalny słownik języka polskiego pod red. Stanisława Dubisza. Również w świetle danych Narodowego Korpusu Języka Polskiego częściej stosowana jest forma bufora; ma ona w korpusie 234 poświadczenia, podczas gdy forma buforu – tylko 39 poświadczeń.

Marta Zielezińska

Pokaż rejestr zmian

Data publikacji: wtorek, 23. luty 2016 - 20:01; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka Ostatnia zmiana: wtorek, 23. luty 2016 - 20:01; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka

Jak tworzymy czas przyszły czasownika „biegać”: „będę biegał” czy „będę biegać”?

W języku polskim czas przyszły złożony tworzymy poprzez dodanie do odpowiedniej formy słowa posiłkowego być bezokolicznika (będę biegać) lub jednej z form czasu przeszłego nacechowanej rodzajowo (będę biegał/będę biegała). Nie ma żadnej wyraźnej hierarchizacji tych form, są one zatem równie poprawne. Zaletą postaci z czasem przeszłym jest wyraźny wykładnik rodzaju, ale forma rodzaju żeńskiego (będę biegała) jest o sylabę dłuższa niż jej odpowiednik z bezokolicznikiem (będę biegać). Również szyk (kolejność) składowych części czasu przyszłego jest wariantywna. Akceptujemy zatem zarówno szyk będę biegać, jak i biegać będę, a także będę biegał, jak i biegał będę.

 Mikołaj Ostrowski

Pokaż rejestr zmian

Data publikacji: wtorek, 23. luty 2016 - 20:00; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka Ostatnia zmiana: wtorek, 23. luty 2016 - 20:00; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka

Jaki jest tryb rozkazujący od „żebrać”?

Forma drugiej osoby liczby pojedynczej trybu rozkazującego czasownika żebrać to żebrz. Poświadcza ją m.in. Wielki słownik ortograficzny PWN pod red. Andrzeja Markowskiego.

Monika Matusiak

Pokaż rejestr zmian

Data publikacji: poniedziałek, 22. luty 2016 - 13:55; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka Ostatnia zmiana: poniedziałek, 22. luty 2016 - 13:55; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka

Która forma jest poprawna: „zająłem” czy „zajęłem”?

Poprawną formą  1. osoby liczby pojedynczej czasu przeszłego rodzaju męskiego czasownika zająć jest zająłem. Formę tę tworzy poprzez dodanie ruchomej końcówki ‑em do formy 3. liczby pojedynczej czasu przeszłego rodzaju męskiego tego czasownika: zajął. Błędna forma zajęłem powstała natomiast w wyniku nieuprawnionej analogii do formy 1. osoby liczby pojedynczej czasu przeszłego rodzaju żeńskiego zajęłam.

Jakub Kasiński
Ewa Rogowska-Cybulksa
Pokaż rejestr zmian

Data publikacji: poniedziałek, 22. luty 2016 - 13:52; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka Ostatnia zmiana: poniedziałek, 22. luty 2016 - 13:52; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka

Która forma dopełniacza liczby pojedynczej rzeczownika „rapsod” jest poprawna: „rapsodu” czy „rapsoda”?

Jak podają słowniki języka polskiego, forma dopełniacza liczby pojedynczej rzeczownika rapsod zależy od jego znaczenia. W znaczeniu ‘wędrowny śpiewak w starożytnej Grecji’ jest to rzeczownik żywotny, w związku z tym – jak wszystkie rzeczowniki żywotnie rodzaju męskiego z wyjątkiem wołu i bawołu – przybiera w dopełniaczu liczby pojedynczej końcówkę ‑a: rapsoda. W znaczeniu ‘utwór opiewający bohaterskie czyny lub doniosłe wydarzenia historyczne’ jest to rzeczownik nieżywotny, a rzeczowniki nieżywotne mogą mieć w dopełniaczu liczby pojedynczej jedną z dwu końcówek: ‑u lub ‑a. Słowniki notują dla tego znaczenia końcówkę ‑u: rapsodu, o czym zapewne decyduje fakt, że jest to rzeczownik zapożyczony.

Marta Piwowarska
Ewa Rogowska-Cybulska
Pokaż rejestr zmian

Data publikacji: poniedziałek, 22. luty 2016 - 13:50; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka Ostatnia zmiana: poniedziałek, 22. luty 2016 - 13:50; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka

Która forma dopełniacza liczby mnogiej rzeczownika „płaszcz” jest poprawna: „płaszczów” czy „płaszczy”?

Słownik języka polskiego pod red. Witolda Doroszewskiego dopuszcza poprawność dwóch form dopełniacza liczby mnogiej rzeczownika płaszcz. Zarówno forma płaszczy, jak i płaszczów jest poprawna, jednak bardziej popularna jest ta pierwsza. Podobne dane na temat dopełniacza liczby pojedynczej rzeczownika płaszcz podaje Wielki słownik ortograficzny PWN pod red. Edwarda Polańskiego. Przewagę frekwencyjną formy płaszczy poświadcza również Narodowy Korpus Języka Polskiego (231 wystąpień 18 wobec wystąpień formy płaszczów).

Weronika Dzierżawska

Pokaż rejestr zmian

Data publikacji: poniedziałek, 22. luty 2016 - 13:47; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka Ostatnia zmiana: poniedziałek, 22. luty 2016 - 13:47; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka

Która forma dopełniacza liczby pojedynczej rzeczownika „hamak” jest poprawna: „hamaka” czy „hamaku”?

Rzeczowniki rodzaju męskiego nieżywotne, do których należy hamak, przyjmują w dopełniaczu liczby pojedynczej jedną z dwu końcówek: ‑u lub ‑a, przy czym kryteria ich doboru nie są ściśle określone. Poprawne formy dopełniacza takich rzeczowników najprościej sprawdzić w słowniku. W wypadku rzeczownika hamak słowniki, np. Uniwersalny słownik języka polskiego pod red. Stanisława Dubisza i Wielki słownik ortograficzny PWN pod red. Edwarda Polańskiego, jako formę dopełniacza podają formę hamaka

Aleksandra Muszarska

Ewa Rogowska-Cybulska

Pokaż rejestr zmian

Data publikacji: poniedziałek, 22. luty 2016 - 13:45; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka Ostatnia zmiana: poniedziałek, 22. luty 2016 - 13:45; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka

Jak mówimy: „autorka blogu” czy „autorka bloga”?

Wielki słownik ortograficzny PWN pod red. Edwarda Polańskiego podaje dla dopełniacza liczby pojedynczej rzeczownika blog tylko formę bloga, zgodnie z tym zaleceniem należałoby zatem mówić autorka bloga. Wydaje się jednak, że należy zaakceptować również formę dopełniacza blogu, poświadczoną m.in. przez Narodowy Korpus Języka Polskiego. Obie formy, blogu i bloga, aprobuje Mirosław Bańko w Poradni Językowej PWN.

Patryk Prill
Ewa Rogowska-Cybulska
Pokaż rejestr zmian

Data publikacji: poniedziałek, 22. luty 2016 - 13:43; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka Ostatnia zmiana: poniedziałek, 22. luty 2016 - 13:43; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka

Która forma jest poprawna: „będziemy kupować” czy „będziemy kupowali”?

Czasownik kupować należy do czasowników niedokonanych, toteż w czasie przeszłym przyjmuje formy tzw. czasu przeszłego złożonego. Formy tego czasu składają się z odpowiedniej formy czasownika być w czasie przyszłym (będę, będziesz, będzie, będziemy, będziecie, będą) oraz bezokolicznika danego czasownika (tu: kupować) lub odmienionej pod względem rodzaju i liczby formy dawnego imiesłowu czasu przeszłego, równego współcześnie formie 3. osoby czasu przeszłego (tu: kupował, kupowała, kupowali, kupowały). Obie konstrukcje są równie poprawne. Różnica między nimi polega jedynie na tym, że forma z bezokolicznikiem informuje tylko o liczbie osób (więcej niż jedna), natomiast forma będziemy kupowali – również o ich płci (przynajmniej jedna z osób jest mężczyzną).

Klaudia Jankowiak
Ewa Rogowska-Cybulska
Pokaż rejestr zmian

Data publikacji: poniedziałek, 22. luty 2016 - 13:41; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka Ostatnia zmiana: poniedziałek, 22. luty 2016 - 13:41; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka

Jak mówimy: „66,7 punkta” czy „66,7 punktu”?

W liczebnikach wielowyrazowych, które składają się z liczebnika głównego i ułamkowego, o formie określenia rzeczownikowego decyduje liczebnik ułamkowy, a więc liczebnik sześćdziesiąt sześć i siedem dziesiątych (66,7) wymaga, żeby łączący się z nim rzeczownik punkt wystąpił w dopełniaczu liczby pojedynczej. Rzeczownik punkt z kolei w dopełniaczu liczby pojedynczej przyjmuje formę punktu. Wielki słownik poprawnej polszczyzny PWN pod red. Andrzeja Markowskiego wręcz ostrzega przed formą punkta. Powinniśmy zatem mówić: 66,7 punktu.

Łukasz Żukowski
Ewa Rogowska-Cybulska
Pokaż rejestr zmian

Data publikacji: poniedziałek, 22. luty 2016 - 13:38; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka Ostatnia zmiana: poniedziałek, 22. luty 2016 - 13:38; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka

Jak brzmi mianownik liczby mnogiej rzeczownika „stróż”: „stróże” czy „stróżowie”?

Słowniki języka polskiego dla mianownika liczby mnogiej rzeczownika stróż podają na ogół dwie formy: stróże albo stróżowie. Taką krótką informację znajdziemy np. w Wielkim słowniku ortograficznym PWN pod red. Edwarda Polańskiego oraz w Słowniku języka polskiego pod red. Witolda Doroszewskiego. Wielki słownik poprawnej polszczyzny PWN pod red. Andrzeja Markowskiego i Uniwersalny słownik języka polskiego pod red. Stanisława Dubisza uzależniają dobór końcówki tego przypadka od znaczenia: dla znaczenia ‘ten, kto strzeże, pilnuje czegoś; dozorca, strażnik, wartownik’ podają formę stróże, a dla znaczeniu ‘opiekun, obrońca’ – stróże albo stróżowie. Według Innego słownika języka polskiego pod red. Mirosława Bańki mianownik liczby mnogiej rzeczownika stróż brzmi stróże. Narodowy Korpus Języka Polskiego potwierdza, że forma stróże jest stosowana dużo częściej (791 poświadczeń) niż forma stróżowie (29 poświadczeń).

Aleksandra Muszarska

Ewa Rogowska-Cybulska

Pokaż rejestr zmian

Data publikacji: piątek, 12. luty 2016 - 10:54; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka Ostatnia zmiana: piątek, 12. luty 2016 - 10:54; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka

Która forma dopełniacza liczby pojedynczej rzeczownika „ponton” jest poprawna: „pontona” czy „pontonu”?

Jak podają Wielki słownik ortograficzny PWN pod red. Edwarda Polańskiego oraz Uniwersalny słownik języka polskiego pod red. Stanisława Dubisza, tą  formą jest pontonu.

W dopełniaczu liczby pojedynczej rzeczowników nieżywotnych rodzaju męskiego, do których należy ponton, nie ma jasnych zasad doboru jednej z dwu końcówek, które występują w tym przypadku: niektóre rzeczowniki przybierają końcówkę ‑a, inne – końcówkę ‑u. Jednak rzeczowniki obcego pochodzenia częściej mają końcówkę ‑u, dlatego rzeczownik ponton, który pochodzi z języka francuskiego, na ogół przyjmuje formę pontonu. Forma pontona jest znacznie rzadsza (Narodowy Korpus Języka Polskiego zawiera 39 wystąpień formy pontonu i tylko 3 wystąpienia formy pontona) i – w świetle źródeł poprawnościowych – niepoprawna.

Paweł Sosnowski
Ewa Rogowska-Cybulska
Pokaż rejestr zmian

Data publikacji: piątek, 12. luty 2016 - 10:53; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka Ostatnia zmiana: piątek, 12. luty 2016 - 10:53; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka

Jak brzmi dopełniacz liczby pojedynczej rzeczownika „omen”?

Rzeczowniki nieżywotne rodzaju męskiego przybierają jedną z dwu końcówek: ‑u lub ‑a, w zależności od kilku kryteriów, które nie są jednak bezwyjątkowe. Rzeczowniki pochodzenia obcego mają zazwyczaj w dopełniaczu końcówkę ‑u. Jednym z nich jest właśnie rzeczownik omen. Poprawna forma dopełniacza tego rzeczownik brzmi omenu. Potwierdzają ją różne wydawnictwa słownikowe, m.in. Wielki słownik ortograficzny PWN i Uniwersalny słownik języka polskiego.

Karolina Wojdyga

Pokaż rejestr zmian

Data publikacji: piątek, 12. luty 2016 - 10:49; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka Ostatnia zmiana: piątek, 12. luty 2016 - 10:49; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka

Która forma jest poprawna: „nie będę jeździła” czy „nie będę jeździć”?

Obie formy są poprawne, obie bowiem stanowią tzw. czas przyszły złożony. W języku polskim czas ten tworzony jest od czasowników niedokonanych za pomocą odpowiedniej formy słowa posiłkowego będę, będziesz, będzie, będziemy, będziecie, będą oraz bezokolicznika lub formy czasownikowej zakończonej na ‑ł, -ła, ‑ło, ‑ły, ‑li. Forma będę jeździła różni się jednak od formy będę jeździć informacją o płci nadawcy.

Panuje opinia, że kobiety częściej używają formy będę jeździć, ponieważ jest ona o jedną sylabę krótsza od formy będę jeździła, natomiast mężczyźni preferują formę będę jeździł, ponieważ ma ona tyle samo sylab co będę jeździć, a jest wyrazistsza znaczeniowo. Potwierdzają to pośrednio dane internetowe: wyszukiwarka Google poświadcza formę będę jeździł 120 tys. razy, będę jeździć – 45 tys. razy, a będę jeździła – 11 tys. razy.

 

Aleksandra Muszarska

Ewa Rogowska-Cybulska

Pokaż rejestr zmian

Data publikacji: piątek, 12. luty 2016 - 10:46; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka Ostatnia zmiana: niedziela, 14. luty 2016 - 23:45; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka

Jak mówimy: „natknęłem się” czy „natknąłem się”?

Poprawna jest forma natknąłem się. Formę pierwszej osoby liczby pojedynczej czasu przeszłego rodzaju męskiego czasowników tworzymy poprzez dodanie ruchomej końcówki ‑em do form trzeciej osoby liczby pojedynczej rodzaju męskiego tych czasowników, w tym wypadku natknął sięnatknąłem się. Niepoprawna forma natknęłem się powstała natomiast w rezultacie błędnej analogii do formy pierwszej osoby liczby pojedynczej rodzaju żeńskiego natknęłam się, która została poprawnie utworzona od formy trzeciej osoby tego rodzaju: natknęła się.

Aleksandra Muszarska

Ewa Rogowska-Cybulska

Pokaż rejestr zmian

Data publikacji: piątek, 12. luty 2016 - 10:45; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka Ostatnia zmiana: piątek, 12. luty 2016 - 10:45; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka

Mówimy „mróz zelży” czy „mróz zelżeje”?

Forma zelży pochodzi od czasownika zelżyć, który oznacza ‘obrażać kogoś poprzez stosowanie wyzwisk, obrzucać obelgami’. Nie należy zatem stosować tej formy w połączeniu z rzeczownikiem mróz. Do mrozu odnosi się natomiast czasownik zelżeć ‘złagodnieć, stać się mniej intensywnym’. Poprawną formą 3. osoby liczby pojedynczej czasu przyszłego tego czasownika jest forma zelżeje.

Poprawnie powiemy więc: mróz zelżeje.

 

Klaudia Jankowiak

Pokaż rejestr zmian

Data publikacji: piątek, 12. luty 2016 - 10:44; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka Ostatnia zmiana: piątek, 12. luty 2016 - 10:44; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka

Która forma dopełniacza liczby pojedynczej rzeczownika „marsz” jest poprawna: „marsza” czy „marszu”?

W dopełniaczu liczby pojedynczej rzeczownika marsz poprawne są obydwie formy, w zależności od tego, w jakim znaczeniu występuje ten wyraz. Jak podają słowniki języka polskiego oraz słowniki ortograficzne, rzeczownik marsz ‘równomierny krok’, ‘przemieszczanie się zorganizowanych grup ludzi w określonym kierunku’ i ‘manifestacja uliczna’ ma dopełniacz marszu, np. Prędkość marszu to 5–6 kilometrów na godzinę;  Po kilku dniach marszu wojsko dotarło do celu; Przechodnie dołączyli do marszu; natomiast marsz ‘utwór muzyczny’  ma dopełniacz marsza, np. Zagrano marsza.

Magdalena Cysewska
Ewa Rogowska-Cybulska
Pokaż rejestr zmian

Data publikacji: piątek, 12. luty 2016 - 10:42; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka Ostatnia zmiana: piątek, 12. luty 2016 - 10:42; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka

Która forma dopełniacza liczby mnogiej rzeczownika „kropla” jest poprawna: „kropli” czy „kropel”?

Wielki słownik ortograficzny PWN pod red. Edwarda Polańskiego dopuszcza w dopełniaczu liczby mnogiej obie formy: kropli i kropel.

Aleksandra Muszarska

Pokaż rejestr zmian

Data publikacji: piątek, 12. luty 2016 - 10:40; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka Ostatnia zmiana: piątek, 12. luty 2016 - 10:40; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka

Czy poprawna jest forma 3. os. l. poj. cz. ter. „kołata”?

Tak, ta forma jest poprawna. Dla czasownika kołatać słowniki języka polskiego podają trzy różne poprawne sposoby odmiany i w związku z tym trzy różne warianty 3. osoby liczby pojedynczej czasu teraźniejszego: kołacze, kołace albo kołata. W Narodowym Korpusie Języka Polskiego dla formy kołacze znajdziemy 170 poświadczeń, dla formy kołata – 17 poświadczeń, a dla formy kołace – tylko 3 poświadczenia. W świetle tych danych forma kołata jest stosowana rzadziej niż forma  kołacze, ale częściej niż kołace.

Aleksandra Muszarska

Ewa Rogowska-Cybulska

Pokaż rejestr zmian

Data publikacji: piątek, 12. luty 2016 - 10:38; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka Ostatnia zmiana: piątek, 12. luty 2016 - 10:38; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka

Która forma dopełniacza liczby mnogiej rzeczownika „koc” jest poprawna: „koców” czy „kocy”?

Poprawną formą dopełniacza liczby mnogiej wyrazu koc jest forma koców (z końcówką ‑ów). Wyraz koc jest rzeczownikiem rodzaju męskiego o temacie zakończonym na spółgłoskę stwardniałą, a takie rzeczowniki przyjmują w dopełniaczu liczby mnogiej końcówkę ‑ów lub ‑y. Końcówka -ów jest powszechniejsza. W wypadku rzeczownika koc współczesne słowniki języka polskiego i słownik poprawnej polszczyzny podają, że poprawna jest tylko forma koców.

Jednak w uzusie, choć rzadziej niż forma koców, funkcjonuje również niepoprawna forma kocy. Narodowy Korpus Języka Polskiego potwierdza 30 wystąpień tej formy, podczas gdy dla formy koców podaje on 174 wystąpienia.

 Klaudia Jankowiak
Ewa Rogowska-Cybulska
Pokaż rejestr zmian

Data publikacji: piątek, 12. luty 2016 - 10:36; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka Ostatnia zmiana: piątek, 12. luty 2016 - 10:36; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka

Mówimy „jednego procentu” czy „jednego procenta”?

Obie formy są poprawne. Można powiedzieć: Prosimy o oddanie jednego procenta... lub Prosimy o oddanie jednego procentu... Należy jednak dopowiedzieć, że możliwość użycia dwu form dopełniacza liczby pojedynczej rzeczownika procent ma charakter wyjątkowy. Forma z końcówką ‑a jest poprawna tylko wtedy, gdy rzeczownik procent łączy się z liczebnikiem jeden. W innych konstrukcjach wyraz ten przybiera w dopełniaczu formę procentu.

Klaudia Jankowiak

Pokaż rejestr zmian

Data publikacji: piątek, 12. luty 2016 - 10:30; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka Ostatnia zmiana: piątek, 12. luty 2016 - 10:30; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka

Jaka jest forma 1. os. l. poj. cz. ter. czasownika „chłeptać”?

Czasowniki zakończone w bezokoliczniku na ‑tać mogą się odmieniać w czasie teraźniejszym według dwu wzorców, przybierając w 1. osobie liczby pojedynczej końcówki ‑am (np. tuptaćtuptam) albo ‑ę (np. dreptaćdrepczę/dreptam), a nawet wariantywnie obie (np. kołataćkołaczę/kołacę albo kołatam). Według Wielkiego słownika ortograficznego PWN pod red. Edwarda Polańskiego poprawną formą 1. osoby liczby pojedynczej czasu teraźniejszego czasownika chłeptać jest chłepczę albo chłepcę.

Aleksandra Muszarska

Ewa Rogowska-Cybulska

Pokaż rejestr zmian

Data publikacji: piątek, 12. luty 2016 - 10:28; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka Ostatnia zmiana: piątek, 12. luty 2016 - 10:28; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka

Która forma czasu przyszłego jest właściwa: „będę tłukł” czy „będę tłuc”?

Obie formy uważane są za równie poprawne, różnią się tylko tym, że formy typu będę tłukł informują o płci mówiącego, natomiast formy typu będę tłuc – nie. Mają też one inną się frekwencją. Wyszukiwarka Google podaje 1590 trafień dla będę tłuc i 1250 dla będę tłukł (i ok. 390 dla będę tłukła). Dane te bywają niekiedy interpretowane jako większa skłonność do posługiwania się formami typu będę tłukł przez panów (bo z dwu równosylabowych wariantów: będę tłukł i będę tłuc ten pierwszy jest wyrazistszy) i formami typu będę tłuc przez panie (bo z dwu wariantów: będę tłukła i będę tłuc ten drugi ma mniej sylab).

Co więcej, fakultatywnie można używać też form o odwróconym szyku: tłuc będę i tłukł(a) będę. Formy typu tłukł(a) będę są jednak rzadkie i bywają nawet kwestionowane jako niepoprawne.

Monika Matusiak
Ewa Rogowska-Cybulska
Pokaż rejestr zmian

Data publikacji: piątek, 12. luty 2016 - 10:24; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka Ostatnia zmiana: piątek, 12. luty 2016 - 10:24; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka

Która forma dopełniacza liczby pojedynczej rzeczownika „atol” jest poprawna: „atolu” czy „atola”?

W dopełniaczu liczby pojedynczej rzeczowników rodzaju męskiego nieżywotnych, do których należy wyraz atol, występują dwie końcówki: ‑u lub ‑a, nie ma jednak jednoznacznych reguł ich doboru. Obserwuje się jednak pewne tendencje, na przykład rzeczowniki zapożyczone, do których należy atol ‘wyspa koralowa lub pierścień takich wysp’, częściej przyjmują końcówkę ‑u. Właśnie formę atolu zalecają słowniki języka polskiego, np. Uniwersalny słownik języka polskiego pod red. Stanisława Dubisza, a ponadto Wielki słownik ortograficzny PWN pod red. Edwarda Polańskiego. Formę atolu poświadcza także Narodowy Korpus Języka Polskiego (http://www.nkjp.uni.lodz.pl/), który w ogóle nie notuje dopełniacza o postaci atola.

Daniela Różańska
Ewa Rogowska-Cybulska
Pokaż rejestr zmian

Data publikacji: piątek, 12. luty 2016 - 10:22; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka Ostatnia zmiana: piątek, 12. luty 2016 - 10:22; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka

Która forma dopełniacza jest poprawna: aerobiku czy aerobika?

Dopełniacz słowa aerobik to aerobiku. Formę tę podaje Słownik wyrazów obcych PWN pod red. Mirosława Bańki, a także Wielki słownik ortograficzny PWN pod red. Edwarda Polańskiego. Narodowy Korpus Języka Polskiego poświadcza aż 257 wystąpień formy aerobiku i ani jednego użycia formy aerobika. Końcówka ‑u jest w dopełniaczu liczby pojedynczej rzeczowników nieżywotnych typowa m.in. dla rzeczowników zapożyczonych, do których należy aerobik.

Monika Matusiak

Pokaż rejestr zmian

Data publikacji: piątek, 12. luty 2016 - 10:18; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka Ostatnia zmiana: piątek, 12. luty 2016 - 10:18; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka

Jaki jest dopełniacz liczby pojedynczej rzeczownika „rumsztyk”: „rumsztyka” czy „rumsztyku”?

Dopełniacz liczby pojedynczej rzeczownika rumsztyk ‘potrawa z mięsa wołowego smażonego lub duszonego z dużą ilością cebuli’ to rumsztyku. Taką formę podaje m.in. Wielki słownik ortograficzno-fleksyjny pod red. Jerzego Podrackiego (wyd. 3, Warszawa 2001).

Końcówkę ‑u w dopełniaczu liczby pojedynczej przyjmują rzeczowniki nieżywotne rodzaju męskiego, do których należy rumsztyk, ale rzeczowniki te mogą przybierać również końcówkę ‑a. O wyborze jednej z tych dwu końcówek decydują różne czynniki, m.in. pochodzenie danego wyrazu (np. rzeczowniki obcego pochodzenia mają raczej końcówkę ‑u), jego znaczenie (np. rzeczowniki materialne, nazywające obiekty bez określonego kształtu, mają raczej końcówkę ‑u) i budowa (np. rzeczowniki zakończone na ‑yk/‑ik częściej mają końcówkę ‑a). Kryteria te nie są jednak bezwyjątkowe, poza tym mogą się wykluczać, toteż w razie wątpliwości formę dopełniacza liczby pojedynczej rzeczowników męskich nieżywotnych należy sprawdzać w słownikach.

Karol Wielesik
Ewa Rogowska-Cybulska
Pokaż rejestr zmian

Data publikacji: piątek, 5. luty 2016 - 12:50; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka Ostatnia zmiana: piątek, 5. luty 2016 - 12:50; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka

Która forma czasownika „powziąć” jest poprawna: „powzięłem” czy „powziąłem”?

Poprawna jest forma powziąłem. Dlaczego?

Formy 1. osoby liczby pojedynczej rodzaju męskiego czasu przeszłego tworzy się od form 3. osoby liczby pojedynczej rodzaju męskiego czasu przeszłego. Ponieważ czasownik powziąć w 3. osobie liczby pojedynczej rodzaju męskiego czasu przeszłego ma formę powziął, to w 1. osobie liczby pojedynczej rodzaju męskiego czasu przeszłego przyjmuje formę powziąłem. Błędna forma powzięłem jest rezultatem nieuprawnionej analogii do odpowiedniej formy rodzaju żeńskiego: powzięłam. Jednak formy męskie mają w temacie samogłoskę ‑ą‑.

Sylwia Trzebiatowska
Ewa Rogowska-Cybulska
Pokaż rejestr zmian

Data publikacji: piątek, 5. luty 2016 - 12:47; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka Ostatnia zmiana: piątek, 5. luty 2016 - 12:47; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka

Która forma dopełniacza liczby pojedynczej rzeczownika „karton” jest poprawna: „kartona” czy „kartonu”?

Poprawną formą dopełniacza liczby pojedynczej rzeczownika karton jest kartonu. Rzeczowniki męskie nieżywotne mogą w dopełniaczu liczby pojedynczej przyjmować końcówkę -a lub -u. Wyboru jednej z tych końcówek nie określają, niestety, ścisłe reguły. W razie wątpliwości formę dopełniacza należy więc sprawdzać w słownikach: w którymś ze słowników ogólnych języka polskiego, w Wielkim słowniku ortograficznym pod red. Edwarda Polańskiego lub w Wielkim słowniku poprawnej polszczyzny pod Andrzeja Markowskiego. W wypadku rzeczownika karton słowniki te notują formę kartonu.

Paula Woźniak

Pokaż rejestr zmian

Data publikacji: piątek, 5. luty 2016 - 12:44; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka Ostatnia zmiana: piątek, 5. luty 2016 - 12:44; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka

Która forma dopełniacza liczby pojedynczej rzeczownika „długopis” jest poprawna: „długopisa” czy „długopisu”?

Poprawną formą jest „długopisu”. Jest to rzeczownik nieżywotny rodzaju męskiego, a takie słowa, zakończone w mianowniku liczby pojedynczej na spółgłoskę, przyjmują w dopełniaczu końcówkę ‑a lub ‑u, przy czym zasady wyboru jednej z nich nie są precyzyjnie określone. Decydują o nich kryteria znaczeniowe, genetyczne (obcość lub rodzimość wyrazu) i strukturalne (jego budowa). W wypadku wyrazu długopis najważniejsze jest właśnie kryterium strukturalne, a mianowicie to, że jest to rzeczownik złożony, gdyż takie rzeczowniki najczęściej przyjmują końcówkę ‑u, np. wodociągu, korkociągu, termometru, trzeciorzędu, samosądu.

Anna Flizikowska
Ewa Rogowska-Cybulska
Pokaż rejestr zmian

Data publikacji: piątek, 5. luty 2016 - 12:42; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka Ostatnia zmiana: piątek, 5. luty 2016 - 12:42; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka

Która forma jest poprawna: „biegł” czy „biegnął”?

Poprawną formą jest biegł. Taką formę 3. osoby czasu przeszłego rodzaju męskiego tworzymy zarówno od czasownika biec, jak i od jego rzadziej używanego wariantu biegnąć.

Błędna forma biegnął powstała od bezokolicznika biegnąć (biegną(ć) + ł) w wyniku niepoprawnej analogii do czasowników typu stuknąć – stuknął, machnąćmachnął, palnąćpalnął, natchnąćnatchnął itd.

Anna Brendel
Ewa Rogowska-Cybulska
Pokaż rejestr zmian

Data publikacji: piątek, 5. luty 2016 - 12:40; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka Ostatnia zmiana: piątek, 5. luty 2016 - 12:40; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka

Czy forma „wykonywuje” jest poprawna?

Nie, taka forma czasownika wykonywać nie jest poprawna. Czasownik ten ma dwa wzorce odmiany: starszy wykonywam, wykonywasz, wykonywa itd. i nowszy: wykonuję, wykonujesz, wykonuje itd. W 3. osobie liczby pojedynczej czasu teraźniejszego poprawne są zatem dwie formy: częstsza wykonuje i rzadsza wykonywa. Niepoprawna forma wykonywuje jest efektem kontaminacji obu form poprawnych.

Agata Janczewska

Pokaż rejestr zmian

Data publikacji: czwartek, 21. Styczeń 2016 - 20:35; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka Ostatnia zmiana: czwartek, 21. Styczeń 2016 - 20:35; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka

Która forma dopełniacza liczby pojedynczej rzeczownika „polonez” jest poprawna: „poloneza” czy „polonezu”?

Poprawna forma dopełniacza liczby pojedynczej rzeczownika polonez brzmi: poloneza, ponieważ rzeczowniki rodzaju męskiego, które są nazwami tańców, gier itp., mają w dopełniaczu liczby pojedynczej końcówkę ‑a.

Magda Kucharzewska

Pokaż rejestr zmian

Data publikacji: czwartek, 21. Styczeń 2016 - 20:29; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka Ostatnia zmiana: czwartek, 21. Styczeń 2016 - 20:29; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka

Która forma jest poprawna: „objąłem” czy „objęłem”?

Według Słownika języka polskiego PWN jedyną poprawną formą czasownika objąć w  1. osobie liczby pojedynczej czasu przeszłego rodzaju męskiego jest forma objąłem. Powstała ona poprzez dodanie ruchomej cząstki ‑em do formy 3. osoby liczby pojedynczej rodzaju męskiego tego czasownika: objął + ‑emobjąłem.  Niepoprawna forma objęłem jest natomiast efektem fałszywej analogii do formy 1. osoby liczby pojedynczej czasu przeszłego rodzaju żeńskiego objęłam.

Michał Werner
Ewa Rogowska-Cybulska
Pokaż rejestr zmian

Data publikacji: czwartek, 21. Styczeń 2016 - 20:28; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka Ostatnia zmiana: czwartek, 21. Styczeń 2016 - 20:28; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka

Która forma dopełniacza liczby pojedynczej rzeczownika „koregent” jest poprawna: „koregenta” czy „koregentu”?

Rzeczowniki rodzaju męskoosobowego, które kończą się w mianowniku liczby pojedynczej na spółgłoskę, w dopełniaczu przyjmują końcówkę -a. Wyjątek stanowią niektóre wyrazy zakończone na , np. mość, D. mości; waszeć, D. waszeci. Dopełniacz słowa koregent ‘monarcha, który rządzi danym państwem razem z innym’ brzmi zatem koregenta.

Alicja Prędota

Pokaż rejestr zmian

Data publikacji: środa, 20. Styczeń 2016 - 00:06; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka Ostatnia zmiana: środa, 20. Styczeń 2016 - 00:06; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka

Jak brzmi dopełniacz liczby pojedynczej rzeczownika „telson”: „telsona” czy „telsonu”?

Telson to ‘końcowy segment odwłoka u stawonogów’. Ten rzeczownik rodzaju męskiego należy do grupy rzeczowników nieżywotnych. Dopełniacz liczby pojedynczej rzeczowników męskich nieżywotnych może przybierać końcówkę -a lub -u, zasady ich doboru nie są jednak ściśle określone.

Według Wiesława Stefańczyka, autora książki pt. Kategoria rodzaju i przypadka polskiego rzeczownika. Próba synchronicznej analizy morfologicznej (Kraków 2007), końcówkę -a otrzymują w dopełniaczu m.in. rzeczowniki z sufiksem -ant (np. stymulanta), złożenia z drugim członem ‑kąt (np. trójkąta), nazwy jednostek monetarnych (np. funta, dukata), nazwy tańców (np. fokstrota), policzalne nazwy pokarmów (np. kotleta). Natomiast jedną z grup wyrazów przyjmujących w dopełniaczu końcówkę -u są wyrazy obcego pochodzenia, np. diamentu. Również w wypadku rzeczownika telson poprawną formą dopełniacza liczby pojedynczej jest telsonu, ponieważ jest to wyraz obcego pochodzenia (z języka greckiego). Taką też formę – z końcówką ‑u – podaje Słownik ortograficzny języka polskiego PWN (Warszawa 1995).

Olga Trapkowska

Pokaż rejestr zmian

Data publikacji: środa, 20. Styczeń 2016 - 00:05; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka Ostatnia zmiana: środa, 20. Styczeń 2016 - 00:05; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka

Czy forma „będę iść” jest poprawna, czy też poprawna jest tylko forma „będę szedł”?

Obie formy są poprawne, obie bowiem tworzą tzw. czas przyszły złożony, który pozwala wyrazić, co będziemy robić w przyszłości. W języku polskim czas ten tworzony jest od czasowników niedokonanych za pomocą odpowiedniej formy słowa posiłkowego będę, będziesz, będzie… oraz bezokolicznika lub formy czasownikowej zakończonej na ‑ł, -ła, ‑ło. Oczywiście forma będę szedł odnosi się tylko do mężczyzn, natomiast forma będę iść jest uniwersalna i nie wskazuje na płeć; może powiedzieć tak zarówno kobieta, jak i mężczyzna.

Laura Lenz
Ewa Rogowska-Cybulska
Pokaż rejestr zmian

Data publikacji: środa, 20. Styczeń 2016 - 00:03; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka Ostatnia zmiana: środa, 20. Styczeń 2016 - 00:03; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka

Jaki jest dopełniacz liczby pojedynczej rzeczownika „sorbent”: „sorbenta” czy „sorbentu”?

Rzeczowniki nieżywotnie rodzaju męskiego przyjmują w dopełniaczu liczby pojedynczej dwie końcówki: ‑u lub ‑a, a wybór jednej z tych dwu końcówek zależy od różnych czynników, takich jak m.in. znaczenie, pochodzenie i budowa danego wyrazu. Jaką końcówkę przybiera termin chemiczny i fizyczny sorbent ‘substancja pochłaniająca w procesie sorpcji’, najprościej zatem sprawdzić w słowniku. Jak podaje Uniwersalny słownik języka polskiego pod red. Stanisława Dubisza, ma on w dopełniaczu liczby pojedynczej końcówkę ‑u. Taką właśnie końcówkę najczęściej przybierają nieżywotne rzeczowniki rodzaju męskiego zapożyczone przez polszczyznę z innych języków. O upowszechnieniu się końcówki u w tym wyrazie świadczą dane Narodowego Korpusu Języka Polskiego, który podaje 30 wyników dla formy sorbentu i ani jednego wyniku dla formy sorbenta.

Marta Reflińska
Ewa Rogowska-Cybulska
Pokaż rejestr zmian

Data publikacji: poniedziałek, 11. Styczeń 2016 - 21:49; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka Ostatnia zmiana: poniedziałek, 11. Styczeń 2016 - 21:49; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka

Która forma dopełniacza liczby pojedynczej rzeczownika „taksometr” jest poprawna: „taksometru” czy „taksometra”?

Poprawną formą dopełniacza liczby pojedynczej rzeczownika taksometr ‘licznik kilometrów w taksówce, wskazujący wysokość opłaty za przejazd’ jest forma taksometru. Taką formę jako jedyną notują: Uniwersalny słownik języka polskiego pod red. Stanisława Dubisza, Wielki słownik poprawnej polszczyzny PWN pod red. Andrzeja Markowskiego i Wielki słownik ortograficzny PWN pod red. Edwarda Polańskiego.  Również po wpisaniu tego słowa w wyszukiwarkę internetową „Google” znajdziemy wyrażenia typu: montaż taksometru czy legalizacja taksometru; forma taksometru ma 344 tys. potwierdzeń.

Matylda Krajewska

Pokaż rejestr zmian

Data publikacji: poniedziałek, 11. Styczeń 2016 - 21:48; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka Ostatnia zmiana: poniedziałek, 11. Styczeń 2016 - 21:48; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka

Jak mówimy: „bez kasku” czy „bez kaska”?

Pytanie dotyczy drugiego przypadka deklinacji, czyli dopełniacza liczby pojedynczej. Problemem jest tu wybór końcówki, która zależy w tym przypadku od rodzaju gramatycznego rzeczownika, zakończenia jego tematu fleksyjnego oraz czynników morfologicznych i znaczeniowych. Dopełniacz liczby pojedynczej może przybierać końcówki -y, -i, -a, -u, przy czym dla rodzaju męskiego charakterystyczne są dwie ostatnie.
Według Wielkiego słownika poprawnej polszczyzny pod red. Andrzeja Markowskiego końcówkę -a przybierają przede wszystkim rzeczowniki rodzaju męskiego żywotne oraz nazwy narzędzi, naczyń, miar, wag, liczb, miesięcy, tańców, gier, owoców, grzybów i marek fabrycznych. Końcówkę ‑u  stosuje się natomiast w wypadku rzeczowników rodzaju męskiego pochodzenia obcego, abstrakcyjnych, materialnych i zbiorowych.
Kask to rzeczownik rodzaju męskiego, jednak nie należy on do żadnej z wyróżnionych powyżej kategorii wyrazów. Poprawnej formy dopełniacza liczby pojedynczej tego rzeczownika musimy zatem szukać w słownikach języka polskiego lub poprawnej polszczyzny. Wielki słownik poprawnej polszczyzny pod red. Andrzeja Markowskiego nie notuje tego rzeczownika, ale według Uniwersalnego słownika języka polskiego pod red. Stanisława Dubisza kask przyjmuje końcówkę ‑u. Poprawnie zatem mówimy bez kasku.

Martyna Czarnecka

Pokaż rejestr zmian

Data publikacji: poniedziałek, 11. Styczeń 2016 - 21:46; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka Ostatnia zmiana: poniedziałek, 11. Styczeń 2016 - 21:46; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka

Która forma pierwszej osoby liczby pojedynczej jest poprawna: „wyrównuję” czy „wyrównywam”?

Według Wielkiego słownika ortograficznego PWN poprawne są obie formy 1. osoby liczby pojedynczej czasownika wyrównywać. Formy wyrównuję i wyrównywam są formami równorzędnymi, czyli poprawne jest użycie obu z nich, jednak pierwsza z nich jest używana częściej.

Paula Karwowska

Pokaż rejestr zmian

Data publikacji: poniedziałek, 11. Styczeń 2016 - 21:44; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka Ostatnia zmiana: poniedziałek, 11. Styczeń 2016 - 21:44; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka

Która forma jest poprawna: „Włóż do prodiża” czy „Włóż do prodiżu”?

Jak podają „Uniwersalny słownik języka polskiego” pod red. Stanisława Dubisza, a także „Wielki słownik poprawnej polszczyzny” pod red. Andrzeja Markowskiego, rzeczownik prodiż ‘metalowe naczynie do pieczenia’ ma w dopełniaczu liczby pojedynczej dwie formy: prodiża albo prodiżu. Poprawne są zatem oba zdania: i Włóż do prodiża, i Włóż do prodiżu.
Magdalena Radzimińska
Ewa Rogowska-Cybulska
Pokaż rejestr zmian

Data publikacji: sobota, 9. Styczeń 2016 - 20:28; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka Ostatnia zmiana: sobota, 9. Styczeń 2016 - 20:31; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka

Która forma dopełniacza liczby pojedynczej rzeczownika „nit” jest poprawna: „nita” czy „nitu”?

Rzeczowniki nieżywotne rodzaju męskiego, do których należy nit ‘metalowy element służący do trwałego łączenia części konstrukcji metalowych’, przybierają w dopełniaczu liczby pojedynczej  końcówkę ‑a lub ‑u, o czym decyduje przede wszystkim zwyczaj językowy. Poprawną formą dopełnienia słowa nit jest forma nitu. Taką formę jako jedyną podają: Uniwersalny słownik języka polskiego pod red. Stanisława Dubisza oraz Wielki słownik ortograficzny pod red. Edwarda Polańskiego.

Marlena Żur
Ewa Rogowska-Cybulska
Pokaż rejestr zmian

Data publikacji: sobota, 9. Styczeń 2016 - 20:27; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka Ostatnia zmiana: sobota, 9. Styczeń 2016 - 20:31; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka

Proszę o jakieś informacje na temat form biernika typu „te stare marynarke”. Chodzi o przymiotnik (końcówka „‑ą” > „-e”).

W zasadzie chodzi o trójelementowy szereg Te stare marynarke. Do połowy XIX wieku mamy następującą sekwencję końcówek w bierniku: ęąę. Obserwujemy ten układ na przykład w słowniku Lindego: tę starą kapotę, tamtę białą chustkę. Później w języku ogólnopolskim zaimki przymiotne  w bierniku liczby pojedynczej rodzaju żeńskiego dopasowują końcówkę do form przymiotnikowych, stąd forma: tą starą marynarkę. Jeśli chodzi przymiotnik, to pierwotna jest w nim końcówka : starą marynarkę. W większości gwar w bierniku liczby pojedynczej rodzaju żeńskiego spotkamy właśnie ów ciąg: ęąę. Na Kresach południowych, a bywa że i w innych okolicach (np. na Kujawach), choć szczątkowo, spotkamy jednak ciąg ę ęę, po denazalizacji (odnosowieniu) eee: te stare marynarke. Zasięg terytorialny zjawiska jest zorientowany na Kresy, pogranicze ukraińsko-białoruskie (pisał o tym Urbańczyk), choć nie wyklucza się projekcji w innych regionach.

 

Małgorzata Klinkosz

Pokaż rejestr zmian

Data publikacji: poniedziałek, 28. Grudzień 2015 - 11:18; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka Ostatnia zmiana: poniedziałek, 28. Grudzień 2015 - 11:18; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka

Mówimy „zapraszać na grill” czy „zapraszać na grilla”?

Gdy chcemy zaprosić kogoś na przyjęcie pod gołym niebem, w trakcie którego odbędzie się pieczenie potraw na przenośnym ruszcie opalanym węglem, powiemy raczej: zapraszam Cię na grill. Wynika to z tego, że rzeczownik grill jest rzeczownikiem nieżywotnym, więc jego forma w bierniku odpowiada mianownikowi. Jednak Wielki słownik języka polskiego, publikowany w Internecie, wymienia też formę biernika równą dopełniaczowi, a więc możemy również zapraszać na grilla. Forma ta w potocznej polszczyźnie jest coraz częściej spotykana.

Paulina Pitek

Pokaż rejestr zmian

Data publikacji: sobota, 31. Październik 2015 - 23:37; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka Ostatnia zmiana: sobota, 31. Październik 2015 - 23:37; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka

Mówimy „ścierać kurz” czy „ścierać kurze”?

Jak podaje Wielki słownik poprawnej polszczyzny pod red. Andrzeja Markowskiego, mówimy zarówno ścierać/wycierać kurz, jak i ścierać/wycierać kurze.

Anna Mościńska

Ewa Rogowska-Cybulska

Pokaż rejestr zmian

Data publikacji: sobota, 31. Październik 2015 - 23:36; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka Ostatnia zmiana: sobota, 31. Październik 2015 - 23:36; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka

Jak mówimy: „koszta” czy „koszty”?

Nowy słownik poprawnej polszczyzny  pod redakcją Andrzeja Markowskiego informuje, że obie formy  rzeczownika koszt w liczbie mnogiej są poprawne, jednak formę koszta stosuje się o wiele rzadziej. W słowniku znajdziemy następujące przykłady użycia obu form: Poniosłem spore koszty w związku z tą przeprowadzką. Koszty produkcji nie mogą być wyższe od dochodów. Popadł w ogromne koszta.

Paulina Pitek

Pokaż rejestr zmian

Data publikacji: sobota, 31. Październik 2015 - 23:35; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka Ostatnia zmiana: sobota, 31. Październik 2015 - 23:35; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka

Mówimy „przekroić ziemniaka” czy „przekroić ziemniak”?

Obie konstrukcje są poprawne, ponieważ czasownik przekroić wymaga dopełnienia w bierniku, a rzeczownik ziemniak, podobnie jak niektóre inne nazwy roślin, ma biernik wariantywny, równy mianownikowi (ziemniak) lub dopełniaczowi (ziemniaka). Według niektórych źródeł biernik równy dopełniaczowi ma w wypadku takich rzeczowników charakter potoczny.

Agnieszka Tańska

Ewa Rogowska-Cybulska

Pokaż rejestr zmian

Data publikacji: piątek, 23. Październik 2015 - 15:02; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka Ostatnia zmiana: piątek, 23. Październik 2015 - 15:02; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka

Której formy liczebnika należy użyć w zdaniu: „Zdarzyło się to przed pięciu/pięcioma laty”?

Dopuszczalne są obie formy, ponieważ liczebnik pięć w narzędniku ma dwie formy wariantywne: pięcioma albo pięciu.

Agnieszka Tańska

Pokaż rejestr zmian

Data publikacji: piątek, 23. Październik 2015 - 15:01; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka Ostatnia zmiana: piątek, 23. Październik 2015 - 15:01; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka

Mówimy „kupić kalafior” czy „kupić kalafiora”?

Poprawne są obie formy, ponieważ biernik rzeczownika kalafior (a tego przypadka wymaga od określających go rzeczowników czasownik kupić) ma formę kalafior lub kalafiora. Taką informację podaje Wielki słownik poprawnej polszczyzny pod red. A. Markowskiego. Oboczne formy biernika – równe dopełniaczowi lub mianownikowi – to we współczesnej polszczyźnie cecha wielu nazw roślin rodzaju męskiego, np. podać pomidor a. pomidora, zjeść banan a. banana, obrać ziemniak a. ziemniaka, wyjąć kartofel a. kartofla, podnieść kasztan a. kasztana.

Dominika Potocka

Ewa Rogowska-Cybulska

Pokaż rejestr zmian

Data publikacji: piątek, 23. Październik 2015 - 14:59; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka Ostatnia zmiana: piątek, 23. Październik 2015 - 14:59; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka

Mówimy „kupić kalafior” czy „kupić kalafiora”?

Poprawne są obie formy, ponieważ biernik rzeczownika kalafior (a tego przypadka wymaga od określających go rzeczowników czasownik kupić) ma formę kalafior lub kalafiora. Taką informację podaje Wielki słownik poprawnej polszczyzny pod red. A. Markowskiego. Oboczne formy biernika – równe dopełniaczowi lub mianownikowi – to we współczesnej polszczyźnie cecha wielu nazw roślin rodzaju męskiego, np. podać pomidor a. pomidora, zjeść banan a. banana, obrać ziemniak a. ziemniaka, wyjąć kartofel a. kartofla, podnieść kasztan a. kasztana.

Dominika Potocka

Ewa Rogowska-Cybulska

Pokaż rejestr zmian

Data publikacji: piątek, 23. Październik 2015 - 14:59; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka Ostatnia zmiana: piątek, 23. Październik 2015 - 14:59; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka

Jak brzmi dopełniacz liczby mnogiej rzeczownika „ziarno”: „ziaren” czy „ziarn”?

Jak podaje Nowy słownik poprawnej polszczyzny pod red. Andrzeja Markowskiego, odmiana rzeczownika ziarno w dopełniaczu liczby mnogiej jest wariantywna. Poprawne są dwie formy odmiany: ziaren albo ziarn.

Agnieszka Tańska

Pokaż rejestr zmian

Data publikacji: czwartek, 22. Październik 2015 - 23:37; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka Ostatnia zmiana: czwartek, 22. Październik 2015 - 23:37; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka

Jak powinno się mówić: „widzę książąt” czy „widzę książęta”?

Poprawna forma to widzę książąt, ponieważ książę – jak podają słowniki języka polskiego – jest rzeczownikiem męskoosobowym i choć odmienia się jak rzeczowniki rodzaju nijakiego zakończone na (mówimy więc książęta jak np. cielęta, jagnięta, szczenięta), biernik obu liczb tego rzeczownika jest równy dopełniaczowi.

Agnieszka Tańska

Ewa Rogowska-Cybulska

Pokaż rejestr zmian

Data publikacji: czwartek, 22. Październik 2015 - 23:36; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka Ostatnia zmiana: czwartek, 22. Październik 2015 - 23:36; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka

Jak brzmi rozkaźnik od „ułatwić”?

Dla drugiej osoby obu liczb oraz dla pierwszej osoby liczby mnogiej istnieją formy morfologiczne rozkaźnika. Rozkaźnik trzeciej osoby obu liczb tworzymy, dodając partykułę niech. Odpowiednie formy trybu rozkazującego czasownika ułatwić to według Wielkiego słownika poprawnej polszczyzny pod red. A. Markowskiego:

2 osoba liczby pojedynczej: ułatw (nie: ułatwij)

3 osoba liczby pojedynczej: niech ułatwi

1 osoba liczby mnogiej: ułatwmy (nie: ułatwijmy)

2 osoba liczby mnogiej: ułatwcie (nie: ułatwijcie)

3 osoba liczby mnogiej: niech ułatwią

Daria Sycz

Pokaż rejestr zmian

Data publikacji: czwartek, 22. Październik 2015 - 23:35; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka Ostatnia zmiana: czwartek, 22. Październik 2015 - 23:35; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka

Jak brzmi dopełniacz rzeczownika „tort”: „torta” czy „tortu”?

Wielki słownik poprawnej polszczyzny pod red. Andrzeja Markowskiego dla dopełniacza liczby pojedynczej rzeczownika tort podaje formę tortu, np. kawałek tortu.

Daria Sycz

Pokaż rejestr zmian

Data publikacji: czwartek, 22. Październik 2015 - 23:34; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka Ostatnia zmiana: czwartek, 22. Październik 2015 - 23:34; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka

Mówimy „wyrzucić na śmiecie” czy „wyrzucić na śmieci”?

Poprawne są obie formy. Według słowników języka polskiego i słownika poprawnej polszczyzny biernik liczby mnogiej tego rzeczownika jest równy mianownikowi i brzmi śmieci albo śmiecie.

Agnieszka Tańska

Pokaż rejestr zmian

Data publikacji: czwartek, 22. Październik 2015 - 23:32; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka Ostatnia zmiana: czwartek, 22. Październik 2015 - 23:32; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka

Jaką formę ma rozkaźnik czasownika „szkolić”?

Jak podaje Wielki słownik ortograficzny pod red. E. Polańskiego, rozkaźnik liczby pojedynczej czasownika szkolić brzmi szkol lub szkól.  

Gabriela Lustyk 
Ewa Rogowska-Cybulska
Pokaż rejestr zmian

Data publikacji: czwartek, 22. Październik 2015 - 23:30; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka Ostatnia zmiana: czwartek, 22. Październik 2015 - 23:30; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka

Jaki jest dopełniacz rzeczownika „slogan”: „slogana” czy „sloganu”?

Dopełniacz rzeczownika slogan to według Nowego słownika poprawnej polszczyzny pod red. Andrzeja Markowskiego sloganu.

Agnieszka Tańska

Pokaż rejestr zmian

Data publikacji: czwartek, 22. Październik 2015 - 23:28; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka Ostatnia zmiana: czwartek, 22. Październik 2015 - 23:28; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka

Która forma jest poprawna: „wynajem pokoi” czy „wynajem pokojów”?

Dopuszczalne są obie formy. Jak podają słowniki języka polskiego i słownik poprawnej polszczyzny, dopełniacz liczby mnogiej rzeczownika pokój ‘część jakiegoś lokalu, zwykle mieszkalnego’ ma formę pokojów albo pokoi.

Agnieszka Tańska

Pokaż rejestr zmian

Data publikacji: czwartek, 22. Październik 2015 - 23:27; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka Ostatnia zmiana: czwartek, 22. Październik 2015 - 23:27; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka

Jaki jest celownik liczby pojedynczej rzeczownika „lew”?

Jak podają słowniki języka polskiego i słowniki poprawnej polszczyzny, celownik liczby pojedynczej rzeczownika lew ‘zwierzę’ brzmi lwu.

Agnieszka Tańska

Pokaż rejestr zmian

Data publikacji: czwartek, 22. Październik 2015 - 23:25; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka Ostatnia zmiana: czwartek, 22. Październik 2015 - 23:25; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka

Jaki jest stopień wyższy przymiotnika „stromy”?

W świetle danych zamieszczonych w haśle stromy w Innym słowniku języka polskiego pod red. Mirosława Bańki stopień wyższy przymiotnika stromy to bardziej stromy, przymiotnik ten stopniuje się zatem opisowo. W Narodowym Korpusie Języka Polskiego oprócz formy bardziej stromy, poświadczonej 8 razy, spotykamy również formę stromszy, potwierdzoną jednak tylko raz.

Iga Waldzińska
Ewa Rogowska-Cybulska
Pokaż rejestr zmian

Data publikacji: czwartek, 22. Październik 2015 - 23:19; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka Ostatnia zmiana: czwartek, 22. Październik 2015 - 23:19; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka

„Kawałek tortu” czy „kawałek torta”?

            Tort to rzeczownik należący do grupy rzeczowników męskich nieżywotnych. Grupa ta w dopełniaczu otrzymuje końcówkę -u lub -a. Niestety, nie ma jednej zasady, która regulowałaby kwestię wyboru odpowiedniej końcówki. W wypadku dopełniacza w grę wchodzą różne kryteria – semantyczne i formalne.

            Według Wiesława Stefańczyka, autora książki Kategoria rodzaju i przypadka polskiego rzeczownika. Próba synchronicznej analizy morfologicznej(Kraków 2007),rzeczowniki męskie nieżywotne wyodrębnione na podstawie kryterium semantycznego otrzymują zasadniczo końcówkę -u, np. dźwigu, czołgu, beżu, karku. Jest  to grupa dominująca i najbardziej reprezentatywna dla współczesnej polszczyzny, zwłaszcza dla rzeczowników twardotematowych (ib., 56–57). Leksemy z wygłosowym -t są obok leksemów z wygłosowym -k najliczniejszą grupą w polskiej leksyce. Spośród ok. 1700 rzeczowników nieżywotnych, końcówkę -u w dopełniaczu otrzymuje ponad 1600 z nich, np. kwitu, podmiotu, kłopotu, gestu, czy też interesujący nas wyraz tortu. Końcówkę -a otrzymują rzeczowniki z sufiksem -ant (np. stymulanta), złożenia z drugim członem kąt (np. trójkąta), leksemy nazw jednostek monetarnych (np. funta, dukata), nazwy tańców (np. fokstrota), policzalne nazwy pokarmu (np. kotleta) (ib., 64–65).

            W związku z powyższym, gdy mamy ochotę na wspomniany słodki kawałek ciasta, należy powiedzieć „Mam ochotę na kawałek tortu”. Z kolei jeśli chodzi o biernik, to wedle zasady języka polskiego, która mówi, że rzeczowniki męskie nieżywotne mają biernik równy mianownikowi (B. = M.),  powiemy „Jem tort”, „Kroję tort” (końcówka zerowa), nigdy torta.

Katarzyna Anuszewska

 

Bibliografia:

  • Stefańczyk Wiesław, Kategoria rodzaju i przypadka polskiego rzeczownika. Próba synchronicznej analizy morfologicznej, Kraków 2007.
  • Uniwersalny słownik języka polskiego, pod. red. Stanisława Dubisza, Warszawa 2003.
Pokaż rejestr zmian

Data publikacji: wtorek, 20. Październik 2015 - 00:35; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka Ostatnia zmiana: wtorek, 20. Październik 2015 - 00:35; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka

Która forma jest poprawna: „takie samo postępowanie” czy „takie same postępowanie”?

Poprawna forma to takie samo postępowanie, ponieważ zaimki przymiotne twardotematowe w mianowniku rodzaju nijakiego liczby pojedynczej mają końcówkę -o, np. to okno, tamto zdjęcie, samo zdrowie. Informację, że poprawną formą rodzaju nijakiego zaimka sam jest samo, możemy znaleźć także w Nowym słowniku poprawnej polszczyzny pod redakcją Andrzeja Markowskiego w haśle sam, sama, samo (nie: same).

Maria Maciaszek
Ewa Rogowska-Cybulska
Pokaż rejestr zmian

Data publikacji: sobota, 18. Lipiec 2015 - 11:01; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka Ostatnia zmiana: sobota, 18. Lipiec 2015 - 11:01; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka

Jak brzmi rzeczownik „śmieć” w mianowniku liczby mnogiej?

Jak podaje Wielki słownik poprawnej polszczyzny pod red. A. Markowskiego, rzeczownik śmieć ma w mianowniku liczby mnogiej dwie formy: śmieci albo śmiecie.

Bartosz Makarewicz

Pokaż rejestr zmian

Data publikacji: sobota, 18. Lipiec 2015 - 11:00; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka Ostatnia zmiana: sobota, 18. Lipiec 2015 - 11:00; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka

Czy wyraz „skonto” ‘upust’ się odmienia?

Wyraz skonto w znaczeniu ‘zniżka ceny towaru objętego sprzedażą kredytową lub ratalną, udzielona nabywcy płacącemu gotówką przed ustalonym terminem’ jest nieodmienny. Taką informację znajdziemy m.in. w Wielkim słowniku ortograficznym języka polskiego pod red. E. Polańskiego oraz w Uniwersalnym słowniku języka polskiego pod red. S. Dubisza.

Maria Maciaszek
Ewa Rogowska-Cybulska
Pokaż rejestr zmian

Data publikacji: sobota, 18. Lipiec 2015 - 11:00; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka Ostatnia zmiana: sobota, 18. Lipiec 2015 - 11:00; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka

Jaki jest dopełniacz liczby mnogiej rzeczownika „rozbój”: „rozboji”, „rozboi” czy „rozboii”?

Poprawna forma rzeczownika rozbój w dopełniaczu liczby mnogiej to rozbojów. Taką informację podaje m.in. Wielki słownik poprawnej polszczyzny pod red. Andrzeja Markowskiego, który ostrzega przed formą z końcówką ‑i (pisano by ją rozboi).

Maria Maciaszek

Pokaż rejestr zmian

Data publikacji: sobota, 18. Lipiec 2015 - 10:59; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka Ostatnia zmiana: sobota, 18. Lipiec 2015 - 10:59; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka

Jak powinno się mówić: „puf” czy „pufa”?

Poprawna forma to puf. Według Nowego słownika poprawnej polszczyzny pod redakcją Andrzeja Markowskiego wyraz ten jest rodzaju męskiego, dodatkowo słownik ten ostrzega przed formą pufa.

Maria Maciaszek

Pokaż rejestr zmian

Data publikacji: sobota, 18. Lipiec 2015 - 10:58; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka Ostatnia zmiana: czwartek, 22. Październik 2015 - 23:22; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka

Jak odmienia się rzeczownik „przedpiekle” w liczbie pojedynczej?

Oto formy kolejnych przypadków liczby pojedynczej tego rzeczownika: M. przedpiekle, D. przedpiekla, C. przedpieklu, B. przedpiekle, N. przedpieklem, Msc. przedpieklu.

Bartosz Makarewicz

Pokaż rejestr zmian

Data publikacji: sobota, 18. Lipiec 2015 - 10:57; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka Ostatnia zmiana: sobota, 18. Lipiec 2015 - 10:57; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka

Która forma jest poprawna: „panela” czy „panelu”?

Według Nowego słownika poprawnej polszczyzny pod redakcją Andrzeja Markowskiego poprawną formą dopełniacza liczby pojedynczej rzeczownika panel jest – niezależnie od znaczenia tego wyrazu (1. ‘rodzaj dyskusji’, 2. ‘rodzaj badań ankietowych’, 3. ‘rodzaj wymiennego zasobnika’) – forma z końcówką ‑u, a więc panelu. Tę samą formę dopełniacza podaje również Uniwersalny słownik języka polskiego pod red. S. Dubisza, rejestrujący dodatkowo dla rzeczownika panel znaczenia ‘płaski, prostokątny kawałek drewna lub innego tworzywa, który łatwo daje się  połączyć z innymi podobnymi kawałkami w większe powierzchnie’ oraz ‘przednia część radia, zwykle samochodowego, zawierająca gałki, przyciski itp.’.
Wprawdzie formę panela można znaleźć w Narodowym Korpusie Języka Polskiego, ale występuje ona bardzo rzadko, np. stosunek frekwencji form do panela: do panelu jest jak 1 : 80, a form z panela : z panelu jak 0 : 68. Za stosowaniem formy dopełniacza panela nie przemawia zatem również uzus.
Maria Maciaszek
Ewa Rogowska-Cybulska
Pokaż rejestr zmian

Data publikacji: sobota, 18. Lipiec 2015 - 10:56; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka Ostatnia zmiana: sobota, 18. Lipiec 2015 - 10:56; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka

Jak mówimy: „masz na nosie smark” czy „masz na nosie smarka”?

Powinniśmy mówić masz na nosie smark, ponieważ czasownik mieć ma wymagania konotacyjne biernika, a biernik rzeczownika smark ‘wydzielina z nosa’ – jak podaje Słownik języka polskiego pod red. W. Doroszewskiego – jest równy mianownikowi. W polszczyźnie potocznej używa się jednak również biernika rzeczownika smark równego dopełniaczowi, a ponieważ zwrot mieć smarka ma charakter potoczny, również ten zwrot należy zaakceptować. 

Gabriela Lustyk 

Pokaż rejestr zmian

Data publikacji: sobota, 18. Lipiec 2015 - 10:54; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka Ostatnia zmiana: sobota, 18. Lipiec 2015 - 10:54; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka

Która forma dopełniacza liczby mnogiej rzeczownika „konsul” jest poprawna: „konsulów” czy „konsuli”?

Jak podaje Wielki słownik poprawnej polszczyzny pod red. A. Markowskiego, dopełniacz liczby mnogiej rzeczownika konsul ma formę konsulów. Forma konsuli została odnotowana w tym słowniku jako niepoprawna.

Dominika Potocka

Pokaż rejestr zmian

Data publikacji: sobota, 18. Lipiec 2015 - 10:53; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka Ostatnia zmiana: sobota, 18. Lipiec 2015 - 10:53; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka

Jaki jest dopełniacz rzeczownika „konopie”?

Dopełniacz rzeczownika konopie to konopi. Formę tę piszemy przez jedno ‑i, ponieważ jest to rzeczownik rodzimy.

Bartosz Makarewicz

Pokaż rejestr zmian

Data publikacji: sobota, 18. Lipiec 2015 - 10:52; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka Ostatnia zmiana: sobota, 18. Lipiec 2015 - 10:52; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka

Która forma jest poprawna: „jakiś racji” czy „jakichś racji” (np. „przekonywać do jakiś/jakichś racji”)?

Poprawna forma to przekonywać do jakichś racji, ponieważ  zaimek jakiś, jakaś, jakieś odmienia się tak jak zaimek jaki, do którego dołączona zostaje cząstka (tzw. postfiks) ‑ś, np. z jakiegoś  powodu, w jakimś celu, z jakiejś racji, do jakichś racji. Niepoprawna forma do jakiś racji powstała w wyniku nieuprawionego uproszczenia w wymowie poprawnego połączenia do jakichś racji.

Maria Maciaszek
Ewa Rogowska-Cybulska
Pokaż rejestr zmian

Data publikacji: sobota, 18. Lipiec 2015 - 10:51; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka Ostatnia zmiana: sobota, 18. Lipiec 2015 - 10:51; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka

Jak należy mówić: „dwiema dziewczynami” czy „dwoma dziewczynami”?

Poprawne są obie formy, dwiema dziewczynami i dwoma dziewczynami, ponieważ – jak podaje Wielki słownik poprawnej polszczyzny pod red. A. Markowskiego – rzeczowniki rodzaju żeńskiego łączą się w narzędniku zarówno z formą dwiema, jak i z formą dwoma, podczas gdy rzeczowniki męskie i nijakie łączą się tylko z formą dwoma. Językoznawcy normatywiści (np. Mirosław Bańko) zalecają jednak stosowanie formy dwiema dziewczynami, gdyż wskazuje ona jednoznacznie na rodzaj żeński.
Interesujące są dane dotyczące frekwencji obu form. W Narodowym Korpusie Języka Polskiego połączenie dwiema dziewczynami jest częstsze niż dwoma dziewczynami (19 wystąpień : 6 wystąpień), natomiast  skorzystanie z wyszukiwarki Google daje odwrotne wyniki (dwiema dziewczynami – 12,5 tys. wystąpień, dwoma dziewczynami – 25 tys. wystąpień). Prowadzi to do wniosku, że połączenie dwiema dziewczynami ma przewagę w polszczyźnie starannej, a połączenie dwoma dziewczynami jest częstsze w polszczyźnie potocznej.

Dominika Potocka

Ewa Rogowska-Cybulska

Pokaż rejestr zmian

Data publikacji: sobota, 18. Lipiec 2015 - 10:50; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka Ostatnia zmiana: sobota, 18. Lipiec 2015 - 10:50; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka

Jak mówimy: „swędziło” czy „swędziało”?

Forma swędziło nie jest zbyt popularna, dlatego może sprawiać wrażenie błędnej. Jednak Nowy słownik poprawnej polszczyzny pod red. A. Markowskiego rozwiewa wszelkie wątpliwości: obie formy są dozwolone.

Piotr Zdziarstek

Pokaż rejestr zmian

Data publikacji: niedziela, 28. Czerwiec 2015 - 13:16; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka Ostatnia zmiana: niedziela, 28. Czerwiec 2015 - 13:16; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka

Która forma jest poprawna: „97,8 punkta”, „97,8 punktu” czy „97,8 punktów”?

Słownik poprawnej polszczyzny podaje, że liczebniki ułamkowe nazywające wielkość większą od jedności wymagają określenia w dopełniaczu liczby pojedynczej, a za poprawną formę dopełniacza liczby pojedynczej uznaje wariant punktu, a więc poprawne jest wyrażenie 97,8 punktu. Najłatwiej tę odmianę zapamiętać, przywołując sformułowanie: z mojego punktu (nie punkta!) widzenia.

Piotr Zdziarstek

Pokaż rejestr zmian

Data publikacji: niedziela, 28. Czerwiec 2015 - 13:15; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka Ostatnia zmiana: niedziela, 28. Czerwiec 2015 - 13:15; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka

Czy po rzeczowniku „sprzedaż” powinno się użyć wyrażenia „wiórek kokosowych”, czy „wiórków kokosowych”?

Prawidłowa forma to wiórków kokosowych, ponieważ rzeczownik ten w mianowniku liczby pojedynczej ma formę (ten) wiórek, jest zatem rodzaju męskiego, a końcówką dopełniacza liczby pojedynczej rzeczowników twardotematowych rodzaju męskiego jest ‑ów. Kłopoty z tworzeniem właściwej formy dopełniacza liczby mnogiej wynikają z tego, że rzeczownik ten najczęściej występuje w liczbie mnogiej (te wiórki), a w mianowniku liczby mnogiej końcówkę ‑i mają zarówno rzeczowniki rodzaju żeńskiego (np. słomki, rybki, chatki), jak i rzeczowniki nieżywotne rodzaju męskiego (np. worki, stołki, tobołki).

Weronika Drewniak
Ewa Rogowska-Cybulska
Pokaż rejestr zmian

Data publikacji: piątek, 26. Czerwiec 2015 - 10:25; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka Ostatnia zmiana: piątek, 26. Czerwiec 2015 - 10:25; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka

Która forma zaimka jest poprawna w zdaniu: „Na obrazku jest słońce i księżyc. Odszukaj ich/je”?

Poprawna jest forma odszukaj je, gdyż biernik liczby mnogiej rodzaju niemęskoosobowego zaimka on, którym zastępujemy w drugim zdaniu połączenie słońce i księżyc z pierwszego zdania, jest równy mianownikowi. Połączenie słońce i księżyc wymaga od swoich określeń lub wyrazów, które zastępują to połączenie, rodzaju niemęskoosobowego, por. Słońce i księżyc świeciły.

Dominika Potocka

Ewa Rogowska-Cybulska

Pokaż rejestr zmian

Data publikacji: piątek, 26. Czerwiec 2015 - 10:23; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka Ostatnia zmiana: piątek, 26. Czerwiec 2015 - 10:23; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka

Jaką formę ma termin „zrębek drewna” w dopełniaczu liczby mnogiej?

Poprawną formą dopełniacza liczby mnogiej terminu zrębek drewna ‘rozdrobnione wiórki służące do chemicznego przerobu na masę celulozową, płyty pilśniowe itp.’ jest – jak podaje Wielki słownik ortograficzny PWN z zasadami pisowni i interpunkcji –  zrębków drewna.

Monika Kroplewska

Pokaż rejestr zmian

Data publikacji: piątek, 19. Czerwiec 2015 - 09:41; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka Ostatnia zmiana: piątek, 19. Czerwiec 2015 - 09:41; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka

Jaki jest rozkaźnik od „żebrać”?

Jak podaje Wielki słownik poprawnej polszczyzny pod red. A. Markowskiego, formą drugiej osoby liczby pojedynczej trybu rozkazującego czasownika żebrać jest żebrz. Słownik ostrzega natomiast przed stosowaniem form żebraj i żebrzyj.

Zuzanna Malek

Pokaż rejestr zmian

Data publikacji: piątek, 19. Czerwiec 2015 - 09:41; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka Ostatnia zmiana: piątek, 19. Czerwiec 2015 - 09:41; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka

Która forma mianownika jest właściwa: „zapisek” czy „zapiska”?

Obie formy są poprawne, co potwierdza Wielki słownik poprawnej polszczyzny pod red. A. Markowskiego. W Narodowym Korpusie Języka Polskiego mianownik zapiska wystąpił 9 razy, np. Pierwsza znana zapiska sądowa wymieniająca herb Grzymała pochodzi z 1402 r., mianownik zapisek zaś – 23 razy, np. W aktach z 1735 roku widnieje bowiem zapisek o wsi Poręby i jej przysiółku Jasionów.

Ada Karpińska

Pokaż rejestr zmian

Data publikacji: piątek, 19. Czerwiec 2015 - 09:39; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka Ostatnia zmiana: piątek, 19. Czerwiec 2015 - 09:39; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka

Jaki jest mianownik liczby mnogiej rzeczownika „woźnica”?

Mianownik liczby mnogiej tego rzeczownika to (ci) woźnice. Taką formę podaje m.in. Wielki słownik poprawnej polszczyzny pod red. A. Markowskiego.

Paulina Lenda

Pokaż rejestr zmian

Data publikacji: piątek, 19. Czerwiec 2015 - 09:38; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka Ostatnia zmiana: piątek, 19. Czerwiec 2015 - 09:38; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka

Która z podanych form jest poprawna: „turkocą” czy „turkoczą”?

Jak podaje Wielki słownik poprawnej polszczyzny pod red. A. Markowskiego, obie formy są poprawne. W czasownikach zakończonych w bezokoliczniku na -(t) takie oboczności są częste, por. chichocząchichocą, depcządepcą, migocząmigocą, mamrocząmamrocą. Formy ze spółgłoską c mają jednak zwykle charakter książkowy lub przestarzały, są w związku z tym na ogół rzadsze niż formy z cz. Na przykład wyszukiwarka Google podaje ok. 9,5 tys. wyników dla formy turkoczą i ok. 2 tys. wyników dla formy turkocą.

Dominika Potocka

Ewa Rogowska-Cybulska

Pokaż rejestr zmian

Data publikacji: piątek, 19. Czerwiec 2015 - 09:37; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka Ostatnia zmiana: piątek, 19. Czerwiec 2015 - 09:37; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka

Jaką formę ma rzeczownik „tubus” w dopełniaczu liczby pojedynczej: „tubusa” czy „tubusu”?

Poprawna forma dopełniacza rzeczownika tubus ‘element przyrządu optycznego, np. lunety, mikroskopu, teleskopu’ to – jak podaje Uniwersalny słownik języka polskiego pod red. S. Dubisza – tubusu.

Monika Kroplewska

Pokaż rejestr zmian

Data publikacji: piątek, 19. Czerwiec 2015 - 09:36; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka Ostatnia zmiana: piątek, 19. Czerwiec 2015 - 09:36; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka

Mówimy „ten parasol” czy „ta parasol”?

Rzeczownik parasol jest rodzaju męskiego, dlatego mówimy oczywiście ten parasol. Rodzaj żeński ma natomiast rzeczownik (ta) parasolka.

Dominika Potocka

Pokaż rejestr zmian

Data publikacji: piątek, 19. Czerwiec 2015 - 09:35; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka Ostatnia zmiana: piątek, 19. Czerwiec 2015 - 09:35; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka

Jaki jest mianownik liczby mnogiej rzeczownika „płeć”?

Mianownik liczby mnogiej rzeczownika płeć to płcie, rzadko – płci. Taką informację zawiera Wielki słownik poprawnej polszczyzny pod red. A. Markowskiego.

Ada Karpińska

Pokaż rejestr zmian

Data publikacji: piątek, 19. Czerwiec 2015 - 09:34; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka Ostatnia zmiana: piątek, 19. Czerwiec 2015 - 09:34; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka

Jaka jest forma dopełniacza liczby pojedynczej rzeczownika „multimetr”?

Forma dopełniacza liczby pojedynczej rzeczownika multimetr ‘zespolone urządzenie pomiarowe posiadające możliwość pomiaru różnych wielkości fizycznych’ to  multimetru. Słowniki języka polskiego nie notują wprawdzie tego rzeczownika, ale końcówkę ‑u przybierają w dopełniaczu liczby pojedynczej inne nazwy przyrządów pomiarowych zakończone na ‑metr, np. termometru, barometru, bolometru (przyrząd do pomiaru energii promieniowania), konometru (przyrząd do badania optycznych właściwości kryształów dwuosiowych), interferometru (przyrząd, w którym wykorzystuje się zjawisko interferencji fal). Ponadto Narodowy Korpus Języka Polskiego dokumentuje 1 użycie formy multimetru, a nie znajdziemy w nim żadnego potwierdzenia dla formy multimetra. Mniej oczywiste są dane, do których można dotrzeć za pomocą wyszukiwarki Google: pokazuje ona 247 tys. wyników dla formy multimetru i 49 tys. wyników dla formy multimetra.

Dominika Potocka
Ewa Rogowska-Cybulska
Pokaż rejestr zmian

Data publikacji: piątek, 19. Czerwiec 2015 - 09:33; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka Ostatnia zmiana: piątek, 19. Czerwiec 2015 - 09:33; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka

Która forma dopełniacza liczby mnogiej jest poprawna: „mahometan” czy „mahometanów”?

Poprawna forma to mahometan. Potwierdza to Wielki słownik poprawnej polszczyzny pod red. A. Markowskiego, który ostrzega przed formami mahomatanów i mahometaninów.

Ada Karpińska

Pokaż rejestr zmian

Data publikacji: piątek, 19. Czerwiec 2015 - 09:32; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka Ostatnia zmiana: piątek, 19. Czerwiec 2015 - 09:32; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka

Mówimy „kupić kalafior” czy „kupić kalafiora”?

Poprawne są obie formy, ponieważ biernik rzeczownika kalafior (a tego przypadka wymaga od określających go rzeczowników czasownik kupić) ma formę kalafior lub kalafiora. Taką informację podaje Wielki słownik poprawnej polszczyzny pod red. A. Markowskiego. Oboczne formy biernika – równe dopełniaczowi lub mianownikowi – to we współczesnej polszczyźnie cecha wielu nazw roślin rodzaju męskiego, np. podać pomidor a. pomidora, zjeść banan a. banana, obrać ziemniak a. ziemniaka, wyjąć kartofel a. kartofla, podnieść kasztan a. kasztana.

Dominika Potocka

Ewa Rogowska-Cybulska

Pokaż rejestr zmian

Data publikacji: piątek, 19. Czerwiec 2015 - 09:31; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka Ostatnia zmiana: piątek, 19. Czerwiec 2015 - 09:31; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka

Która forma dopełniacza liczby mnogiej rzeczownika „konsul” jest poprawna: „konsulów” czy „konsuli”?

Jak podaje Wielki słownik poprawnej polszczyzny pod red. A. Markowskiego, dopełniacz liczby mnogiej rzeczownika konsul ma formę konsulów. Forma konsuli została odnotowana w tym słowniku jako niepoprawna.

Dominika Potocka

Pokaż rejestr zmian

Data publikacji: piątek, 19. Czerwiec 2015 - 09:30; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka Ostatnia zmiana: piątek, 19. Czerwiec 2015 - 09:30; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka

Jak należy mówić: „dwiema dziewczynami” czy „dwoma dziewczynami”?

Poprawne są obie formy, dwiema dziewczynami i dwoma dziewczynami, ponieważ – jak podaje Wielki słownik poprawnej polszczyzny pod red. A. Markowskiego – rzeczowniki rodzaju żeńskiego łączą się w narzędniku zarówno z formą dwiema, jak i z formą dwoma, podczas gdy rzeczowniki męskie i nijakie łączą się tylko z formą dwoma. Językoznawcy normatywiści (np. Mirosław Bańko) zalecają jednak stosowanie formy dwiema dziewczynami, gdyż wskazuje ona jednoznacznie na rodzaj żeński.

Interesujące są dane dotyczące frekwencji obu form. W Narodowym Korpusie Języka Polskiego połączenie dwiema dziewczynami jest częstsze niż dwoma dziewczynami (19 wystąpień : 6 wystąpień), natomiast  skorzystanie z wyszukiwarki Google daje odwrotne wyniki (dwiema dziewczynami – 12,5 tys. wystąpień, dwoma dziewczynami – 25 tys. wystąpień). Prowadzi to do wniosku, że połączenie dwiema dziewczynami ma przewagę w polszczyźnie starannej, a połączenie dwoma dziewczynami jest częstsze w polszczyźnie potocznej.

Dominika Potocka

Ewa Rogowska-Cybulska

Pokaż rejestr zmian

Data publikacji: piątek, 19. Czerwiec 2015 - 09:29; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka Ostatnia zmiana: piątek, 19. Czerwiec 2015 - 09:29; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka

Jak powinno się powiedzieć: „zdejm płaszcz” czy „zdejmij płaszcz”?

Formą poprawną jest zdejmij płaszcz, ponieważ czasownik zdjąć, podobnie jak inne czasowniki kończące się na -jąć, przy tworzeniu trybu rozkazującego wymaga dodania przyrostka -ij, por. odjąćodejmij, podjąćpodejmij, przyjąćprzyjmij, zająćzajmij itp. Forma zdejm jest jednak od dawna obecna w języku polskim i według niektórych źródeł jej użycie jest nawet częstsze (choć wyszukiwarka Google podaje dla zdejm tylko 57 tys. wyników, podczas gdy dla zdejmij – 502 tys. wyników; również Narodowy Korpus Języka Polskiego wymienia formę zdejm 55 razy, a zdejmij – 183 razy). Zdaniem Mirosława Bańki wyrażony w Poradni Językowej PWN obie formy, zdejm i zdejmij, powinny być uznane za poprawne. Mimo to forma zdejm nie jest podawana w słownikach (Nowy słownik poprawnej polszczyzny PWN wręcz przed nią ostrzega), więc należy posługiwać się wariantem zdejmij.

Julia Zarębska

Pokaż rejestr zmian

Data publikacji: niedziela, 7. Czerwiec 2015 - 14:51; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka Ostatnia zmiana: niedziela, 7. Czerwiec 2015 - 14:51; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka

Jak zapisać celownik liczby pojedynczej rzeczownika „ukleja”?

Poprawna forma to uklei. W rzeczownikach zakończonych na ‑eja, ‑aja, ‑oja, ‑uja, ‑ója,  ‑ija, ‑yja przed końcówką i nie zapisuje się tematycznego j, np. szyjaszyi, MajaMai, dwójadwói.

Szymon Kołoda

Pokaż rejestr zmian

Data publikacji: niedziela, 7. Czerwiec 2015 - 14:50; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka Ostatnia zmiana: niedziela, 7. Czerwiec 2015 - 14:50; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka

Która forma jest poprawna: „kupić latawiec” czy „kupić latawca”?

Obie formy są poprawne. Czasownik kupić wymaga uzupełnienia biernikowego, a rzeczownik latawiec – jak podają słowniki – może mieć biernik równy zarówno mianownikowi, jak i dopełniaczowi. Rzeczowniki nieżywotne rodzaju męskiego mają na ogół taki sam biernik jak mianownik, dlatego też kupujemy (kogo? co?) dom, samochód, dzbanek i latawiec. Wyjątek od tej reguły stanowią stosunkowo nieliczne rzeczowniki należące do różnych grup znaczeniowych, np. tenis (grać w tenisa), laptop (kupić laptopa), SMS (wysłać SMS-a) – należy do nich również latawiec. A zatem  puszczamy i kupujemy latawiec albo latawca.

Julia Zarębska
Ewa Rogowska-Cybulska
Pokaż rejestr zmian

Data publikacji: niedziela, 7. Czerwiec 2015 - 14:48; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka Ostatnia zmiana: niedziela, 7. Czerwiec 2015 - 14:48; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka

Która forma jest poprawna: „proszę o udzielenie dwu dni urlopu” czy „proszę o udzielenie dwóch dni urlopu”?

Poprawna forma to zarówno Proszę o udzielenie dwóch dni urlopu, jak i Proszę o udzielenie dwu dni urlopu. W dopełniaczu formy dwóch i dwu występują zamiennie, ale forma dwóch jest używana częściej.

Szymon Kołoda

Pokaż rejestr zmian

Data publikacji: niedziela, 7. Czerwiec 2015 - 14:46; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka Ostatnia zmiana: niedziela, 7. Czerwiec 2015 - 14:46; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka

Jak odmienia się rzeczownik „protokół” w liczbie mnogiej?

Rzeczownik protokół odmienia się w liczbie mnogiej z wymianą ó do o (znacznie częściej) lub z zachowaniem tematycznego ó (znacznie rzadziej). W liczbie mnogiej przybiera następujące formy: M. protokoły lub protokóły, D. protokołów lub protokołów, C. protokołom lub protokółom, B. protokoły lub protokóły, N. protokołami lub protokółami, Msc. (o) protokołachm lub (o) protokółach, W. protokoły lub protokóły.

Paulina Pitek

Pokaż rejestr zmian

Data publikacji: niedziela, 7. Czerwiec 2015 - 14:45; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka Ostatnia zmiana: niedziela, 7. Czerwiec 2015 - 14:45; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka

Czy poprawna jest forma dopełniacza „książęciu”?

We współczesnej polszczyźnie nie używa się powyższej formy dopełniacza rzeczownika książę. Powszechnie stosowana jest forma księcia. Forma książęcia jest natomiast przestarzała, była ona bowiem pierwotna historycznie: forma księcia  powstała w wyniku skrócenia formy książęcia. Rzeczownik książę był dawniej rodzaju niejakiego i odmieniał się jak rzeczowniki typu cielę (D. cielęcia), prosię (D. prosięcia), jagnię (D. jagnięcia), czyli tzw. nazwy istot młodych. Ślady tej odmiany pozostały w dawnych tekstach, np.  Epithalamium na wesele Krzysztofa Radziwiłła książęcia i księżny Katarzyny Ostrogskiej, wojewodzianki kijowskiej Jana Kochanowskiego (1578) czy Mowa przy obchodzie pogrzebowym książęcia Józefa Poniatowskiego, miana w Sedan dnia 23. grudnia 1813.
Dziś książę należy do wyjątków fleksyjnych, a poprawną formą dopełniacza jest oczywiście forma księcia i nie powinno się już używać formy książęcia.  Może być ona jednak stosowana jako element stylizacji historycznej; poprawna jest również wówczas, gdy występuje w tekstach dawnej polszczyzny.
Paulina Pitek
Ewa Rogowska-Cybulska
Pokaż rejestr zmian

Data publikacji: niedziela, 7. Czerwiec 2015 - 14:42; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka Ostatnia zmiana: niedziela, 7. Czerwiec 2015 - 14:42; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka

Która forma dopełniacza rzeczownika „spalarnia” jest poprawna: „spalarni” czy „spalarń”?

Rzeczowniki zakończone na ‑nia, w tym utworzone przyrostkiem ‑arnia, tj. spalarnia, latarnia, kwiaciarnia, szklarnia, wędzarnia itp., w dopełniaczu – zarówno liczby pojedynczej jak i mnogiej – przyjmują końcówkę ‑i. Poprawne formy to zatem: tej spalarni tych spalarni, tej latarni tych latarni, tej kwiaciarni tych kwiaciarni, tej szklarni tych szklarni, tej wędzarni tych wędzarni. W dopełniaczu liczby pojedynczej poprawna jest jednak również forma spalarń, z końcówką zerową, która jednoznacznie wskazuje, że chodzi o formę liczby mnogiej. Stosujemy ją zwłaszcza wtedy, gdy informacja o liczbie nie wynika z wprost kontekstu, a więc napiszemy raczej np. W powietrzu unosił się dym z kilku/licznych spalarni czy W powietrzu unosił się dym z pobliskiej spalarni, ale W powietrzu unosił się dym ze spalarń.

Paulina Pitek
Ewa Rogowska-Cybulska
Pokaż rejestr zmian

Data publikacji: niedziela, 7. Czerwiec 2015 - 14:41; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka Ostatnia zmiana: niedziela, 7. Czerwiec 2015 - 14:41; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka

Która forma jest poprawna: „hurtownia dewocjonalii” czy „hurtownia dewocjonaliów”?

Dewocjonalia to rzeczownik występujący jedynie w liczbie mnogiej, należący do tzw. pluraliów tantum. Rzeczowniki z tej grupy zakończone na ‑a, które poprzedza spółgłoska miękka, podczas odmiany przez przypadki przyjmują w dopełniaczu końcówkę ‑ów. Zatem poprawna forma to hurtownia dewocjonaliów. Podobnie odmieniają się m.in. rzeczowniki: juwenalia (juwenaliów), chemikalia (chemikaliów).

Paulina Pitek

Pokaż rejestr zmian

Data publikacji: niedziela, 7. Czerwiec 2015 - 14:39; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka Ostatnia zmiana: niedziela, 7. Czerwiec 2015 - 14:39; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka

Jaka jest forma dopełniacza liczby pojedynczej rzeczownika „żurek”?

Słowniki języka polskiego (np. Wielki słownik ortograficzny PWN pod red. E. Polańskiego i Uniwersalny słownik języka polskiego pod red. S. Dubisza) zgodnie podają, że forma dopełniacza liczby pojedynczej tego rzeczownika to żurku.

Magdalena Behounkowa

Pokaż rejestr zmian

Data publikacji: poniedziałek, 25. Maj 2015 - 22:23; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka Ostatnia zmiana: poniedziałek, 25. Maj 2015 - 22:23; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka

Jak brzmi wyraz „trociny” w liczbie pojedynczej?

Forma liczba pojedynczej tego wyrazu nie istnieje, używa się go w polszczyźnie tylko w liczbie mnogiej, podobnie jak innych nazw różnych odpadków utworzonych przyrostkiem ‑iny, np. mydliny,  popłuczyny, wytłoczyny.

Magdalena Behounkowa

Pokaż rejestr zmian

Data publikacji: poniedziałek, 25. Maj 2015 - 22:21; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka Ostatnia zmiana: poniedziałek, 25. Maj 2015 - 22:21; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka

Jaki jest dopełniacz liczby mnogiej rzeczownika „małż”: „małży” czy „małżów”?

Wielki słownik poprawnej polszczyzny pod red. A. Markowskiego, Wielki słownik ortograficzny PWN pod red. E. Polańskiego oraz Uniwersalny słownik języka polskiego pod red. S. Dubisza podają dwie poprawne formy dopełniacza liczby mnogiej tego rzeczownika: małży albo małżów.

Magdalena Behounkowa

Pokaż rejestr zmian

Data publikacji: poniedziałek, 25. Maj 2015 - 22:15; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka Ostatnia zmiana: poniedziałek, 25. Maj 2015 - 22:15; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka

Ile „i” należy zapisywać w dopełniaczu rzeczownika „elektrownia”?

Poprawna forma to elektrowni. W formach dopełniacza, celownika i miejscownika żeńskich rzeczowników rodzimych zakończonych na ‑ia piszemy jedno i.

Magdalena Behounkowa

Pokaż rejestr zmian

Data publikacji: poniedziałek, 25. Maj 2015 - 22:12; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka Ostatnia zmiana: poniedziałek, 25. Maj 2015 - 22:12; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka

Jakiej formy skrótowca „VAT” należy użyć w sformułowaniu: „nie wspominając o …” i jak zapisać przymiotnik od tego skrótowca?

Miejscownik liczby pojedynczej słowa VAT, który jest wymagany w sformułowaniu nie wspominając o …, może przybrać zarówno postać o Vacie, jak i o VAT. O odmianie skrótowców decyduje sposób ich wymowy. Skrótowce pisane w całości dużymi literami, które w mianowniku liczby pojedynczej kończą się w wymowie na spółgłoskę, albo pozostają nieodmienione (dlatego poprawna jest forma nie wspominając o VAT), albo odmieniają się według wzorca odmiany rzeczowników pospolitych męskich nieżywotnych. W tym drugim wypadku miejscownik brzmi [o wacie], toteż pewien problem może sprawić jego zapis. Jeśli podczas odmiany skrótowca nie następuje zmiana w temacie, to końcówkę dodaje się po łączniku (np. VAT-u). Jeśli jednak do zmian w temacie dochodzi, pozostawiamy tylko pierwszą literę odmienianego skrótowca wielką, a pozostałą część zapisujemy małymi literami, nie oddzielając końcówki fleksyjnej od tematu łącznikiem, a więc piszemy o Vacie.

Wyrazy utworzone od skrótowców też można zapisywać na dwa sposoby, albo dodając przyrostek po łączniku (a więc VAT-owski), albo zapisując cały wyraz małymi literami bez łącznika (a więc vatowski).

 

Barbara Kubica

Pokaż rejestr zmian

Data publikacji: poniedziałek, 25. Maj 2015 - 22:06; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka Ostatnia zmiana: poniedziałek, 25. Maj 2015 - 23:25; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka

Czy poprawne jest zdanie „Jeszcze nie wypełniłem tegorocznego PIT”?

Skrótowce, które są pisane w całości dużymi literami i kończą się w wymowie na spółgłoskę, albo odmieniane są według wzorca odmiany rzeczowników męskich nieżywotnych, albo w ogóle nie są odmieniane. Zdanie Jeszcze nie wypełniłem tegorocznego PIT jest zatem poprawne. Poprawna jest jednak również wersja Jeszcze nie wypełniłem tegorocznego PIT-u.

Według Wielkiego słownika ortograficznego PWN z zasadami pisowni i interpunkcji pod red. E. Polańskiego (Warszawa 2010) skrótowiec PIT (= Personal Income Tax, podatek od dochodów osobistych) w dopełniaczu przybiera końcówkę -u. Końcówkę tę zapisuje się po łączniku, ponieważ w formie dopełniacza nie następuje zmiana w temacie.

Barbara Kubica

Pokaż rejestr zmian

Data publikacji: poniedziałek, 25. Maj 2015 - 22:04; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka Ostatnia zmiana: poniedziałek, 25. Maj 2015 - 23:19; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka

Jak zapisać skrótowiec „CD-ROM” w zdaniu „Można to zapisać na …”?

Skrótowce, które są pisane w całości dużymi literami i kończą się w wymowie na spółgłoskę, albo są odmieniane według wzorca odmiany rzeczowników męskich nieżywotnych, albo w ogóle nie są odmieniane. Poprawne są zatem dwa warianty tego zdania: Można to zapisać na CD-ROM i Można to zapisać na CD-ROM-ie. Zapis skrótowca w tej drugiej wersji stanowi konsekwencję zastosowania reguły, według której w wypadku skrótowców odmiennych po spółgłoskach miękkich, np. mi, ni, fi, pisze się ‑ie, np. o WAM-ie. Formę CD-ROM-ie zawiera również Wielki słownik ortograficzny PWN z zasadami pisowni i interpunkcji pod red. E. Polańskiego (Warszawa 2010).

Barbara Kubica
Ewa Rogowska-Cybulska
Pokaż rejestr zmian

Data publikacji: sobota, 23. Maj 2015 - 20:11; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka Ostatnia zmiana: poniedziałek, 25. Maj 2015 - 23:18; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka

Czy można powiedzieć: „Zjadłam jednego batona i jednego steka”?

Po czasowniku zjeść używamy dopełnienia w formie biernika. Forma biernika liczby pojedynczej rzeczowników baton i stek może jednak sprawiać we współczesnej polszczyźnie problem. Zazwyczaj biernik liczby pojedynczej rzeczowników nieżywotnych jest równy mianownikowi, a więc na pewno poprawne będzie zdanie: Zjadłam jeden baton i jeden stek. Jednak niektóre rzeczowniki nieżywotne, w tym niektóre nazwy potraw, mają biernik równy dopełniaczowi. Nowy słownik poprawnej polszczyzny pod red. A. Markowskiego (Warszawa 1999) uznaje biernik batona za poprawny w normie potocznej (ale błędny w normie wzorcowej), nie dopuszcza natomiast na żadnym poziomie normy językowej formy steka (wprost przeciwnie, ostrzega przed tą formą).
W polszczyźnie potocznej poprawne będzie zatem również zdanie Zjadłam jednego batona i jeden stek. Zdanie Zjadłam jednego batona i jednego steka nie jest poprawne nawet w polszczyźnie potocznej.
Aleksandra Sieradzka
Ewa Badyda
Pokaż rejestr zmian

Data publikacji: czwartek, 21. Maj 2015 - 13:57; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka Ostatnia zmiana: czwartek, 21. Maj 2015 - 13:57; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka

Czy w zdaniu: „Z naszych trzech życiowych lokum to pierwsze było najlepsze” wyraz „lokum” został użyty poprawnie?

O słowie lokum Wielki słownik poprawnej polszczyzny PWN pod red. A. Markowskiego pisze, że jest ono rodzaju nijakiego i jest nieodmienne. Informację o nieodmienności podaje również Wielki słownik ortograficzny języka polskiego PWN z zasadami pisowni i interpunkcji.

W związku z tym w podanym zdaniu wyraz ten został zastosowany poprawnie.

Paweł Wysocki

Pokaż rejestr zmian

Data publikacji: czwartek, 21. Maj 2015 - 13:55; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka Ostatnia zmiana: czwartek, 21. Maj 2015 - 13:55; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka

Czy w zdaniu: „Po wypełnieniu wszystkich kwestionariuszy można ubiegać się o dotację” poprawnie zastosowano formę „kwestionariuszy”?

Wielki słownik ortograficzny PWN z zasadami pisowni i interpunkcji pod red. Edwarda Polańskiego (Warszawa 2010) podaje pod hasłem kwestionariusz następujące zakończenia: ‑sza; -sze; ‑szy, a więc w dopełniaczu liczby mnogiej zaleca stosować formę kwestionariuszy. Taką samą informację zawierają: Słownik języka polskiego pod red. Witolda Doroszewskiego (Warszawa 1958–1968), Mały słownik wyrazów trudnych Henryka Wróbla, Krystyny Kowalik, Alicji Orzechowskiej i Teresy Rokickiej (Kraków 1993), Wielki słownik ortograficzno-fleksyjny Barbary Janik-Płocińskiej, Małgorzaty Sas i Ryszarda Turczyna (Warszawa 2004) oraz Inny słownik języka polskiego Mirosława Bańki (Warszawa 2000). Hasła kwestionariusz nie znajdziemy natomiast w Nowym słowniku poprawnej polszczyzny PWN pod red. Andrzeja Markowskiego (Warszawa 1999), Słowniku wyrazów trudnych i kłopotliwych Mirosława Bańki (Warszawa 2010) ani w Małym słowniku rzeczowników osobliwych (o nietypowej odmianie) Andrzeja Dyszaka (Warszawa–Kraków 2007), nie powinno to jednak dziwić, bo odmiana rzeczownika akcjonariusz nie budzi wątpliwości.

Nie powinna również budzić wątpliwości poprawność zdania Po wypełnieniu wszystkich kwestionariuszy można ubiegać się o dotację.

Monika Daca

Pokaż rejestr zmian

Data publikacji: czwartek, 21. Maj 2015 - 13:51; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka Ostatnia zmiana: czwartek, 21. Maj 2015 - 13:51; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka

Czy poprawne jest zdanie: „Ze wszystkich metr świata londyńskie jest najstarsze”?

Tak, to zdanie jest poprawne.

W kwestii istnienia liczby mnogiej słowa metro słowniki języka polskiego są raczej zgodne. Wielki słownik języka polskiego w opracowaniu Elżbiety Sobol (Świat Książki – Bertelsmann Media 2006) informuje, że wyraz ten zwykle nie ma liczby mnogiej. Internetowy Wielki słownik języka polskiego paradygmat obu liczb rzeczownika metro opatruje uwagą: „zwykle lp”. Również Wielki słownik poprawnej polszczyzny PWN podaje, że rzeczownik ten rzadko występuje w liczbie mnogiej.

Z opisów  słownikowych wynika zatem, że formy liczby mnogiej rzeczownika metro są rzadkie, ale możliwe. W dopełniaczu liczby mnogiej rzeczownik ten przyjmuje formę (tych) metr.

Paweł Wysocki
Ewa Rogowska-Cybulska
Pokaż rejestr zmian

Data publikacji: czwartek, 21. Maj 2015 - 13:49; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka Ostatnia zmiana: czwartek, 21. Maj 2015 - 13:49; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka

Czy poprawne jest zdanie: „Na broszurach informacyjnych konferencji umieszczono wszystkie logo sponsorów”?

Tak, to zdanie jest poprawne, ponieważ wyraz logo jest nieodmienny.

Jak wyjaśnia Mirosław Bańko w internetowej poradni językowej PWN, owa nieodmienność polega na tym, że „logo ma liczbę mnogą, ale wygląda w niej tak samo jak w pojedynczej: jedno logo i kilka logo”. To, że rzeczownik logo jest nieodmienny, potwierdzają liczne słowniki, m.in. Wielki słownik poprawnej polszczyzny PWN pod red. Andrzeja Markowskiego, Wielki słownik ortograficzny PWN z zasadami pisowni i interpunkcji pod red. Edwarda Polańskiego oraz Słownik wyrazów trudnych i kłopotliwych PWN Mirosława Bańki.

Paweł Wysocki

Pokaż rejestr zmian

Data publikacji: czwartek, 21. Maj 2015 - 13:47; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka Ostatnia zmiana: czwartek, 21. Maj 2015 - 13:47; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka

Czy zdanie „Wczoraj odbyło się zebranie akcjonariuszy spółki” jest poprawne?

Według Nowego słownika poprawnej polszczyzny PWN pod red. Andrzeja Markowskiego (Warszawa 1999) forma dopełniacza (i biernika) liczby mnogiej rzeczownika akcjonariusz brzmi akcjonariuszy. Taką samą formę tego przypadka podaje Inny słownik języka polskiego pod red. Mirosława Bańki (Warszawa 2000). Gdyby skończyć poszukiwania poprawnej formy dopełniacza liczby mnogiej tego wyrazu na tym etapie, sprawa mogłaby uchodzić za prostą. Jednak nie wszystkie słowniki rejestrują tylko tę formę.

W Słowniku języka polskiego pod red. Witolda Doroszewskiego (1957–1968) widnieje następująca informacja: „lm D. -ów a. -y”, co sugeruje, że forma akcjonariuszów była w latach, w których powstawał ten słownik, częstsza niż forma akcjonariuszy. Mały słownik odmiany wyrazów trudnych pod red. Henryka Wróbla (Warszawa–Kraków 1993) w haśle akcjonariusz umieszcza następującą informację: „D. lm. akcjonariuszy//akcjonariuszów”, w świetle której częstsza jest już forma z końcówką ‑y. Wielki słownik ortograficzny PWN z zasadami pisowni i interpunkcji pod red. Edwarda Polańskiego (Warszawa 2010) podaje w haśle akcjonariusz następujące zakończenia: -sza; ‑sze; -szy (a. -szów), a więc sugeruje, że forma akcjonariuszów jest dopuszczalna, ale znacznie rzadsza. Identyczny zapis: (albo ‑szów) znajdziemy także w Wielkim słowniku ortograficzno-fleksyjnym Barbary Janik-Płocińskiej, Małgorzaty Sas i Ryszarda Turczyna (Warszawa 2001). Słowniki języka polskiego pokazują zatem, jak zmieniała się częstość użycia końcówek dopełniacza liczby mnogiej ‑y i ‑ów rzeczownika akcjonariusz w drugiej połowie XX wieku i na początku wieku XXI.

Wydaje się, że obecnie najbezpieczniej jest używać formy akcjonariuszy, uznając zarazem, że forma akcjonariuszów nie powinna być traktowana jako błąd. Zdanie, którego dotyczy pytanie, jest oczywiście poprawne.

Monika Daca

 

Pokaż rejestr zmian

Data publikacji: czwartek, 21. Maj 2015 - 13:45; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka Ostatnia zmiana: czwartek, 21. Maj 2015 - 13:45; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka

Która pisownia jest poprawna: „mechanizmie” czy „mechanizmie”?

Poprawna forma to mechanizmie. Słowo mechanizm jest rzeczownikiem zakończonym w mianowniku liczby pojedynczej na ‑izm, a rzeczowniki zakończone na -izm lub -yzm pisane są w miejscowniku liczby pojedynczej przez z, mimo że czytamy w nich ź.

Renata Seliga

Pokaż rejestr zmian

Data publikacji: wtorek, 24. Marzec 2015 - 22:24; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka Ostatnia zmiana: wtorek, 24. Marzec 2015 - 22:24; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka

Jaka jest pisownia form celownika i miejscownika rzeczowników „bielizna” i „mielizna”?

Formy celownika oraz miejscownika obydwu tych wyrazów należy zapisać przez ź, a zatem odpowiednio: bieliźnie oraz mieliźnie.

Joanna Albecka

Pokaż rejestr zmian

Data publikacji: wtorek, 24. Marzec 2015 - 22:23; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka Ostatnia zmiana: wtorek, 24. Marzec 2015 - 22:23; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka

Jakiej formy odmiany użyć w nazwie zabawki: „kierownica młodego rajdowcy” czy „kierownica młodego rajdowca”?

Rzeczownik występujący w tej nazwie to rajdowiec (nie: ten rajdowca). Według zasad odmiany rzeczowników rodzaju męskiego poprawna jest zatem forma kierownica młodego rajdowca.

Joanna Albecka

Pokaż rejestr zmian

Data publikacji: poniedziałek, 23. Marzec 2015 - 10:48; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka Ostatnia zmiana: poniedziałek, 23. Marzec 2015 - 10:48; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka

Która forma jest poprawna: „udzielenie zezwolenia przedszkolu/przedszkolowi samorządowemu”?

Poprawną formą jest udzielenie zezwolenia przedszkolu samorządowemu, ponieważ rzeczowniki rodzaju nijakiego mają w celowniku liczby pojedynczej końcówkę -u

Grażyna Milewicz

Pokaż rejestr zmian

Data publikacji: poniedziałek, 23. Marzec 2015 - 10:47; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka Ostatnia zmiana: poniedziałek, 23. Marzec 2015 - 10:47; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka

Czy rzeczownik „prosperity” się odmienia?

Prosperity to nieodmienny rzeczownik rodzaju żeńskiego (ta prosperity), ale ponieważ najczęściej słyszymy go w wyrażeniu okres prosperity, zatem w funkcji przydawki dopełniaczowej, mylnie dopowiadamy sobie formę mianownika prosperita.

Joanna Albecka

Pokaż rejestr zmian

Data publikacji: poniedziałek, 23. Marzec 2015 - 10:46; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka Ostatnia zmiana: poniedziałek, 23. Marzec 2015 - 10:46; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka

Jaką formę ma celownik rzeczownika „liść”: „liściu” czy „liściowi”?

Rzeczownik liść w celowniku liczby pojedynczej przyjmuje formę liściowi, jak większość rzeczowników rodzaju męskiego.

Joanna Albecka

Pokaż rejestr zmian

Data publikacji: poniedziałek, 23. Marzec 2015 - 10:46; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka Ostatnia zmiana: poniedziałek, 23. Marzec 2015 - 10:46; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka

Jak brzmi dopełniacz liczby mnogiej rzeczownika „krakowianin”: „krakowian” czy „krakowianów”?

Dopełniacz liczby mnogiej rzeczownika krakowianin brzmi krakowian, podobnie jak dopełniacz innych nazw mieszkańców zakończonych w mianowniku liczby pojedynczej na ‑anin, np. gdańszczan, gdynian, katowiczanłodzian, szczecinian, warszawian.

Joanna Albecka

Pokaż rejestr zmian

Data publikacji: poniedziałek, 23. Marzec 2015 - 10:44; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka Ostatnia zmiana: poniedziałek, 23. Marzec 2015 - 10:44; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka

Która forma celownika liczby pojedynczej rzeczownika „koń” jest poprawna”: „koniu” czy „koniowi”?

Poprawną formą celownika jest koniowi. Koń jest rzeczownikiem rodzaju męskiego, a takie rzeczowniki w celowniku liczby pojedynczej przybierają prawie zawsze końcówkę ‑owi. Wyraz koń nie należy do wyjątków, którymi są m.in. formy ojcu, lwu, kotu, katu. Forma koniu jest natomiast poprawna dla miejscownika i wołacza liczby pojedynczej.

Renata Seliga

Pokaż rejestr zmian

Data publikacji: poniedziałek, 23. Marzec 2015 - 10:43; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka Ostatnia zmiana: poniedziałek, 23. Marzec 2015 - 10:43; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka

Która forma dopełniacza liczby pojedynczej rzeczownika „kisiel” jest poprawna: „kiślu” czy „kisielu”?

Poprawna forma to kisielu. Jak podają słowniki języka polskiego, słowo to odmienia się z zachowaniem tematycznego e: kisielu, kisielowi, kisielem itd.   

Renata Seliga

Pokaż rejestr zmian

Data publikacji: poniedziałek, 23. Marzec 2015 - 10:42; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka Ostatnia zmiana: poniedziałek, 23. Marzec 2015 - 10:42; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka

Które połączenie jest poprawne: „hurtownia akcesoriów” czy hurtownia akcesorii”?

Poprawna forma to akcesoriów. Słowo akcesorium (w liczbie mnogiej akcesoria) jest wyrazem rzeczownikiem rodzaju nijakiego, ale w dopełniaczu liczby mnogiej – podobnie jak inne rzeczowniki rodzaju nijakiego kończące się w mianowniku na -um – ma typową dla rzeczowników rodzaju męskiego końcówkę -ów.

Renata Seliga

Pokaż rejestr zmian

Data publikacji: poniedziałek, 23. Marzec 2015 - 10:41; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka Ostatnia zmiana: poniedziałek, 23. Marzec 2015 - 10:41; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka

Czy forma celownika liczby pojedynczej „ojcowi” jest poprawna?

W celowniku większość rzeczowników rodzaju męskiego liczby pojedynczej przyjmuje końcówkę -owi, jest jednak niewielka grupa wyrazów stanowiących wyjątek i mających końcówkę -u, np. ojcu. Forma ojcowi jest błędna.

 

Justyna Kubrak

 

Pokaż rejestr zmian

Data publikacji: wtorek, 10. Marzec 2015 - 20:59; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka Ostatnia zmiana: wtorek, 10. Marzec 2015 - 20:59; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka

Jak brzmi dopełniacz liczby mnogiej rzeczownika „konwój”?

Poprawna forma dopełniacza liczby mnogiej tego rzeczownika to konwojów.

Michał Sobczak

 

Pokaż rejestr zmian

Data publikacji: wtorek, 10. Marzec 2015 - 20:57; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka Ostatnia zmiana: wtorek, 10. Marzec 2015 - 20:57; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka

Jak brzmi dopełniacz liczby mnogiej rzeczownika „kafelek”?

Poprawna forma to kafelków. Często jest ona jednak zastępowana niepoprawną formą kafelek, co wynika z pomyłki co do rodzaju rzeczownika. Rzeczownik ten jest rodzaju męskiego, a więc w dopełniaczu liczby mnogiej ma końcówkę ‑ów.

Mateusz Kotowicz

 

Pokaż rejestr zmian

Data publikacji: wtorek, 10. Marzec 2015 - 20:54; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka Ostatnia zmiana: wtorek, 10. Marzec 2015 - 20:54; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka

Która forma dopełniacza liczby mnogiej jest poprawna: „gimnazjów” czy „gimnazji”?

Poprawna forma to gimnazjów. Jest to rzeczownik rodzaju nijakiego pochodzenia łacińskiego o temacie zakończonym na spółgłoskę miękką j, dlatego należy wybrać dla niego końcówkę ‑ów, a nie -i. W niektórych podobnych wyrazach obie końcówki są uznane za poprawne, np. napojów i napoi, ale w wypadku rzeczownik gimnazjum poprawna jest tylko jedna forma.

Marta Maj

Pokaż rejestr zmian

Data publikacji: wtorek, 10. Marzec 2015 - 20:53; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka Ostatnia zmiana: wtorek, 10. Marzec 2015 - 20:53; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka

Jaki jest dopełniacz liczby pojedynczej wyrazu „berkel” ‘pierwiastek chemiczny’?

Poprawna forma tego przypadka to berkelu. Berkel jest rzeczownikiem nieżywotnym, a te w dopełniaczu liczby pojedynczej mają końcówkę -a lub -u. Rzeczowniki obcego pochodzenia, do których należy berkel, częściej  mają w dopełniaczu końcówkę -u.                                                                         

Mateusz Kotowicz

Pokaż rejestr zmian

Data publikacji: wtorek, 10. Marzec 2015 - 20:44; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka Ostatnia zmiana: wtorek, 10. Marzec 2015 - 20:47; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka

Czy istnieją formy męskoosobowe liczebników porządkowych typu „piąci”, „szóści”?

W „Wielkim słowniku poprawnej polszczyzny” pod redakcją Andrzeja Markowskiego z 2011 roku czytamy, że „zasady odmiany i składni liczebników porządkowych są takie same jak przymiotników (...), z jednym tylko wyjątkiem: formy męskoosobowe mogą przyjmować wyrazy pierwsi, drudzy, trzeci, czwarci; rzadkie są liczebniki porządkowe piąci, szóści, siódmi itd.”.
Z punktu widzenia systemu językowego formy te są jak najbardziej poprawne, tworzone zgodnie z regułami języka. Mają one w mianowniku lp. końcówkę -i oraz wymiany spółgłosek t : ć, por.piąty : piąci, lub m : m′, por.siódmy : siódmi.
Omawiane struktury nie są eksploatowane przez uzus, dlatego nie stały się normą. Obecnie odchodzi się od puryzmu językowego i powszechny zwyczaj wpływa na kształtowanie się normy. Zajmowaliśmy piąte miejsce to zaaprobowany przez ogół wzór, który zapewnia swoisty komfort w  akcie komunikacji. Używając określenia byliśmy piąci, możemy się narazić na śmieszność lub niezrozumienie.

Paulina Janiak

Pokaż rejestr zmian

Data publikacji: wtorek, 17. luty 2015 - 14:16; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka Ostatnia zmiana: wtorek, 17. luty 2015 - 14:16; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka

Czy poprawne jest zdanie: „Na poniedziałek każde dziecko ma przynieść jednego ziemniaka”?

W Wielkim słowniku poprawnej polszczyzny pod red. A Markowskiego pod hasłem ziemniak, znajdziemy informację, że w B. l. poj. spotkamy się z podwójną formą tego wyrazu: ziemniak albo ziemniaka.

Zdanie: Na poniedziałek każde dziecko ma przynieść jednego ziemniaka jest więc poprawne.

Warto jednak zapamiętać, co podkreślone zostaje również we wspomnianym słowniku, że biernik równy dopełniaczowi (przynieść jednego ziemniaka) typowy jest dla polszczyzny potocznej, natomiast biernik równy mianownikowi (przynieść jeden ziemniak) właściwy dla mowy staranniejszej.

Ewa Lubiszewska

Pokaż rejestr zmian

Data publikacji: wtorek, 17. luty 2015 - 14:13; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka Ostatnia zmiana: wtorek, 17. luty 2015 - 14:13; osoba wprowadzająca: Katarzyna Kręglewska-Powązka

Czy poprawne jest zdanie: „Na poniedziałek każde dziecko ma przynieść jednego ziemniaka”?

 

W Wielkim słowniku poprawnej polszczyzny pod red. A Markowskiego pod hasłem ziemniak, znajdziemy informację, że w B. l. poj. spotkamy się z podwójną formą tego wyrazu: ziemniak albo ziemniaka.

Zdanie: Na poniedziałek każde dziecko ma przynieść jednego ziemniaka jest więc poprawne.

Warto jednak zapamiętać, co podkreślone zostaje również we wspomnianym słowniku, że biernik równy dopełniaczowi (przynieść jednego ziemniaka) typowy jest dla polszczyzny potocznej, natomiast biernik równy mianownikowi (przynieść jeden ziemniak) właściwy dla mowy staranniejszej.

Ewa Lubiszewska

Pokaż rejestr zmian

Data publikacji: czwartek, 4. Grudzień 2014 - 12:59; osoba wprowadzająca: Anna Malcer-Zakrzacka Ostatnia zmiana: wtorek, 17. luty 2015 - 14:28; osoba wprowadzająca: Anna Malcer-Zakrzacka

„Autobus z 1100 miejsc” czy „miejscami” ?

Mamy tu do czynienia z konstrukcją narzędnikową liczebnika wielowyrazowego. W takiej sytuacji deklinacji podlegają wszystkie człony użytego liczebnika. Ponieważ narzędnik dla liczebnika sto (zwłaszcza w liczebnikach wielowyrazowych) przybiera dwojaką formę, zapis z 1100 należy odczytać z tysiącem stu albo z tysiącem stoma.

Wielki słownik poprawnej polszczyzny pod red. A Markowskiego podaje, że „składnia liczebnika wielowyrazowego zależy od wymagań gramatycznych ostatniego elementu.” Zatem o wyborze formy rzeczownika decyduje człon sto; i powiemy ze stu miejscami, nie: !ze stu miejsc.

W związku z tym  zdanie powinno brzmieć: Autobus z tysiącem stu miejscami lub z tysiącem stoma miejscami.

Ewa Lubiszewska

Pokaż rejestr zmian

Data publikacji: czwartek, 4. Grudzień 2014 - 12:55; osoba wprowadzająca: Anna Malcer-Zakrzacka Ostatnia zmiana: wtorek, 17. luty 2015 - 14:30; osoba wprowadzająca: Anna Malcer-Zakrzacka

Czy istnieją formy męskoosobowe liczebników porządkowych typu „piąci”, „szóści”?

W „Wielkim słowniku poprawnej polszczyzny” pod redakcją Andrzeja Markowskiego

z 2011 roku czytamy, że „zasady odmiany i składni liczebników porządkowych są takie same

jak przymiotników (...), z jednym tylko wyjątkiem: formy męskoosobowe mogą przyjmować

wyrazy pierwsi, drudzy, trzeci, czwarci; rzadkie są liczebniki porządkowe piąci, szóści, siódmi itd.”.

Z punktu widzenia systemu językowego formy te są jak najbardziej poprawne, tworzone

zgodnie z regułami języka. Mają one w mianowniku lp. końcówkę -i oraz wymiany spółgłosek t : ć, por. piąty : piąci, lub m : m′, por. siódmy : siódmi.

Omawiane struktury nie są eksploatowane przez uzus, dlatego nie stały się normą. Obecnie

odchodzi się od puryzmu językowego i powszechny zwyczaj wpływa na kształtowanie się

normy. Zajmowaliśmy piąte miejsce to zaaprobowany przez ogół wzór, który zapewnia swoisty komfort w  akcie komunikacji. Używając określenia byliśmy piąci, możemy się narazić na śmieszność lub niezrozumienie.

 

 

Paulina Janiak

Pokaż rejestr zmian

Data publikacji: wtorek, 10. Czerwiec 2014 - 14:21; osoba wprowadzająca: Anna Malcer-Zakrzacka Ostatnia zmiana: wtorek, 10. Czerwiec 2014 - 14:21; osoba wprowadzająca: Anna Malcer-Zakrzacka

„Które sformułowanie jest poprawne: „ile…” czy „ilu kościołów trzeba…”?

 
Zaimek ile, jak podaje Słownik języka polskiego pod red. Witolda Doroszewskiego, ma co najmniej pięć typów użyć. Najczęściej zastępuje liczebniki główne przy rzeczownikach w liczbie mnogiej (lub pojedynczej, jeżeli rzeczownik oznacza 'zbiór czegoś, coś dającego się mierzyć, liczyć') albo stanowi ekwiwalent całych połączeń liczebników z rzeczownikami. W tego rodzaju kontekstach pełni funkcję pytajną, ponieważ pozwala zapytać o liczbę lub ilość czegoś.
Zaimek ten odmienia się przez przypadki i rodzaje. Odmiana ta zwykle wygląda następująco: w rodzaju męskoosobowym – Mianownik: ilu, rzadziej ile, Dopełniacz, Celownik, Biernik, Miejscownik: ilu, Narzędnik: iloma lub ilu; w rodzaju niemęskoosobowym – Mianownik: ile, Dopełniacz, Celownik, Miejscownik: ilu, Biernik: ile, Narzędnik: iloma lub ilu.
W danym do rozważenia sformułowaniu zaimek ile przybiera formę dopełniacza rodzaju niemęskoosobowego. Wymusza to na nim schemat składniowy. Niefleksyjny czasownik trzeba, (używany dla wyrażenia obowiązku, powinności, stosowności działania) narzuca formę przypadka rzeczownikowi kościół (tu w liczbie mnogiej), ten zaś, sam będąc rzeczownikiem niemęskoosobowym, wymaga tej samej formy rodzaju od swojego określenia: trzeba (czego?) – kościołów, (ilu?) – …
 
Jacek Czaplewski
Pokaż rejestr zmian

Data publikacji: wtorek, 18. luty 2014 - 10:05; osoba wprowadzająca: Importer Importowicz Ostatnia zmiana: wtorek, 17. luty 2015 - 14:33; osoba wprowadzająca: Importer Importowicz

Jakiego rodzaju jest rzeczownik „kiwi”?

Rodzaj tego wyrazu zależy od jego znaczenia. Jeśli chodzi o rzeczownik kiwi w znaczeniu ‘ptak nielot żyjący w Australii’, to jest on rodzaju męskiego. W znaczeniu ‘owoc’ rzeczownik ten ma rodzaj nijaki.

Monika Brzozowska

Pokaż rejestr zmian

Data publikacji: sobota, 7. Wrzesień 2013 - 13:39; osoba wprowadzająca: Importer Importowicz Ostatnia zmiana: środa, 26. luty 2014 - 12:49; osoba wprowadzająca: Importer Importowicz

Czy rzeczownik „oregano” jest w polszczyźnie odmienny?

Jak podają słowniki języka polskiego (np. Uniwersalny słownik języka polskiego pod red. S. Dubisza, ale też Wielki słownik ortograficzny języka polskiego PWN), jest to wyraz nieodmienny.

Ewa Różycka

Pokaż rejestr zmian

Data publikacji: sobota, 7. Wrzesień 2013 - 13:38; osoba wprowadzająca: Importer Importowicz Ostatnia zmiana: środa, 26. luty 2014 - 12:49; osoba wprowadzająca: Importer Importowicz

Która forma jest poprawna: „portalów internetowych” czy „portali internetowych”?

Słowniki języka polskiego zamieszczają różne informacje na temat dopełniacza liczby mnogiej rzeczownika portal. Na przykład Uniwersalny słownik języka polskiego pod red. S. Dubisza dla obu znaczeń tego rzeczownika, architektonicznego (‘brama’) i informatycznego (‘serwis internetowy’), notuje formę portali. Wielki słownik ortograficzny PWN, też nie różnicując znaczeń, dopuszcza obie formy: portali albo portalów.

Z kolei Słownik wyrazów obcych PWN (Warszawa 2012) podaje, że w wypadku rzeczownika portal w znaczeniu ‘witryna internetowa’ w dopełniaczu liczby mnogiej poprawna jest tylko jedna forma, mianowicie: portali internetowych, natomiast w znaczeniu architektonicznym dopuszczalne są dwie formy: portali bądź portalów.

Z porównania tych informacji wynika, że należy raczej używać formy portali internetowych.

 

Edyta Steckiewicz

Pokaż rejestr zmian

Data publikacji: sobota, 7. Wrzesień 2013 - 13:36; osoba wprowadzająca: Importer Importowicz Ostatnia zmiana: środa, 26. luty 2014 - 12:49; osoba wprowadzająca: Importer Importowicz

Jaką końcówkę ma w dopełniaczu liczby pojedynczej rzeczownik „wrak”?

W świetle informacji zawartych w słownikach (np. w Uniwersalnym słowniku języka polskiego pod red. S. Dubisza czy w Wielkim słowniku ortograficznym PWN) rzeczownik wrak w dopełniaczu liczby pojedynczej przybiera formę wraka bądź wraku. Wyniki wyszukiwania w Korpusie Języka Polskiego Wydawnictwa Naukowego PWN wskazują jednak na to, że forma wraku jest bardziej popularna.

Edyta Steckiewicz

Pokaż rejestr zmian

Data publikacji: sobota, 7. Wrzesień 2013 - 13:35; osoba wprowadzająca: Importer Importowicz Ostatnia zmiana: środa, 26. luty 2014 - 12:49; osoba wprowadzająca: Importer Importowicz

Czy rzeczownik „bar” jako nazwa jednostki ciśnienia się odmienia, a jeśli tak, to jak?

Jak wyjaśnia Słownik współczesnego języka polskiego pod redakcją Bogusława Dunaja, rzeczownik bar jako nazwa jednostki ciśnienia należy do rzeczowników męskonieżywotnych i odmienia się zgodnie z paradygmatem właściwym dla tych rzeczowników. W przeciwieństwie do rzeczownika bar ‘pierwiastek chemiczny’ rzeczownik bar ‘jednostka ciśnienia’ ma jednak liczbę mnogą. Tak więc odmiana tego rzeczownika jest następująca:

 

Liczba pojedyncza

M. bar

D. baru

C. barowi

B. bar

N. barem

Mc. barze

W. barze

 

Liczba mnoga

M. bary

D. barów

C. barom

B. bary

N. barami

Mc. barach

W. bary

Anna Zdziebłowska

Pokaż rejestr zmian

Data publikacji: sobota, 7. Wrzesień 2013 - 13:34; osoba wprowadzająca: Importer Importowicz Ostatnia zmiana: środa, 26. luty 2014 - 12:49; osoba wprowadzająca: Importer Importowicz

Jaki jest dopełniacz liczby mnogiej rzeczownika „róż”: „róży” czy „różów”?

Jak podaje Słownik języka polskiego PWN, rzeczownik róż może oznaczać ‘różowy kolor’ lub ‘środek kosmetyczny do malowania rumieńców’. Odmiana tego wyrazu nie zależy jednak od znaczenia i w obu znaczeniach jego dopełniacz liczby mnogiej ma końcówkę ‑ów, a więc brzmi różów, podobnie jak np. krajkrajów.

Aneta Gromadzka

Pokaż rejestr zmian

Data publikacji: wtorek, 3. Wrzesień 2013 - 19:12; osoba wprowadzająca: Importer Importowicz Ostatnia zmiana: środa, 26. luty 2014 - 12:49; osoba wprowadzająca: Importer Importowicz

Jaka jest forma celownika rzeczownika „mango”?

Jak podaje Uniwersalny słownik języka polskiego pod red. S. Dubisza (a także np. Wielki słownik ortograficzny PWN), wyraz mango jest nieodmienny zarówno w liczbie pojedynczej, jak i w liczbie mnogiej. Tak więc celownik obu liczb ma formę mango.

 

Aneta Gromadzka

Pokaż rejestr zmian

Data publikacji: czwartek, 25. Lipiec 2013 - 15:52; osoba wprowadzająca: Importer Importowicz Ostatnia zmiana: środa, 26. luty 2014 - 12:49; osoba wprowadzająca: Importer Importowicz

Która forma jest poprawna: „grilli” czy „grillów”?

Jak podaje Wielki słownik poprawnej polszczyzny pod red. A. Markowskiego (Warszawa 2004), a także Wielki słownik ortograficzny PWN (Warszawa 2010), obie formy są poprawne.

 

Alina Leszczyńska

Pokaż rejestr zmian

Data publikacji: czwartek, 25. Lipiec 2013 - 15:51; osoba wprowadzająca: Importer Importowicz Ostatnia zmiana: środa, 26. luty 2014 - 12:49; osoba wprowadzająca: Importer Importowicz

Jaka jest poprawna forma trybu rozkazującego czasownika „zaprzepaścić”: „(nie) zaprzepaść” czy „(nie) zaprzepaścij”?

Jaka jest poprawna forma trybu rozkazującego czasownika „zaprzepaścić”: „(nie) zaprzepaść” czy „(nie) zaprzepaścij”?

 

Według słowników języka polskiego (np. Uniwersalnego języka polskiego pod red. S. Dubisza, Słownika języka polskiego pod red. M. Szymczaka czy Słownika ortograficznego PWN) forma drugiej osoby liczby pojedynczej trybu rozkazującego czasownika zaprzepaścić ma postać zaprzepaść. Również w Narodowym Korpusie Języka Polskiego jedyną formą trybu rozkazującego czasownika zaprzepaścić jest (nie) zaprzepaść.

Najbardziej jednoznaczną informację na ten temat zawiera jednak Wielki słownik poprawnej polszczyzny pod red. A. Markowskiego, który ostrzega przed formą zaprzepaścij.

 

Agnieszka Mroczyńska

Pokaż rejestr zmian

Data publikacji: czwartek, 25. Lipiec 2013 - 15:49; osoba wprowadzająca: Importer Importowicz Ostatnia zmiana: środa, 26. luty 2014 - 12:49; osoba wprowadzająca: Importer Importowicz

Jaka jest forma dopełniacza liczby pojedynczej rzeczownika „ligand”?

Rzeczowniki męskie nieżywotne, do których należy ligand ‘atom jon lub cząsteczka połączone wiązaniem koordynacyjnym z atomem centralnym’, mają w dopełniaczu liczby pojedynczej końcówkę ‑u lub ‑a. Dla rzeczownika ligand słowniki (np. Uniwersalny słownik języka polskiego, Słownik ortograficzny PWN) podają tylko końcówkę ‑a. Również w Narodowym Korpusie Języka Polskiego jedyną formą dopełniacza liczby pojedynczej rzeczownika ligand jest forma liganda.

Agnieszka Mroczyńska

Pokaż rejestr zmian

Data publikacji: czwartek, 25. Lipiec 2013 - 15:48; osoba wprowadzająca: Importer Importowicz Ostatnia zmiana: środa, 26. luty 2014 - 12:49; osoba wprowadzająca: Importer Importowicz

Jaka jest forma dopełniacza liczby pojedynczej rzeczownika bukiecik: „bukieciku” czy „bukiecika”?

Słownik języka polskiego PWN uznaje obie formy dopełniacza liczby pojedynczej, podane w pytaniu, za poprawne.

 

Anna Holk-Łebińska

Pokaż rejestr zmian

Data publikacji: czwartek, 25. Lipiec 2013 - 15:47; osoba wprowadzająca: Importer Importowicz Ostatnia zmiana: środa, 26. luty 2014 - 12:49; osoba wprowadzająca: Importer Importowicz

„Stadionów” czy „stadiów” – gdy mówimy o stadionach piłkarskich?

Gdy mówimy o stadionach piłkarskich, poprawna forma dopełniacza liczby mnogiej brzmi stadionów. Do tematu fleksyjnego wyrazu: stadion- zostaje dodana końcówka fleksyjna -ów charakterystyczna dla dopełniacza liczby mnogiej rzeczowników męskich twardotematowych, którą dla wyrazu wskazuje także Wielki słownik ortograficzny PWN (Warszawa, 2006).

Podana druga forma wyrazowa jest natomiast dopełniaczem liczby mnogiej wyrazu stadium oznaczającego według Nowego słownika poprawnej polszczyzny PWN (Warszawa, 2002) ‘etap, fazę rozwoju jakiegoś procesu’. Obok tej samej końcówki, którą przybierają także rzeczowniki rodzaju nijakiego na -um, forma ma inny temat fleksyjny: stadi-. Użycie formy stadiów wskazywałoby na inne słowo, o innym znaczeniu.

 

Sylwia Oleksy

Pokaż rejestr zmian

Data publikacji: piątek, 28. Czerwiec 2013 - 00:00; osoba wprowadzająca: Importer Importowicz Ostatnia zmiana: środa, 26. luty 2014 - 12:48; osoba wprowadzająca: Importer Importowicz

Która konstrukcja jest poprawna „jeść batonik” czy „jeść batonika”?

Problem, który Pani/Pan poruszył/a, jest ściśle związany z zagadnieniem normy językowej. Wyróżnia się jej dwa poziomy: normę wzorcową i użytkową. Według normy wzorcowej wyrazy takie jak batonik, czyli rzeczowniki męskie nieżywotne, mają mianownik równy biernikowi, np. Tutaj stoi (M. kto? co?) stołek; Podaj mi (B. kogo? co?) stołek; (M. kto? co?) Ogórek rośnie na działce; Jem (B. kogo? co?) ogórek. W przypadku rzeczowników żywotnych w tej grupie mianownik jest równy dopełniaczowi, np. Tu stoi (M. kto? co?) robotnik; Zawołaj (B. kogo? co?) robotnika. W wyrazie batonik odmiana jest analogiczna do odmiany wspomnianych wyżej wyrazów stołekogórek, a więc poprawna forma to jeść batonik.

W codziennej komunikacji, w myśl normy użytkowej, dopuszcza się formy takie jak: jeść batonika czy kroić ogórka, lecz bezpieczniej jest zapamiętać zależności opisane wcześniej i poprzestać na formie jeść batonik, gdyż jest ona poprawna w każdej sytuacji.

 

Monika Basiak

 

Bibliografia:

Markowski A., Kultura języka polskiego. Teoria. Zagadnienia leksykalne, Warszawa 2005.

Wielki słownik poprawnej polszczyzny, pod red. A. Markowskiego, Warszawa 2006.

Pokaż rejestr zmian

Data publikacji: piątek, 28. Czerwiec 2013 - 00:00; osoba wprowadzająca: Importer Importowicz Ostatnia zmiana: środa, 26. luty 2014 - 12:48; osoba wprowadzająca: Importer Importowicz

Jaka jest forma dopełniacza liczby pojedynczej rzeczownika „terminal”?

Wyraz terminal to rzeczownik męski nieżywotny obcego pochodzenia. W dopełniaczu liczby pojedynczej rzeczowników męskich nieżywotnych zasady stosowania końcówek -u-a nie są ściśle określone, jednak rzeczowniki zapożyczone częściej przybierają końcówkę -u. Słowniki (Uniwersalny słownik języka polskiego PWN i Nowy słownik poprawnej polszczyzny PWN) również zalecają stosowanie w dopełniaczu liczby pojedynczej rzeczownika terminal formy terminalu, nie wykluczając zarazem dużo rzadszej formy z końcówką -a. W Narodowym Korpusie Języka Polskiego PWN odnotowano obie formy, w proporcji 85 (terminalu) do 15 (terminala).

Anna Orlikowska

Pokaż rejestr zmian

Data publikacji: piątek, 10. Maj 2013 - 11:13; osoba wprowadzająca: Importer Importowicz Ostatnia zmiana: środa, 26. luty 2014 - 12:49; osoba wprowadzająca: Importer Importowicz

Czy zdanie „Mój ulubiony słodycz to czekolada” jest poprawne?

Słowniki języka polskiego definiują słodycz jako cechę czegoś słodkiego. Słowo to występuje również w znaczeniu przenośnym ‘dobroć, łagodność, miłe uczucie’ i ma formę rodzaju żeńskiego. Natomiast leksem słodycze ‘wyroby cukiernicze’ nie ma liczby pojedynczej, podobnie jak nie mają jej słowa takie jak drzwi czy spodnie. Wyrażenie ulubiony słodycz jest więc niepoprawne. W języku potocznym coraz częściej można spotkać taką formę. Jest ona rozpowszechniona wśród internautów i zazwyczaj występuje w podobnym kontekście jak w wyżej zacytowanym zdaniu. Należy jednak pamiętać o tym, że nie jest to forma poprawna.

Agata Warsińska

Pokaż rejestr zmian

Data publikacji: poniedziałek, 12. Listopad 2012 - 14:05; osoba wprowadzająca: Importer Importowicz Ostatnia zmiana: środa, 26. luty 2014 - 12:48; osoba wprowadzająca: Importer Importowicz

Jak krócej powiedzieć, że jesteśmy na pięćdziesiątym ósmym miejscu (np. w klasyfikacji)? Jesteśmy… pięćdziesiąci óśmi?

W Nowym słowniku poprawnej polszczyzny pod redakcją Andrzeja Markowskiego z 2000 roku czytamy, że „formy męskoosobowe mogą przyjmować jedynie wyrazy pierwsi, drudzy, trzeci, czwarci; nie istnieją liczebniki porządkowe *piąci, *szóści, *siódmi”. Z kolei późniejszy Wielki słownik poprawnej polszczyzny (z roku 2011) pod tą samą redakcją podaje: „rzadkie są liczebniki porządkowe piąci, szóści”. Są to jednak formy tworzone według reguł systemu języka polskiego, dlatego mamy prawo ich używać.

Można powiedzieć, że jesteśmy pięćdziesiąci ósmi bądź óśmi – dowolność taką daje nam Schematyczny indeks a tergo polskich form wyrazowych Jana Tokarskiego (Warszawa 1993), w którym obecna jest zarówno pierwsza, jak i druga forma, choć Mały słownik odmiany wyrazów trudnych (Kraków 1993) jako poprawną wskazuje tylko formę óśmi. Słowniki ortograficzne żadnej z tych form nie notują, można więc uznać, że mamy dowolność w wyborze pisowni tego słowa.

W języku bardziej utrwaliły się sformułowania „zajęliśmy pięćdziesiąte ósme miejsce” czy „jesteśmy na pięćdziesiątym ósmym miejscu”, ale można również powiedzieć, że „jesteśmy pięćdziesiąci ósmi/óśmi”. Nieczęsto używa się form męskoosobowych liczebników porządkowych, dlatego nie jesteśmy oswojeni z ich brzmieniem.

Paulina Jakubowska

Pokaż rejestr zmian

Data publikacji: wtorek, 12. Czerwiec 2012 - 00:00; osoba wprowadzająca: Importer Importowicz Ostatnia zmiana: środa, 26. luty 2014 - 12:49; osoba wprowadzająca: Importer Importowicz

„Wegetarianów” czy „wegetarian”?

Według nowszych słowników (np. Nowy słownik ortograficzny PWN pod red. E. Polańskiego, Warszawa 2002, s. 831) obie formy dopełniacza liczby mnogiej wegetarianówwegetarian są poprawne. Mamy tu do czynienia ze zjawiskiem określanym jako wariantywność języka. Polega ono na tym, że nie każdy rzeczownik występuje w danym przypadku tylko w jednej formie.
Określenie wegetarianin pochodzi ze średniowiecznej łaciny. Słowo to stało się popularne w języku angielskim około roku 1847 w postaci vegetarian. Stało się tak dzięki modzie żywieniowej, której już wcześniej patronował między innymi znany romantyczny poeta Percy Shelley. Wertując Słownik języka polskiego ułożony przez Jana Karłowicza, Adama Kryńskiego i Władysława Niedźwiedzkiego (Warszawa 1919, t. 7, s. 499), możemy przekonać się, że już przed pierwszą wojną światową jarosza po polsku nazywano także wegetarianinem albo wegetarianistą. Wprawdzie jeszcze Słownik wyrazów obcych Arcta wydany w Warszawie w roku 1934, aby objaśnić znaczenie wyrażenia wegetarianin, odwołuje się do dawnej nazwy jarosz, jednak dzisiaj najczęściej używa się pierwszego z tych dwu określeń, które upowszechniło się dzięki angielskim wpływom obyczajowym i językowym.
Zapożyczenie wegetarianin należy do grupy rzeczowników męskich zakończonych na -anin. Nazywają one osoby należące do pewnej grupy społecznej, środowiskowej lub religijnej. Niektóre z tych wyrażeń to rzeczowniki rodzime, np. Mazowszanin, gdańszczanin, inne są wyrazami obcego pochodzenia i często wywodzą się z łaciny, jak arianin, dominikanin i właśnie wegetarianin. Można zauważyć, że za formą wegetarian przemawiają liczne tak samo zbudowane postacie dopełniacza liczby mnogiej typu: gdańszczan, arian, mieszczan. Ponadto przypominają się jeszcze formy Rosjan, Indian, wrocławian, tarnogórzan – od Rosjanin, Indianin, wrocławianin, tarnogórzanin.
Jednak profesor Jan Miodek w artykule zamieszczonym w „Wiedzy i Życiu” (nr 10 z roku 2000) przekonuje, by opowiedzieć się za postacią z końcówką -ów, czyli za wariantem wegetarianów, który ponadto jest polecany przez większość słowników i wydawnictw poprawnościowych. Wariant ten należy do równie licznej fleksyjnej serii: Amerykanów, Meksykanów, franciszkanów, dominikanów, augustianów – od Amerykanin, Meksykanin, franciszkanin, dominikanin, augustianin.
Warto używać w odmianie wyrazów na -anin końcówki -ów, ponieważ przyporządkowuje ona jednoznacznie formę wyrazu – w omawianym przykładzie wegetarianów – drugiemu przypadkowi liczby mnogiej, zapewniając większą wyrazistość postaci dopełniacza. Dowodem dużej rozpoznawalności tej końcówki, właściwej dla rzeczowników męskich twardotematowych – np. synów, domów, Polaków – jest fakt, że w długim procesie rozwoju języka zaczęła ona obejmować nawet rzeczowniki miękkotematowe, tworząc formy: krajów, pokojów, tramwajów, draniów, nicponiów. Wprawdzie powoduje to niekiedy niebezpieczeństwo pojawienia się w mowie potocznej niewłaściwych konstrukcji typu *słoniów, *liściów, bądź błędnego rozszerzenia końcówki -ów poza rodzaj męski, np. pojawiania się wyrażeń w rodzaju *pomarańczów, *bezów, *gerberów, to jednak za przyjęciem raczej formy wegetarianów, a nie wegetarian przemawia także i to, że w użyciu tej drugiej formy tkwi niebezpieczeństwo niepotrzebnego skojarzenia z mianownikiem liczby pojedynczej. Może to powodować rodzenie się w mowie potocznej błędnych postaci mianownika liczby pojedynczej typu *Amerykan, *franciszkan przez analogię do takich poprawnych form tego przypadku jak Hiszpan, Cygan.
Obydwie postacie omawianego wyrazu są więc zgodne z normą, chociaż lepiej jest wybrać wariant z końcówką -ów i w dopełniaczu liczby mnogiej używać postaci wegetarianów.

Piotr Józef Maksymowicz

Pokaż rejestr zmian

Data publikacji: wtorek, 18. Październik 2011 - 19:11; osoba wprowadzająca: Importer Importowicz Ostatnia zmiana: środa, 26. luty 2014 - 12:47; osoba wprowadzająca: Importer Importowicz

„Buka” czy „buku”, „graba” czy „grabu”… Jak odmieniać nazwy drzew w dopełniaczu liczby pojedynczej?

Końcówki dopełniacza liczby pojedynczej rzeczowników męskich, w przeciwieństwie do końcówek rodzaju żeńskiego i nijakiego, często sprawiają użytkownikom języka polskiego spore problemy. Reguły dotyczące odmiany nie są bowiem proste i jednoznaczne. Wybór właściwej końcówki zależy od kilku czynników: rodzaju gramatycznego, uwarunkowań morfologicznych oraz znaczenia danego słowa.
„Męskie” nazwy drzew są rzeczownikami nieżywotnymi. Występując w dopełniaczu, mogą one mieć końcówki -a oraz -u. Reguły wyboru tych końcówek są stosunkowo zawiłe i nie nie do końca określone. Przy przedmiotach obdarzonych konkretnym kształtem, jak drzewa, preferowana jest końcówka -a. W wypadku materiałów pochodzących z danego drzewa – -u. Częściej więc mówimy buka, graba niż buku, grabu, gdy mamy na myśli drzewo, ale już tylko buku, grabu, gdy drewno z tego drzewa. Podobnie jest z wyrazami kasztan czy świerk: powiemy kasztana, świerka, kiedy myślimy o drzewie, ale kasztanu, kiedy o kolorze, i świerku, gdy chodzi nam o drewno z tego drzewa. W wypadku nazw drzew pochodzenia obcego występuje tendencja do stosowania końcówki -u (baobabu).
Słowniki poprawnej polszczyzny ukazują problem odmiany nazw drzew rodzaju męskiego w pełnej jego zawiłości: zalecając końcówkę -a (świerka), zaznaczając dowolność w wyborze końcówki w niektórych wypadkach (przykładem tytułowe buk, grab) bądź skłaniając się jednak ku końcówce -u (jaworu, jesionu czy dębu).

Eliza Sikora

Pokaż rejestr zmian

Data publikacji: środa, 30. Marzec 2011 - 20:28; osoba wprowadzająca: Importer Importowicz Ostatnia zmiana: środa, 26. luty 2014 - 12:48; osoba wprowadzająca: Importer Importowicz

Czy „ars poetica” można odmienić, dodając polskie końcówki?

Ars poetica, czyli sztuka poetycka, jest zapożyczeniem właściwym przejętym z języka łacińskiego. Według kryterium stopnia przyswojenia ars poetica zaliczane jest do cytatów, czyli zwrotów, którymi użytkownicy języka polskiego posługują się w oryginalnej, obcej postaci (łącznie z akcentem). Ars poetica nie można więc odmienić, dodając polskie końcówki. Odmiana łacińskiego wyrażenia według polskiej deklinacji zrodziłaby wiele pytań o zmiany fonetyczne, które powstałyby na gruncie języka polskiego.
Wyrażenia typu ars poetica, dla podkreślenia, iż są nieprzyswojonymi w polszczyźnie cytatami z innego języka, należy zapisywać kursywą. Od stosowania kursywy odstąpić można jedynie w przypadku tekstów specjalistycznych, których czytelnicy zauważą obcość tych wyrażeń.

Edyta Kłos

Bibliografia:
Wielki słownik poprawnej polszczyzny PWN, red. A. Markowski, Warszawa 2004, s. 1773–1775.

Pokaż rejestr zmian

Data publikacji: środa, 30. Marzec 2011 - 20:18; osoba wprowadzająca: Importer Importowicz Ostatnia zmiana: środa, 26. luty 2014 - 12:48; osoba wprowadzająca: Importer Importowicz

Czy lepiej powiedzieć „robić coś własnymi rękami” czy „rękoma”?

W języku staropolskim oprócz liczby mnogiej używana była (jako dziedzictwo prasłowiańskie) liczba podwójna. Oznaczano nią parzystość, podwójność. Miała ona formy różne od form liczby mnogiej:

liczba podwójna liczba mnoga
M. dwie ręce
D. dwu ręku
C. dwiema rękama/rękoma
B. dwie ręce
N. dwiema rękama/rękoma
Ms. dwu ręku
W. dwie ręce
M. trzy ręki
D. trzech rąk
C. trzem rękom
B. trzy ręki
N. trzema rękami
Ms. trzech rękach
W. trzy ręki

W dobie staropolskiej liczba podwójna była w stadium zaniku. Zadecydowało o tym kryterium ekonomizacji systemu języka. Formy liczby podwójnej nie były już potrzebne do wyrażania podwójności, skoro równie dobrze można to było zrobić, posługując się formami liczby mnogiej.
Granicą względnej żywotności liczby podwójnej jest druga połowa XVI wieku. Kiedy liczba podwójna zanikała, jej funkcję zaczęła pełnić liczba mnoga, ale czasem dochodziło do wymieszania obu tych form. Stąd relikty dawnej liczby podwójnej we współczesnym języku. Najlepiej zachowały się te archaizmy w przysłowiach i utartych zwrotach, np. Lepszy wróbel w ręku niż gołąb na sęku.
Najdłużej utrzymały się te formy, które wyrażały parzystość naturalną, np. oczyma, rękoma, w ręku itp.
Tak więc poprawne są obie formy: rękamirękoma.

Magdalena Lorek

Pokaż rejestr zmian

Data publikacji: środa, 30. Marzec 2011 - 00:00; osoba wprowadzająca: Importer Importowicz Ostatnia zmiana: środa, 26. luty 2014 - 12:48; osoba wprowadzająca: Importer Importowicz

O fachowcu mówimy, że „ma fach w ręce” czy „w ręku”?

Jeżeli chcemy powiedzieć, że ktoś wykonuje zawód, który zapewnia mu utrzymanie, lub że swój zawód wykonuje wyjątkowo dobrze, stosujemy związek frazeologiczny mieć fach w ręku. Ponieważ związek frazeologiczny jest formą zleksykalizowaną, czyli leksemy (wyrazy), z których jest zbudowany, nie podlegają wymianie ani modyfikacji, nie możemy powiedzieć o fachowcu, że ma fach w ręce, mimo że współcześnie formy w ręcew ręku są w stosunku do siebie synonimiczne (wymienne).
Skąd się wzięły dwie poprawne formy: w ręcew ręku? Stąd, że w języku staropolskim istniała – oprócz liczby pojedynczej i mnogiej – liczba podwójna. Rzeczownik ręka w liczbie podwójnej odmieniał się następująco:

M. dwie ręce
D. dwu ręku
C. dwiema rękama
B. dwie ręce
N. dwiema rękama
Msc. dwu ręku
W. dwie ręce

Liczba podwójna zanikła, ponieważ system językowy dążył do uproszczenia odmiany, ale mimo to do współczesnego języka polskiego przeszło kilka staropolskich form liczby podwójnej. Jedną z nich jest właśnie w ręku. W ręce natomiast jest w języku polskim regularną formą liczby pojedynczej.

Jolanta Jankowska

Pokaż rejestr zmian

Data publikacji: środa, 30. Marzec 2011 - 00:00; osoba wprowadzająca: Importer Importowicz Ostatnia zmiana: środa, 26. luty 2014 - 12:48; osoba wprowadzająca: Importer Importowicz

„Jeździj kulturalnie, jeździj bezpiecznie!” – ?

Na początku tego roku pojawiły się na terenie Gdańska olbrzymie plakaty z napisem: „Jeździj kulturalnie, jeździj bezpiecznie!”. Umieszczone w strategicznych punktach dróg (m.in. na skrzyżowaniach), budzą konsternację przejeżdżających tamtędy kierowców. Nie z powodu ich treści, która dla większości prowadzących pojazd jest oczywista. Chodzi o użytą w tekście formę rozkaźnika: *jeździj (sam rozkaźnik użyty jest tu poprawnie w swojej podstawowej funkcji dyrektywnej – wyraża określone żądanie skierowane do odbiorcy, który z kolei ma możliwość kontroli nad przebiegiem sytuacji będącej przedmiotem żądania; aspekt niedokonany czasownika informuje o tym, że dyrektywa ma charakter normy ogólnej – dotyczy jeżdżenia w ogóle, a nie jednorazowej czynności).
Dlaczego użyta przez autora sloganu forma rozkaźnika jest błędna? Podstawą form trybu rozkazującego jest – jak podają gramatyki (Szober 1962) – temat czasu teraźniejszego; dla czasownika zakończonego w 1 os. l.p. tego czasu na -ę (jak jeżdżę) będzie to temat 2 os. l.p. jeździsz: jeźdź- (por. też np. jedziesz: jedź-, pędzisz: pędź-, cwałujesz: cwałuj-). Widzimy, że wyodrębniony temat pokrywa się z 2 os. l.p. rozkaźnika, że tworząc tę formę, nie dodajemy żadnej specjalnej cząstki (można by powiedzieć, że w roli wykładnika morfologicznej kategorii trybu rozkazującego występuje morfem zerowy). I tak jest w większości wypadków. Istnieje jednak grupa czasowników, u których w wyniku zastosowania omówionej procedury dochodzi do zbiegu na końcu tematu dwóch lub więcej spółgłosek trudnych do wymówienia, np. ciągniesz: ciągń-, kradniesz: kradń-, mokniesz: mokń-, albo ich tematy wcale nie zawierają samogłoski, np. trzesz: trz-, dmiesz: dm'- i właśnie te wyrazy otrzymują w rozkaźniku zakończenie -ij/-yj: ciągnij, kradnij, moknij, trzyj, dmij. Temat naszego czasownika jeźdź- również do łatwych artykulacyjnie nie należy i to być może zadecydowało o tym, że mówiący odczuwał potrzebę rozwinięcia tej formy, uznając prawidłową jeźdź za dziwną (wahania się zdarzają, niekiedy dopuszcza się formy oboczne, jak dla czasownika spojrzećspójrzspojrzyj). Mogła tu także zadziałać pozorna analogia do form w rodzaju: cwałuj, podróżuj, czytaj (z jot na końcu). Jednak te formy utworzone są zgodnie z obowiązującymi regułami: cwałujesz, podróżujesz, stąd cwałuj, podróżuj; czytają, stąd czytaj (dla czasowników zakończonych w 1 os. l.p. cz. teraźniejszego na -m podstawą utworzenia form trybu rozkazującego jest 3 os. l.m., więc mamy temat czytaj- i 2 os. l.p. rozkaźnika równą temu tematowi). Tak czy inaczej, słowniki poprawnościowe, np. NSPP, jednoznacznie rozstrzygają, że jedyną poprawną formą jest w danym wypadku jeźdź (nie: *jeździj).
Szkoda, że autor prezentowanego publicznie tekstu nie sprawdził wątpliwej formy, że popularyzując kulturę jazdy, popularyzuje zarazem błędy językowe.

Beata Milewska

Cytowana literatura:
NSPP – Nowy słownik poprawnej polszczyzny, 1999, red. A. Markowski, Warszawa.
Szober S., 1962, Gramatyka języka polskiego, wyd. 12., oprac. W. Doroszewski, Warszawa.

Pokaż rejestr zmian

Data publikacji: piątek, 16. Kwiecień 2010 - 00:00; osoba wprowadzająca: Importer Importowicz Ostatnia zmiana: środa, 26. luty 2014 - 12:47; osoba wprowadzająca: Importer Importowicz

Formy liczby mnogiej rzeczownika „przemysł”

Jak należy rozumieć uwagę zwykle w lp., którą słowniki języka polskiego opatrują wyraz przemysł? Czy można użyć liczby mnogiej rzeczownika przemysł, czy też liczba mnoga tego wyrazu jest w języku polskim wykluczona? Czy poprawne jest na przykład wyrażenie różne rodzaje przemysłów morskich: przemysł budownictwa statków, przemysł remontowy, przemysł jachtowy?

Odpowiedź na to pytanie rozpocznę od przywołania dotyczącej podobnego problemu wypowiedzi prof. Mirosława Bańki, autora najnowszego akademickiego podręcznika z zakresu fleksji, pt. Wykłady z polskiej fleksji. Cytowana niżej wypowiedź odnosi się do form liczby mnogiej rzeczownika polityka i pochodzi ze strony internetowej „Poradni językowej” prowadzonej przez wydawnictwo PWN (http://poradnia.pwn.pl/):

„W wypowiedziach polityków obecne są nie tylko różne polityki, ale też różne gospodarki i różne przemysły. Podobnie chemicy mówią o różnych benzynach, a młynarze o różnych mąkach. My zaś, laicy w dziedzinie polityki, chemii i młynarstwa, używamy wymienionych rzeczowników tylko w liczbie pojedynczej i w razie potrzeby wolimy mówić o różnych rodzajach benzyny niż o różnych benzynach. Możemy pocieszyć się tym, że słowniki opisują właśnie nasz język i dlatego przy rzeczownikach typu polityka podają symbol blm, co tłumaczy się ‘bez liczby mnogiej’. Przykłady użycia wymienionych wyrazów w liczbie mnogiej można uznać za środowiskowe”.

W świetle tej wypowiedzi wybór spośród dwu przytoczonych w pytaniu możliwości: 1) „można użyć liczby mnogiej” lub 2) „liczba mnoga jest wykluczona”, nie jest jednoznaczny.
Po pierwsze, stosowanie form liczby pojedynczej lub mnogiej wyrazów typu przemysł (tzn. opatrywanych w słownikach informacją zwykle w lp. lub blm) zależy od typu tekstu, w którym taka forma ma być użyta. Ogólna zasada jest w tym zakresie mniej więcej taka: im bardziej ogólny i oficjalny tekst, tym mniej stosowna będzie forma liczby mnogiej takich wyrazów. Użycie form liczby mnogiej w tekście oficjalnym lub niespecjalistycznym byłoby jednak błędem nie gramatycznym, lecz stylistycznym.
Po drugie, stosowanie form liczby mnogiej zależy od konstrukcji, w jakiej forma ta miałaby wystąpić. Można zaakceptować użycia typu różne przemysły morskie, nasze przemysły morskie, ale konstrukcje typu różne rodzaje przemysłu morskiego: przemysł budownictwa statków, przemysł remontowy, przemysł jachtowy powinny zawierać formy liczby pojedynczej.
Wprawdzie przydawki dopełniaczowe rzeczowników takich jak rodzaj, typ, odmiana przybierają zazwyczaj formę liczby mnogiej, np. różne gatunki roślin i zwierząt, różne rodzaje opakowań, różne typy języków, różne odmiany pomidorów, ale właśnie rzeczowniki opatrywane w słownikach adnotacją zwykle w lp. lub blm mają w takich konstrukcjach najczęściej formę liczby pojedynczej. Mówimy przecież: (potocznie) różne nauki – (oficjalnie) różne dyscypliny nauki, nie: różne dyscypliny nauk; (potocznie) różne grypy – (oficjalnie) różne odmiany grypy, nie: różne odmiany gryp; (potocznie) różne mąki – (oficjalnie) różne gatunki mąki, raczej nie: różne gatunki mąk (choć w językach środowiskowych połączenia typu różne rodzaje mąk zaczynają się ostatnio szerzyć).

Ewa Rogowska-Cybulska

Pokaż rejestr zmian

Data publikacji: sobota, 20. luty 2010 - 21:03; osoba wprowadzająca: Importer Importowicz Ostatnia zmiana: środa, 26. luty 2014 - 12:47; osoba wprowadzająca: Importer Importowicz

„Ukulele” – problem rodzaju i liczby

„Jakiego rodzaju i jakiej liczby jest rzeczownik ukulele? – pyta klientka Telefonicznej Poradni Językowej UG – Dotąd myślałam, że to wyraz używany w liczbie pojedynczej rodzaju nijakiego, ale przeczytałam gdzieś zdanie: Obok leżały ukulele.
Załóżmy na wstępie, że mówiący nie popełnił błędu. Co może znaczyć zdanie: Obok leżały ukulele? Wyobraźnia podsuwa natychmiast obraz niedużego jazz-bandu. Muzycy odłożyli na chwilę swoje instrumenty, a wśród nich małe czterostrunne gitary hawajskie, czyli… ukulele. Ile ich było? – Zgodnie z tym, co wyraża zdanie, więcej niż jedno.
Rzeczownik ukulele jest nietypowy (chociaż nie wyjątkowy) pod względem fleksyjnym. Wyraz pochodzi z jęz. hawajskiego: uku ‘osóbka, pchła’; lele ‘skaczący’ (Kopaliński 1970) i jak każda pożyczka językowa staje przed koniecznością znalezienia dla siebie miejsca w paradygmacie. Sprawą pierwszą jest ustalenie rodzaju, który – jak wiadomo – jest u rzeczowników wielkością stałą, często przypisywaną w wypadku przyswajania zapożyczeń na podstawie podobieństwa ich form do form wyrazów polskich. Polskie rzeczowniki zakończone na -e modelowo przybierają rodzaj nijaki (por. np. słońce, pole, spojrzenie). Taki też rodzaj gramatyczny otrzymuje ukulele (NSPP).
Na tym jednak kończy się podobieństwo rzeczownika ukulele z polskimi słońce, pole, spojrzenie… Nie odmieniamy go analogicznie, czyli *ukulele (na wzór: słońce), *ukulela (słońca), *ukulelu (słońcu) itd. Jak podaje słownik, wyraz nie poddaje się rygorom fleksyjnym i pozostaje nieodmienny (NSPP). Ale co to właściwie znaczy?
Każdy wyraz odmienny, a więc także rzeczownik, ma swój ogólny model odmiany (tzw. paradygmat funkcjonalny). Kształt tego paradygmatu wyznaczony jest zestawem przysługujących słowu (jako reprezentantowi danej części mowy) kategorii morfologicznych i ich wartości. Dla rzeczownika będą to: przypadek (mianownik, dopełniacz, celownik, biernik, narzędnik, miejscownik, wołacz) i liczba (pojedyncza, mnoga). Z przemnożenia sumy wartości obu kategorii (7 x 2) otrzymujemy 14 potencjalnych form fleksyjnych; tyle „klatek” liczy modelowy paradygmat rzeczownika. A więc dla rzeczownika ukulele spodziewamy się 14 form fleksyjnych. I tyle mamy, tylko że wyglądają one identycznie:

  lp lm
 M. ukulele ukulele
 D. ukulele ukulele
 C. ukulele ukulele
 B. ukulele ukulele
 N. ukulele ukulele
 Ms. ukulele ukulele
 W. ukulele ukulele

Nieodmienność polega – jak widać – na pełnej zbieżności (tzw. synkretyzmie) form. Funkcjonalnie bowiem wyraz się odmienia, co możemy sprawdzić, układając odpowiednie zdania, np.:

Na ścianie wisi (kto, co? – M. lp) ukulele.
Nie mam (kogo, czego? – D. lp) ukulele.
Przyglądam się (komu, czemu? – C. lp) ukulele.
Widzę (kogo, co? – B. lp) ukulele.
itd.

Oraz w liczbie mnogiej:

Obok leżały (kto, co? – M. lm) ukulele.
Dotykam (kogo, czego? – D. lm) swych ukulele.
Założę twoim (komu czemu? – C. lm) ukulele nowe struny.
Mam (kogo, co? – B. lm) dwa ukulele.
itd.

Wydaje się, że źródłem wątpliwości co do odmiany rzeczownika ukulele może być skojarzenie z innym kłopotliwym fleksyjnie rzeczownikiem skrzypce, używanym tylko w formach liczby mnogiej (por. *Na ścianie wisi skrzypce).

Beata Milewska

Cytowana literatura:
Kopaliński W., Słownik wyrazów obcych i zwrotów obcojęzycznych, Warszawa 1970 (wyd. 6. z suplementem).
NSPP: Nowy słownik poprawnej polszczyzny, 1999, red. A. Markowski, Warszawa.

Pokaż rejestr zmian

Data publikacji: poniedziałek, 9. Listopad 2009 - 00:00; osoba wprowadzająca: Importer Importowicz Ostatnia zmiana: środa, 26. luty 2014 - 12:48; osoba wprowadzająca: Importer Importowicz

Które ze sformułowań jest poprawne: „przesuń kaktus” czy „przesuń kaktusa”?

Słowo kaktus to rzeczownik należący według tradycyjnej klasyfikacji do rzeczowników nieżywotnych rodzaju męskiego, a według podziału Witolda Mańczaka – do rzeczowników rodzaju męskorzeczowego. W zwrocie przesunąć kaktus//kaktusa rzeczownik kaktus występuje w bierniku liczby pojedynczej (przestawić kogo? co?). Rzeczowniki męskie w obu liczbach nie mają odrębnych form biernika, lecz charakteryzują się synkretyzmem biernika i mianownika lub biernika i dopełniacza. W liczbie pojedynczej biernik równy mianownikowi mają rzeczowniki męskorzeczowe, np. (uruchomił) skaner, (kupuję) samochód, (opracujcie) bilans. Grupa wyrazów o bierniku równym dopełniaczowi jest bardziej rozbudowana i nie ma ściśle określonych granic. W jej skład wchodzą przede wszystkim rzeczowniki żywotne, np. (widzę) biologa, bażanta, łosia, ale też stosunkowo liczne rzeczowniki nieżywotne, które odmieniają się jak męskozwierzęce, zwłaszcza rzeczowniki nazywające osoby zmarłe i fantastyczne, np. (widzę) trupa, elfa, szatana; nazwy tańców, np. (rozpoczęto) krakowiaka; nazwy gier, np. (rozpoczęto) golfa, tenisa; nazwy walut, np. (zapłacić) dolara; nazwy potraw, owoców i grzybów, np. (zjeść) dorsza, arbuza, rydza. Wśród rzeczowników rodzaju męskiego są też wyrazy, które mogą podlegać i odmianie męskozwierzęcej (z biernikiem równym dopełniaczowi), i męskorzeczowej (z biernikiem równym mianownikowi), np. (zjeść) naleśnika albo naleśnik, (przyprawić) pomidora albo pomidor, przy czym w mowie starannej preferowana jest forma biernika równa mianownikowi, np. (zjeść) naleśnik, pomidor, jednak formy biernika równe dopełniaczowi, np. (zjeść) naleśnika, pomidora, które pierwotnie charakterystyczne były tylko dla mowy potocznej, coraz bardziej rozszerzają swój zasięg.
Wyraz kaktus jest rzeczownikiem męskorzeczowym, toteż jego forma biernika liczby pojedynczej powinna być tożsama z formą mianownika, czyli (przesuń) kaktus. Z drugiej strony pod wpływem nazw owoców i grzybów również inne nazwy roślin zaczynają przybierać w bierniku formę dopełniacza, używana jest więc także konstrukcja (przesuń) kaktusa. Obie te formy biernika – kaktuskaktusa – uznaje za poprawne Nowy słownik poprawnej polszczyzny PWN pod redakcją Andrzeja Markowskiego, przy czym na pierwszym miejscu wymienia on formę równą mianownikowi.

Emilia Ukleja

Pokaż rejestr zmian

Data publikacji: poniedziałek, 12. Październik 2009 - 00:00; osoba wprowadzająca: Importer Importowicz Ostatnia zmiana: środa, 26. luty 2014 - 12:48; osoba wprowadzająca: Importer Importowicz

Jak powinniśmy mówić: „kroić pomidor” czy „kroić pomidora”?

Forma pierwsza, kroić pomidor, jest zgodna z normą wzorcową, ponieważ w języku polskim biernik rzeczowników męskich, które nie oznaczają istot żywych, jest równy mianownikowi, czyli ma końcówkę zerową.
Druga forma, kroić pomidora, jest często używaną formą potoczną. Można powiedzieć kroić pomidora, ale w książce kucharskiej przeczytamy raczej: Pokroić pomidor w plasterki.

Anna Jackowska

Pokaż rejestr zmian

Data publikacji: czwartek, 8. Październik 2009 - 00:00; osoba wprowadzająca: Importer Importowicz Ostatnia zmiana: środa, 26. luty 2014 - 12:48; osoba wprowadzająca: Importer Importowicz

Czy wyraz „show” ma kilka znaczeń? Jaki jest jego rodzaj gramatyczny?

W tramwaju usłyszałem rozmowę dwóch nastolatków, którzy opowiadali sobie o kłótni kolegów. Jeden z nich powiedział: Marcin zrobił Kamilowi niezłe show. Do tej pory myślałem, że show jest występem artystycznym, czy ma on jeszcze inne znaczenie? Chciałbym także dowiedzieć się, jaki jest rodzaj gramatyczny tego wyrazu. Chłopiec w tramwaju użył rodzaju nijakiego, ja myślałem, że powinien być to rodzaj męski.

Rzeczownik show jest wyrazem zapożyczonym z języka angielskiego, z którego przejęliśmy także jego podstawowe znaczenie. Show to widowisko artystyczno-rozrywkowe, najczęściej bardzo bogate pod względem scenograficznym, polegające na występach wielu osób. W polszczyźnie wyraz ten zyskał niedawno nowe znaczenie: ‘widowisko publiczne o negatywnej wymowie, awantura’. Znaczenie to ma w stosunku do znaczenia podstawowego charakter metaforyczny.
Rzeczownik show kończy się w wymowie na spółgłoskę ł (wymawiamy ten wyraz jako szoł), wobec tego ma on, tak jak wiele rzeczowników rodzimych tak zakończonych, rodzaj męski (dokładniej: męski nieżywotny). Jest to jednak wyraz nieodmienny (powiemy: nie lubię show, nie: nie lubię showu), nie ma też liczby mnogiej (powiemy zatem: dwa show, nie: dwa showy).
Chłopiec z tramwaju nie popełnił zatem błędu leksykalnego (użył tego wyrazu we właściwym znaczeniu), popełnił natomiast błąd składniowy (przypisał temu rzeczownikowi niewłaściwy rodzaj).

Anna Laskowska

Pokaż rejestr zmian

Data publikacji: czwartek, 6. Sierpień 2009 - 00:00; osoba wprowadzająca: Importer Importowicz Ostatnia zmiana: środa, 26. luty 2014 - 12:48; osoba wprowadzająca: Importer Importowicz

Która konstrukcja jest poprawna: „nauczyli się śpiewać walczyka” czy „nauczyli się śpiewać walczyk”?

Wiem, że tańczyć walczyka jest konstrukcją poprawną. Ale czy dotyczy to również innych czasowników rządzących biernikiem? Która zatem konstrukcja jest poprawna: nauczyli się śpiewać walczyka czy nauczyli się śpiewać walczyk?

Jak podaje Wielki słownik poprawnej polszczyzny pod redakcją Andrzeja Markowskiego, jedyną poprawną konstrukcją jest tańczyć, grać walca (a zatem i tańczyć, grać walczyka). Wynika to z tego, że czasowniki tańczyćgrać wymagają uzupełnienia rzeczownikami w bierniku, a biernik rzeczownika walc jest równy dopełniaczowi i ma postać walca.
Forma biernika jest równa dopełniaczowi w wypadku rzeczowników rodzaju męskiego będących nazwami tańców, takich jak polonez, walc, fokstrot, slow-fox. Pierwotnie w polszczyźnie biernik wszystkich rzeczowników rodzaju męskiego równy był mianownikowi (mówiło się mam brat, mam dom, widzę płot, widzę wuj, niosę kosz, niosę kot). Prowadziło to jednak do powstawania niejednoznacznych zdań typu Jan widzi wuj (nie wiadomo, kto kogo widzi). Dla usunięcia tej niedogodności doszło do zmiany reguły: biernik rzeczowników żywotnych stał się równy dopełniaczowi, dzięki czemu wyróżnia się w zdaniu końcówką -a (mam brata, widzę wuja, niosę kota), choć są od tej reguły (nieliczne) wyjątki, np. wyjść za mąż, na miły Bóg. Biernik rzeczowników nieżywotnych pozostał równy mianownikowi, ale nie dla wszystkich grup rzeczowników. Do wyjątków pod tym względem należą m. in. nazwy tańców typu polonez czy walc, które zachowują się pod tym względem jak rzeczowniki żywotne.
Pytanie dotyczy poprawności konstrukcji śpiewać walczyka. Różni się ona od konstrukcji tańczyć walca nie tylko zdrobniałą formą rzeczownika, lecz również jego znaczeniem: w zdaniu tym rzeczownik walczyk jest nie nazwą tańca, lecz nazwą utworu muzycznego (piosenki o melodii w tempie walca). Jednak również w tym znaczeniu – pochodnym wobec znaczenia ‘taniec’ – wyrazy walcwalczyk mają biernik równy dopełniaczowi, o czym świadczy cytowany zwrot grać walca, zamieszczony w Wielkim słowniku poprawnej polszczyzny. Poprawną konstrukcją jest zatem zwrot nauczyli się śpiewać walczyka.

Dorota Spychalska

Pokaż rejestr zmian

Data publikacji: czwartek, 6. Sierpień 2009 - 00:00; osoba wprowadzająca: Importer Importowicz Ostatnia zmiana: środa, 26. luty 2014 - 12:48; osoba wprowadzająca: Importer Importowicz

Czy rzeczownik „wino” ma formę celownika?

Rzeczownik wino ma, oczywiście, formę celownikową, a jego pełna odmiana w liczbie pojedynczej wygląda następująco:

M. (co?) wino
D. (czego?) wina
C. (czemu?) winu
B. (co?) wino
N. (z czym?) z winem
Mc. (o czym?) o winie
W. wino

Wspomniana forma celownikowa jest często używana zarówno przez kiperów, jak i producentów win, bo przecież wino winu nierówne. Stąd wiemy na przykład, że użycie płatków dębowych w procesie fermentacji nadaje winu charakterystyczny aromat lub co należy zrobić, aby dodać winu ziemistą nutę. Podobnie w listopadzie 2008 roku przeczytać mogliśmy na specjalistycznych portalach informację o nadaniu nazwy „Maius” winu z winnicy Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Identyczna sytuacja dotyczy rzeczownika kino. Czytujemy przecież artykuły poświęcone kinu hollywoodzkiemu, przyglądamy się kinu skandynawskiemu bądź zastanawiamy się, któremu kinu w Polsce grozi zamknięcie.
Aby łatwiej przyswoić tę formę rzeczownika, zapamiętać wystarczy popularne powiedzenie: „Nie wierz trzem rzeczom: winu, nocy i miłości”.

Katarzyna Organowska

Pokaż rejestr zmian

Data publikacji: środa, 5. Sierpień 2009 - 00:00; osoba wprowadzająca: Importer Importowicz Ostatnia zmiana: środa, 26. luty 2014 - 12:48; osoba wprowadzająca: Importer Importowicz

Czy owoce krzewu winorośli to na pewno „(te) winogrona”, a nie „(to) winogrono” ani „(ten) winogron”?

Winogrono jest – w świetle słowników języka polskiego – rzeczownikiem rodzaju nijakiego i jako nazwa owocu używany jest w polszczyźnie zwykle w liczbie mnogiej. Można więc kupić (kogo? co?) winogrona (konstrukcja z biernikiem), ale można też kupić kilogram (kogo? czego?) winogron (konstrukcja z dopełniaczem).
O jednym owocu krzewu winorośli możemy zatem powiedzieć (to) winogrono, natomiast większa ilość tych owoców to (te) winogrona. Forma winogron jest dopełniaczem liczby mnogiej, zaś określenie owoców (ten) winogron (jako forma mianownika lub biernika) jest niepoprawne.

Iwona Kubiak

Pokaż rejestr zmian

Data publikacji: środa, 5. Sierpień 2009 - 00:00; osoba wprowadzająca: Importer Importowicz Ostatnia zmiana: środa, 26. luty 2014 - 12:48; osoba wprowadzająca: Importer Importowicz

Jak jest forma dopełniacza liczby mnogiej rzeczownika „żel”: „żeli” czy „żelów”?

W dopełniaczu liczby mnogiej rzeczowników rodzaju męskiego mogą się pojawić cztery końcówki: -ów, -i, -y lub (końcówka zerowa). Ich użycie zależy od zakończenia tematu. Rzeczowniki zakończone na spółgłoskę -l na ogół przyjmują w tym przypadku końcówkę -i: żel – żeli, skobel – skobli, wafel – wafli, trefl – trefli, motocykl – motocykli, motyl – motyli, apel – apeli, kąpiel – kąpieli. Są też nieliczne wyjątki od tej zasady, np. żal – żalów, apel – apeli lub apelów.

Lucyna Warda-Radys

Pokaż rejestr zmian

Data publikacji: środa, 5. Sierpień 2009 - 00:00; osoba wprowadzająca: Importer Importowicz Ostatnia zmiana: środa, 26. luty 2014 - 12:48; osoba wprowadzająca: Importer Importowicz

Czy wyraz „boom” jest w języku polskim rodzaju nijakiego, co wynikałoby ze zdania: „Lata osiemdziesiąte to prawdziwe boom reklamowe”?

Według Uniwersalnego słownika języka polskiego wyraz boom jest rzeczownikiem rodzaju męskiego. Wiąże się to z tym, że rodzaj męski mają w języku polskim rzeczowniki o tematach zakończonych na spółgłoskę twardą, do których należy boom. Ponadto w języku polskim wyraz ten oznacza ‘rozkwit’, a rzeczownik rozkwit także ma rodzaj gramatyczny męski. I w formie rodzaju męskiego rzeczownik ten spotykany jest we wszelkiego rodzaju wypowiedziach, na przykład: przedszkolny boom, boom inwestycyjny, boom samochodowy. Jedyną poprawną formą jest zatem prawdziwy boom reklamowy.

Izabela Kosowska

Pokaż rejestr zmian

Data publikacji: środa, 5. Sierpień 2009 - 00:00; osoba wprowadzająca: Importer Importowicz Ostatnia zmiana: środa, 26. luty 2014 - 12:48; osoba wprowadzająca: Importer Importowicz

Która forma jest poprawna: „instruktor fitness” czy „instruktor Fitness”, „zajęcia fitness”, „zajęcia fitnessowe” czy „zajęcia z fitness”, „klub fitness” czy „klub fitnessowy”?

Rzeczownik fitness należy zapisywać małą literą, ponieważ nie jest on nazwą własną.
Wyraz ten odmieniamy, ponieważ nie ma problemów z odmienianiem go według reguł polskiej deklinacji męskiej, np. stres – stresu, dres – dresu itd. Dlatego warto polecić formy: instruktor, trener fitnessu, zajęcia z fitnessu (forma pisana bez apostrofu przed końcówką).
Połączenie klub fitness jest kalką angielskiego fitness club, lepiej zatem używać określeń klub fitnessu lub klub fitnessowy.
Polecam też wyrażenie zajęcia fitnessowe, bo przymiotnik ten został utworzony poprawnie.

Kamila Rutkowska

Pokaż rejestr zmian

Data publikacji: środa, 5. Sierpień 2009 - 00:00; osoba wprowadzająca: Importer Importowicz Ostatnia zmiana: środa, 26. luty 2014 - 12:48; osoba wprowadzająca: Importer Importowicz

Czy wyraz CAMEL oznaczający markę papierosów jest w języku polskim wyrazem odmiennym?

Wyraz camel [wym. kamel] pisany małą literą, oznaczający ‘papieros marki Camel’, jest wyrazem odmiennym. Należy on do grupy rzeczowników rodzaju męskiego, przy czym – jak w wypadku rzeczownika papieros i wyrazów nazywających papierosy innych marek – w liczbie pojedynczej jego biernik jest równy dopełniaczowi. W liczbie pojedynczej rzeczownik camel przybiera następujące formy: w M. camel, w D. camela, w C. camelowi, w B. camela, w N. camelem, w Msc. camelu, w W. camelu; w liczbie mnogiej natomiast: w M. camele, w D. cameli, w C. camelom, w B. camele, w N. camelami, w Msc. camelach, w W. camele. W tym znaczeniu wyraz ten występuje np. w zdaniu: Palił tylko camele. Warto dodać, że rzeczownik camel nie wymaga przy zapisywaniu form jego odmiany apostrofu.
Natomiast wyraz Camel pisany wielką literą, oznaczający ‘markę papierosów’, jest w polszczyźnie wyrazem nieodmiennym. Występuje on np. w zdaniu Palił tylko papierosy Camel.
Informacje na temat odmiany tego wyrazu można znaleźć m.in. w Wielkim słowniku ortograficznym PWN z 2006 roku, pod redakcją Edwarda Polańskiego.

Justyna Dzikowska

Pokaż rejestr zmian

Data publikacji: wtorek, 4. Sierpień 2009 - 00:00; osoba wprowadzająca: Importer Importowicz Ostatnia zmiana: środa, 26. luty 2014 - 12:48; osoba wprowadzająca: Importer Importowicz

Czy to prawda, że forma „poszłem” została już uznana za poprawną?

Co jakiś czas pojawia się informacja elektryzująca zwłaszcza męską część mówiących po polsku, że nareszcie nie będą oni krytykowani z powodu używania przez nich form szłem, wyszłem lub poszłem. Są to jednak płonne nadzieje, gdyż formy te nie zostały dotychczas i zapewne w najbliższej przyszłości nie zostaną uznane za poprawne.
Argumentem przytaczanym przez zwolenników uproszczonych postaci jest powszechność ich użycia (tzw. kryterium uzualne). Przeciwko przemawiają jednak argumenty o dużo większej wadze: po pierwsze pochodzenie formy, po drugie jej miejsce w systemie. Jeśli chodzi o pierwszy argument, to należy wiedzieć, że czas przeszły szedłem utworzony został z prasłowiańskich członów šьdlъ + jesmь, gdzie w pierwszym wyrazie ь zmienił się w e, ъ zanikł, a drugi wyraz (jeśm < jesmь) uprościł się w ‑em. Tyle etymologia. Ważniejszy wydaje się drugi argument: w polszczyźnie czas przeszły tworzymy od form 3 osoby, dodając do niej odpowiednie końcówki, np. robił + em, robił + . Jeśli więc forma 3 osoby liczby pojedynczej rodzaju męskiego czasownika iść w czasie przeszłym brzmi szedł (inaczej przecież brzmieć nie może), to konsekwentnie musimy utworzyć formy szedł + em, szedł + itd.

Aneta i Zenon Licowie

Pokaż rejestr zmian

Data publikacji: wtorek, 4. Sierpień 2009 - 00:00; osoba wprowadzająca: Importer Importowicz Ostatnia zmiana: środa, 26. luty 2014 - 12:48; osoba wprowadzająca: Importer Importowicz

Jaką formę ma dopełniacz rzeczownika „diplekser”: „dipleksera” czy „diplekseru”?

Diplekser to wyraz zapożyczony z języka angielskiego, który – jak podaje Encyklopedia PWN – nazywa ‘układ umożliwiający dwóm różnym nadajnikom jednoczesne lub oddzielne działanie z tą samą anteną’. Jest to zatem rzeczownik męskonieżywotny. Kłopot z utworzeniem formy dopełniacza liczby pojedynczej tego wyrazu wynika z faktu, że w języku polskim rzeczowniki męskonieżywotne nazywające narzędzia częściej przyjmują końcówkę -a (np. kilofa, młotka, traktora), natomiast rzeczowniki zapożyczone z języków obcych częściej przybierają końcówkę ‑u (np. komiksu, teatru, wehikułu).
Dla rzeczownika diplekser poprawna wydaje się forma dopełniacza liczby pojedynczej z końcówką -a, czyli dipleksera, gdyż w wypadku kolizji kryterium semantycznego (znaczenie rzeczownika) i genetycznego (pochodzenie rzeczownika) częściej zwycięża kryterium znaczeniowe, np. akumulatora, komputera, miksera, telewizora. Ponadto formy z tą właśnie końcówką używa się w literaturze fachowej dotyczącej systemów antenowych i technik krótkofalowych (np. w Poradniku ultrakrótkofalowca Zdzisława Bieńkowskiego czy w czasopiśmie Elektronika dla wszystkich).

Magdalena Marszałek

Pokaż rejestr zmian

Data publikacji: wtorek, 4. Sierpień 2009 - 00:00; osoba wprowadzająca: Importer Importowicz Ostatnia zmiana: środa, 26. luty 2014 - 12:48; osoba wprowadzająca: Importer Importowicz

Która forma jest poprawna: „przekroi pomiarowych” czy „przekrojów pomiarowych”?

Obydwie formy są zgodne z normą.
Nie wszystkich jednak zadowoli taka odpowiedź. Niektórzy twierdzą, że byłoby dużo łatwiej, gdyby zlikwidować wariantywność języka i każdy rzeczownik występowałby w danym przypadku tylko w jednej formie. Bo jak tu się nie zgubić w gąszczu końcówek i zasadach ich stosowania?
W danym przykładzie pytanie dotyczy dopełniacza liczby mnogiej. Wykładnikiem tego przypadka są cztery końcówki: -ów (psów), -i (kości, koni), -y (żołnierzy, myszy), -ø (kobiet, przyjaciół). Wybór odpowiedniej końcówki uzależniony jest od rodzaju gramatycznego rzeczownika, zakończenia jego tematu, a czasami też od budowy wyrazu.
Rzeczowniki zakończone na ‑j, np. przekrój, mogą występować w dopełniaczu liczby mnogiej w dwóch wersjach: z końcówką ‑ów (przekrojów) i z końcówką ‑i (przekroi). Podobnie inne: pokojówpokoi, napojównapoi, lokajówlokai. Część z nich jednak występuje w dopełniaczu liczby mnogiej tylko z końcówką ‑ów, np. zbójów, klejów, burżujów.
Jeśli więc nie mamy pewności, czy rzeczownik zakończony na ‑j występuje w dopełniaczu liczby mnogiej w obu wariantach, czy tylko w jednej formie, bezpieczniej jest zdecydować się na końcówkę ‑ów.

Aneta i Zenon Licowie

Pokaż rejestr zmian

Data publikacji: wtorek, 4. Sierpień 2009 - 00:00; osoba wprowadzająca: Importer Importowicz Ostatnia zmiana: środa, 26. luty 2014 - 12:48; osoba wprowadzająca: Importer Importowicz

Czy mówi się „keg”, czy „kega” (beczka z piwem) i jak w związku z tym będzie brzmiał dopełniacz tego wyrazu?

Wyraz keg / kega jest w polszczyźnie ewidentnym anglicyzmem (ang. keg ‘beczułka, baryłka’). Zapożyczenie to musi być nowe, skoro nie jest odnotowane w słownikach i encyklopediach. Każdy nowy wyraz, nawet najbardziej potrzebny, zanim się przyjmie powszechnie, powoduje jednak pewne zakłócenia w komunikacji językowej. Trudno jednoznacznie określić, w jaki sposób słowo to przystosuje się do systemu języka polskiego. Adaptacja wyrazów zapożyczonych do naszego języka może przebiegać różnorodnie. Przez jakiś czas mogą konkurować ze sobą obie formy tego wyrazu: keg / kega. Mniej prawdopodobne jest jednak przyjęcie tego wyrazu w postaci angielskiej (bez dodawania końcówki -a) i dostosowanie do polskiej fleksji (odmiana według paradygmatu męskiego, jak brzeg), ponieważ działa tu analogia do formy wyrazu w rodzaju żeńskim beczka. Postać kega, brzmiąca bardziej swojsko, łatwiejsza w odmianie, stanie się raczej powszechniejsza (odmieniana jak noga).

Małgorzata Milewska-Stawiany

Pokaż rejestr zmian

Data publikacji: wtorek, 4. Sierpień 2009 - 00:00; osoba wprowadzająca: Importer Importowicz Ostatnia zmiana: środa, 26. luty 2014 - 12:48; osoba wprowadzająca: Importer Importowicz

Czy istnieje liczba pojedyncza od wyrazu „puzzle”?

Jak podaje Słownik języka polskiego PWN, puzzle to ‘układanka w postaci obrazka pociętego na kawałki nieregularnego kształtu’. Możemy zatem powiedzieć np. Układam te puzzle od godziny. Jednak istnieje również liczba pojedyncza tego rzeczownika, która brzmi puzzel. Ten sam słownik notuje bowiem następujące zdanie: Kupił sobie puzzle z piętnastu tysięcy kawałków i siedział nad nimi tydzień, zanim dołożył ostatni puzzel.

Michalina Miotk

Pokaż rejestr zmian

Data publikacji: wtorek, 4. Sierpień 2009 - 00:00; osoba wprowadzająca: Importer Importowicz Ostatnia zmiana: środa, 26. luty 2014 - 12:48; osoba wprowadzająca: Importer Importowicz

Jaką formę przybiera rzeczownik „koc” w dopełniaczu liczby mnogiej: „koców” czy „kocy”?

Poprawna forma dopełniacza liczby mnogiej wyrazu koc brzmi koców (z końcówką ‑ów), a nie kocy (z końcówką -y). Jest to spowodowane tym, że koc jest rzeczownikiem rodzaju męskiego o temacie zakończonym na spółgłoskę stwardniałą (c), czyli taką, która obecnie wymawiana jest twardo, ale w dawnej polszczyźnie wymawiana była miękko (c’). Rzeczowniki rodzaju męskiego o tematach zakończonych spółgłoską stwardniałą przyjmują w dopełniaczu liczby mnogiej końcówkę ‑ów lub ‑y. Końcówka -ów jest jednak w tej grupie o wiele powszechniejsza i bardziej wyrazista niż końcówka ‑y. Ponadto formy z końcówką ‑y, którą słyszy się na Mazowszu, uznawane są za gwarowe. Dlatego współczesne słowniki języka polskiego i słownik poprawnej polszczyzny zgodnie podają, że tylko forma koców jest dziś uznawana za poprawną.

Sylwia Długołęcka

Pokaż rejestr zmian

Data publikacji: wtorek, 4. Sierpień 2009 - 00:00; osoba wprowadzająca: Importer Importowicz Ostatnia zmiana: środa, 26. luty 2014 - 12:48; osoba wprowadzająca: Importer Importowicz

W literaturze fantasy często pojawia się liczba pojedyncza od rzeczownika „runy”, która brzmi „runa” lub „run”. Czy obie formy są poprawne?

Uniwersalny słownik języka polskiego pod redakcją Stanisława Dubisza notuje tylko formę liczby mnogiej runy, używaną w polszczyźnie w dwu powiązanych ze sobą znaczeniach: a) ‘najstarsze pismo północnoeuropejskie, którym posługiwały się plemiona germańskie [...], pismo runiczne’ i b) ‘zabytki tego pisma’. Według informacji imieszczonych w tym słowniku wyraz runy ten pochodzi od niemieckiego rzeczownika Runen. Ilustrowany leksykon mitologii germańskiej autorstwa Andrzeja Kempińskiego objaśnia, że runy są znakami alfabetu północnogermańskiego nazywanego futhark (od nazw sześciu pierwszych run).
Nowy słownik poprawnej polszczyzny PWN nie odnotowuje rzeczownika runa, rejestruje tylko rzeczownik run, ale jako termin z dziedziny ekonomii, w której oznacza on ‘wycofywanie pieniędzy i papierów wartościowych z banków lub giełdy na dużą skalę’ (drugie znaczenie tego wyrazu to ‘powszechne wykupywanie poszukiwanych towarów, nieruchomości’, na przykład: run na działki budowlane).
Ze Słownika wyrazów obcych Władysława Kopalińskiego dowiadujemy się, że w języku angielskim pojawia się liczba pojedyncza od run, która brzmi rune.
Wprawdzie w świetle informacji zawartych w słownikach w języku polskim wyrazu tego używa się wyłącznie w liczbie mnogiej (z czego wynikałoby, że obie formy liczby pojedynczej – runarun – są niepoprawne), jednak wydaje się, że nic nie stoi na przeszkodzie, by w sytuacji wymagającej poinformowania o jednej literze należącej do tego zbioru formę liczby pojedynczej utworzyć.
Jan Grzenia na stronie internetowej poradni językowej Wydawnictwa Naukowego PWN zaleca w tej funkcji formę runa, która używana jest już w tekstach internetowych i nawiązuje do częstszej formy dopełniacza liczby mnogiej tego wyrazu: run. Nie uważa też za niepoprawną formy mianownikowej run, która powiązana jest z rzadszą formy dopełniacza liczby mnogiej tego wyrazu: runów. Uznaje zatem formę rodzaju żeńskiego runa za podstawową, dopuszczając też wariant rodzaju męskiego run.

Agnieszka Kutuzow

Pokaż rejestr zmian

Data publikacji: wtorek, 4. Sierpień 2009 - 00:00; osoba wprowadzająca: Importer Importowicz Ostatnia zmiana: środa, 26. luty 2014 - 12:48; osoba wprowadzająca: Importer Importowicz

Jak poprawnie powinna brzmieć forma dopełniacza liczby pojedynczej rzeczownika „link”?

Książka Język polski. Kompendium autorstwa Magdaleny Derwojedowej, Alicji Gałczyńskiej i Włodzimierza Gruszczyńskiego podaje, że rzeczowniki rodzaju męskiego, których temat jest zakończony na spółgłoskę tylnojęzykową -k, będące ponadto rzeczownikami abstrakcyjnymi, pochodzenia obcego bądź odczuwanymi jako obce, w dopełniaczu liczby pojedynczej otrzymywać powinny końcówkę -u. Zgodna z tą regułą forma dopełniacza liczby pojedynczej tego rzeczownika: linku (z końcówką ‑u) znajduje się w internetowej encyklopedii „Wikipedia”.
Analiza frekwencji użycia rzeczownika link w formie dopełniacza liczby pojedynczej na stronach internetowych wykazuje jednak, że najczęściej przybiera on postać linka. Być może przyczyną utworzenia takiej formy jest analogia do rzeczowników SMS, mail, których poprawna (zdaniem profesora Miodka) forma dopełniacza liczby pojedynczej zawiera końcówkę ‑a i brzmi: SMS-a, maila.

Kamila Piskunowicz

Pokaż rejestr zmian

Data publikacji: wtorek, 4. Sierpień 2009 - 00:00; osoba wprowadzająca: Importer Importowicz Ostatnia zmiana: środa, 26. luty 2014 - 12:48; osoba wprowadzająca: Importer Importowicz

Czy nazwę „badania trackingowe” należy odmieniać?

Oba wyrazy występujące w wyrażeniu badania trackingowe oczywiście odmieniamy, zgodnie z zasadami odmiany dotyczących rzeczowników i przymiotników, a więc np. w dopełniaczu wyrażenie to przybiera postać badań trackingowych, w celowniku – badaniom trackingowym, a w narzędniku – badaniami trackingowymi.

Izabela Kosowska

Pokaż rejestr zmian

Data publikacji: wtorek, 4. Sierpień 2009 - 00:00; osoba wprowadzająca: Importer Importowicz Ostatnia zmiana: środa, 26. luty 2014 - 12:48; osoba wprowadzająca: Importer Importowicz

Która forma jest poprawna: „spójrz” czy „spojrzyj”?

Według najnowszych słowników poprawnej polszczyzny (np. Nowego słownika poprawnej polszczyzny pod red. prof. Andrzeja Markowskiego, PWN, Warszawa 1999) i współczesnych słowników języka polskiego (np. Uniwersalnego słownika języka polskiego pod red. Stanisława Dubisza, PWN, Warszawa 2002) nadal poprawne są obie formy. Można je stosować wymiennie, choć bardziej popularna wydaje się ta pierwsza, tj. forma spójrz. Forma spojrzyj najczęściej spotykana jest w utworach poetyckich oraz w pieśniach religijnych i być może właśnie dlatego dociera ona do węższej grupy użytkowników języka polskiego i równocześnie sprawia wrażenie formy niepoprawnej. Jednak zarówno spójrz, jak i spojrzyj to formy poprawne. Niepoprawne są jedynie dalsze modyfikacje obu form, takie jak spojrzspójrzyj.

Sabina Stankiewicz

Pokaż rejestr zmian

Data publikacji: wtorek, 4. Sierpień 2009 - 00:00; osoba wprowadzająca: Importer Importowicz Ostatnia zmiana: środa, 26. luty 2014 - 12:48; osoba wprowadzająca: Importer Importowicz

Czy zaimek „ów” się odmienia?

Zaimek ów odmienia się przez przypadki według odmiany przymiotnikowej.
W świetle informacji zamieszczonych w Słowniku poprawnej polszczyzny PWN jedynymi formami fleksyjnymi, które sprawiają Polakom kłopoty, są formy mianownika liczby pojedynczej rodzaju męskiego oraz mianownika liczby pojedynczej rodzaju nijakiego. Jedyną poprawną formą tego zaimka w mianowniku liczby pojedynczej rodzaju męskiego jest forma ów, niedopuszczalne jest natomiast używanie formy owy. W mianowniku liczby pojedynczej rodzaju nijakiego jedyną dopuszczalną formą jest owo, za niepoprawną uznaje się formę owe.
Wszystkie formy deklinacyjne zaimka ów znajdują się w poniższej tabelce:

  Liczba pojedyncza Liczba mnoga
  Rodzaj męski Rodzaj żeński Rodzaj nijaki Rodzaj męskoosobowy Rodzaj niemęskoosobowy
M. ów owa owo owi owe
D. owego owej owego owych owych
C. owemu owej owemu owym owym
B. owego ową owo owych owe
N. owym ową owym owymi owymi
Msc. owym owej owym owych owych
W. ów owa owo owi owe

 

 Anita Brzoskowska

Pokaż rejestr zmian

Data publikacji: wtorek, 4. Sierpień 2009 - 00:00; osoba wprowadzająca: Importer Importowicz Ostatnia zmiana: środa, 26. luty 2014 - 12:48; osoba wprowadzająca: Importer Importowicz

Która forma jest poprawna: „stół do bilardu” czy „stół do bilarda”?

We współczesnej polszczyźnie za poprawne należy uznać już obie formy, choć konstrukcją bardziej tradycyjną jest stół do bilardu.
Wprawdzie XX-wieczne słowniki języka polskiego jako formę dopełniacza liczby pojedynczej rzeczownika bilard podawały tylko formę bilardu i tak jest jeszcze w najnowszym słowniku języka polskiego, tj. w Uniwersalnym słowniku języka polskiego pod redakcją Stanisława Dubisza (Warszawa 2002), ale już w Nowym słowniku poprawnej polszczyzny pod redakcję Andrzeja Markowskiego (Warszawa 1999) pod hasłem bilard przeczytamy „D. bilardu rzad. bilarda”.
Bilard jest rzeczownikiem nieżywotnym rodzaju męskiego, należy zatem do wyrazów, które w dopełniaczu liczby pojedynczej sprawiają najwięcej problemów z odmianą. W dopełniaczu tych rzeczowników konkurują ze sobą dwie końcówki: -a oraz -u, przy czym zasady doboru tych końcówek nie są ściśle określone. Końcówkę ‑u przybierają m.in. rzeczowniki pochodzenia obcego, a słowo bilard jest wyrazem zapożyczonym z języka francuskiego. Końcówka ‑a występuje natomiast m.in. w nazwach tańców i gier, np. walca, pokera, tenisa, a do tej grupy semantycznej należy też rzeczownik bilard.

Anna Gajewska

Pokaż rejestr zmian

Data publikacji: wtorek, 4. Sierpień 2009 - 00:00; osoba wprowadzająca: Importer Importowicz Ostatnia zmiana: środa, 26. luty 2014 - 12:48; osoba wprowadzająca: Importer Importowicz

Czy wyrazu „struktura” można użyć w liczbie mnogiej?

Wyrazu struktura można użyć w obu liczbach, jest to jednak uwarunkowane znaczeniem tego słowa. Według Uniwersalnego słownika języka polskiego PWN rzeczownik struktura można rozumieć dwojako: jako 1) ‘układ i wzajemne relacje elementów stanowiących całość; budowę, ustrój, konstrukcję’, np. w wyrażeniu struktura gospodarcza kraju, i 2) jako ‘całość zbudowaną w pewien sposób z poszczególnych elementów; zespół’, np. w wyrażeniu struktury policyjne, struktura językowa. W znaczeniu pierwszym wyrazu tego używa się zazwyczaj w liczbie pojedynczej, natomiast w znaczeniu drugim – zarówno w liczbie pojedynczej, jak i mnogiej.
We współczesnej polszczyźnie wyraz struktura występuje również w nowym znaczeniu, nieodnotowanym jeszcze przez słowniki, jako potoczny synonim wyrażenia lokata strukturyzowana. W znaczeniu tym wyraz ten stanowi derywat słowotwórczy od przymiotnika strukturyzowany i – podobnie jak rzeczownik lokata – może być używany i w liczbie pojedynczej, i w liczbie mnogiej.

Maria Krzywda

Pokaż rejestr zmian

Data publikacji: wtorek, 4. Sierpień 2009 - 00:00; osoba wprowadzająca: Importer Importowicz Ostatnia zmiana: środa, 26. luty 2014 - 12:48; osoba wprowadzająca: Importer Importowicz

Która z form rzeczownika nazywającego pierożki rosyjskie jest poprawna: „pielmieni” czy „pielmienie”?

Pielmienie są jednym z najpopularniejszych rosyjskich dań. Są to – jak podaje encyklopedia internetowa – małe pierożki z nadzieniem ze zmielonego surowego mięsa (wołowiny z wieprzowiną), spożywane ze stopionym masłem lub śmietaną. Zarówno sama potrawa, jak i jej nazwa pochodzą z Syberii. W języku Korni, mieszkańców okolic Uralu, słowo pielmiań oznacza ‘chlebowe ucho’, gdyż pierożki te rzeczywiście przypominają kształtem ucho.
W języku rosyjskim pierożki te nazywa się пельмени. Zgodnie z zasadami transkrypcji wyrazów rosyjskich słowo to zapisujemy w języku polskim jako pielmieni. Taką postać tego wyrazu notuje internetowy słowik języka polskiego PWN.
Jednak słowo to już tak się w Polsce upowszechniło, że zostało spolszczone: końcowe rosyjskie ‑i zastąpiono polską końcówką liczby mnogiej ‑e. Formę pielmienie notuje Praktyczny słownik współczesnej polszczyzny pod redakcją Haliny Zgółkowej (1994–2005). Wyraz pielmienie występuje w języku polskim tylko w liczbie mnogiej. Jeśli chodzi o odmianę tego słowa, to jest ona prosta: D. pielmieni, C. pielmieniom, N. pielmieniami, Ms. pielmieniach.

Natalia Naumiuk

Pokaż rejestr zmian

Data publikacji: wtorek, 4. Sierpień 2009 - 00:00; osoba wprowadzająca: Importer Importowicz Ostatnia zmiana: środa, 26. luty 2014 - 12:48; osoba wprowadzająca: Importer Importowicz