Dlaczego mówi się „pieskie życie”, choć przymiotnik powstały od rzeczownika „pies” brzmi „psi”?

Wśród związków frazeologicznych związanych z psem rzeczywiście przeważają takie, w których przymiotnik od rzeczownika pies ma formę psi. Słownik frazeologiczny pod redakcją A. Kłosińskiej, E. Sobol i A. Stankiewicz (Warszawa 2005) notuje m.in. następujące frazeologizmy zawierające ten przymiotnik: psie figle, psie przywiązanie, psia wierność, psi grzyb, psi los, psi swęd, psi obowiązek, psi pazur, psia pogoda, psi grosz, psi węch, przyczepić się jak rzep do psiego ogona.

Jednak wyrażenie pieskie życie, oznaczające ‘życie nędzne, pełne wyrzeczeń i trudności’, obecne jest już w najstarszych słownikach. Już Linde podawał też formy psi i pieski jako alternatywne. Przymiotnik pieski powstał przez dodanie do podstawy pies sufiksu ‑ski (analogicznie jak poselski od poseł), natomiast przymiotnik psi został utworzony od tego samego rzeczownika formantem paradygmatycznym (podobnie jak na przykład ośli od osioł czy małpi od małpa).

Współczesne słowniki (Mały słownik języka polskiego, red. S. Skorupka, H. Anderska, Z. Łempicka, Warszawa 1968; Słownik współczesnego języka polskiego, red. B. Dunaj, Warszawa 1996; Słownik języka polskiego, red. E. Sobol, Warszawa 2005) odnotowują słowo pieski już tylko jako wyraz używany w znaczeniu ‘nędzny, zły, marny’ w odniesieniu do życia, charakteru czy humoru.

Tak więc przymiotników pies i pieski używa się obecnie w odmiennych znaczeniach, pozwalających odróżnić dosłowne odniesienie do psa od znaczenia przenośnego:

• psi ma znaczenie: ‘należący do psa, określający psa, używany przy psie’ (Nowy słownik języka polskiego, red. Elżbieta Sobol, PWN, Warszawa, 2003) i określa psa lub elementy do niego należące (psi ogon, psie uszy, psia miska),
• pieski ma znaczenie przenośne, które odnosi się do życia człowieka; mówimy w ten sposób o życiu, które jest ciężkie i nędzne jak żywot psa.