31 marca 2009 r.

 

Kolejna edycja sesji "drobiazgowej" zatytułowana 22 fotografie (poprzednie nosiły tytuły: Miłe życia drobiazgi oraz Drobiny czasu), organizowana co roku przez Zakład Antropologii Literatury i Krytyki Artystycznej Instytutu Filologii Polskiej Wydziału Filologicznego UG, odbyła się w 31 marca 2009 na Wydziale Nauk Społecznych.

Krótkie acz niezwykle esencjonalne referaty przedstawiło 22 prelegentów, którzy mieli za zadanie mówić o antropologicznym wymiarze fotografii. Nie sposób choćby musnąć wszystkich referatów i zawartych w nich treści, ale warto wspomnieć na przykład o tych analizach fotografii, które utrwaliły znaki historii, to znaczy pamięć znaczących, przerażających i ważnych wydarzeń historycznych. W tym nurcie utrzymany był referat Der Tolle Major (Wściekły major) Artura Nowaczewskiego – próba opisania fotografii poległego 30 kwietnia 1940 roku w walce z hitlerowcami majora Henryka Dobrzańskiego - Hubala, legendy niezłomności kawalerii polskiej utrwalonej m.in. w reportażu Hubalczycy Melchiora Wańkowicza: – Niezwykłość tego zdjęcia polega, oprócz wartości dokumentalnej, na utrwaleniu mitu, według którego kultura zdobywców każe pokazywać swoje trofea. Osoba „wściekłego, szalonego Majora” jest na tym zdjęciu takim właśnie trofeum - mówił prelegent.

O sytuacji podwójnego świadka historii, w którym znalazła się reżyserka potęgi Adolfa Hitlera - Leni Riefenstahl, mówiła prof. Ewa Nawrocka, zwracając uwagę na przerażenie w oczach flirtującej z reżimem kobiety, będącej świadkiem ludobójstwa w miasteczku Końskie we wrześniu 1939. O przewrotności historii także mówił prof. Stanisław Rosiek, któremu radość 1989 roku z pierwszych jaskółek wolności w Polsce mąciło (zagubione) zdjęcie prasowe chińskiego studenta, ofiary masakry na placu Tiananmen (Placu Bramy Niebiańskiego Spokoju). Wobec materialnej utraty fotografii ważniejsza okazała się jej pamięć, a raczej pamięć wrażenia, refleksji i Bataille’owskich skojarzeń dotyczących „pragnienia śmierci w ekstazie”, jakie pozostawiła. Spust migawki bywa czasem także naciskany przez dobrego ducha historii twierdził prof. Zbigniew Majchrowski, który opowiadał o „spotkaniu na fotografii” trzech trzydziestolatków, literatów będących w sytuacji, w której nie byli już młodymi talentami, ale nie byli jeszcze autorytetami: - Zdjęcie Kazimierza Wyki, Czesława Miłosza i Jerzego Andrzejewskiego wykonane w Krzeszowicach w 1941 roku pokazuje sielankę w cieniu apokalipsy, jest historyczną zapowiedzią losów polskich intelektualistów po wojnie: w kraju i na emigracji - mówił. W tym kontekście najważniejsze okazywało się, podobnie, jak w referatach Magdaleny Kreft-Świetlik, Izabeli Tusk czy w ludowo-obyczajowym referacie Wojciecha Owczarskiego, to czego na nich nie ma oraz rodzaj współistnienia przeszłości, teraźniejszości i przyszłości złapanej w jednym jedynym momencie. Prof. Wojciech Owczarski, analizując zdjęcie ślubne Stanisława Wyspiańskiego, mówił na przykład o tym do czego doprowadziła dramatopisarza fascynacja niewinnie brzmiącą ludowością: - Na zdjęciu widać zmaganie się pisarza z „bezrozumną siłą i chłopską żywotnością" – mówił prelegent. Swoistą gratką dla literaturoznawców był także artystyczny akt Jarosława Iwaszkiewicza analizowany przez Bartka Dąbrowskiego.

Oprócz fotografii mających bezpośrednie związki historyczne i historyczno-literackie, na konferencji znalazły się także fotografie - niefotografie: zdjęcie rentgenowskie – „przedsionek śmierci” i obraz USG dziecka – „przedsionek życia”, które wprowadziły referentki Annę Filipowicz i Magdalenę Horodecką oraz licznie zgromadzonych słuchaczy w centrum rozważań antropologicznych. Stąd blisko było już do zastanowienia się nad istotą fotografii, która w gruncie rzeczy niewiele pokazuje, która chwyta zaledwie moment, ale której brak skazuje człowieka na nieistnienie i zapomnienie.

Teorii fotografii poświęcony był na przykład referat Piotra Millatiego na temat momentu, kiedy zdjęcie staje się ikoną – w dosłownym znaczeniu uobecnieniem tego co nadprzyrodzone. Wniosek brzmiał: - Zdjęcie, które staje się ikoną popkultury, daje wyraz zbiorowym pragnieniom i mitom.

Następna mikrosesja już za rok.

Relacja Anna Malcer-Zakrzacka